Vị giáo sư ở trường đại học - người viết thư giới thiệu Nash sang Princeton chỉ viết một câu duy nhất: "Chàng trai này là một thiên tài".

{keywords}
John Nash - nhà toán học vĩ đại của thế kỷ 20

John Nash sinh năm 1928 ở một thị trấn nhỏ, xa xôi thuộc miền tây Virginia. Là con trai của một kỹ sư điện và một giáo viên dạy tiếng Latin, ông bộc lộ tài năng toán học khi còn là học sinh tiểu học.

Nash là một trong 10 người giành giải thưởng George Westinghouse – giải thưởng đã giúp ông nhận học bổng toàn phần tại Viện Công nghệ Carnegie.

Tài năng của Nash gây ấn tượng sâu sắc với một giáo sư ở Carnegie – người đã viết thư giới thiệu để ông được học cao học ở Princeton. Vị giáo sư này chỉ viết một câu duy nhất: “Chàng trai này là một thiên tài”.

Luận án Tiến sĩ của Nash là một trong những văn bản nền tảng của “Lý thuyết trò chơi” – công trình giúp ông giành giải Nobel Kinh tế.

Năm 1951, Nash rời Princeton để làm công việc giảng dạy ở MIT – nơi ông gặp người vợ tương lai của mình Alicia Larde, cũng là một sinh viên trong lớp Giải tích cao cấp của ông.

Năm 1959, Nash bắt đầu bị ảo giác và hoang tưởng cực độ. 40 năm sau hoặc nhiều hơn, ông chỉ có thể nghiên cứu toán học trong một thời gian ngắn vào những khi đầu óc vẫn còn tỉnh táo.

Tuy nhiên, đáng chú ý hơn cả là ông dần phục hồi và giành giải Nobel năm 1994.

Một trí tuệ siêu việt

{keywords}
Hai giải thưởng cao quý nhất mà ông đạt được là Nobel Kinh tế và giải Abel - được đánh giá là phiên bản của Nobel toán học. Ảnh: Guardian

Trong thời gian ở MIT, ông quan tâm tới các vấn đề về “phép thử đẳng cự”. Hai định lý về phép nhúng của Nash đều được đánh giá là kinh điển, chứng minh một số kiến thức toán học sâu sắc nhất của thế kỷ trước.

Những nghiên cứu về phép nhúng giúp ông tìm ra cách giải quyết một loại phương trình vi phân từng phần mà cho đến nay vẫn chưa có ai giải được. Kỹ thuật của ông về sau được bổ sung bởi Jürgen Moser và hiện nay được gọi là định lý Nash-Moser.

Đầu những năm 50, Nash làm việc cho Công ty RAND trong nhiều mùa hè. RAND là một công ty cố vấn dân sự được cấp ngân sách bởi quân đội ở Santa Monica, California. Ở đây, nghiên cứu của ông về thuyết trò chơi được ứng dụng trong quân đội Mỹ và chiến lược ngoại giao.

Có lẽ công trình toán học vĩ đại nhất của Nash là nghiên cứu một câu đố toán học được đề xuất bởi Louis Nirenberg. Nó liên quan tới một vấn đề mở lớn về phương trình vi phân từng phần elip. Trong một vài tháng, Nash đã giải quyết được vấn đề này. Công trình của ông được cho là sẽ giành giải Fields – giải thưởng danh giá nhất về toán học dành cho các nhà toán học dưới 40 tuổi nếu như vấn đề này không được giải quyết bởi nhà toán học người Ý Ennio De Giorgi trong cùng thời gian đó. Hai nhà toán học sử dụng 2 phương pháp khác nhau và không hề biết đến công trình của người kia. Và những công trình này được gọi là định lý Nash-De Giorgi.

Không giống như nhiều nhà toán học hàng đầu bây giờ, Nash thường làm việc một mình và thích giải quyết các vấn đề mở nổi tiếng. Ông thường tiếp cận và giải quyết vấn đề bằng những cách tư duy mới mẻ. Nhà toán học Louis Nirenberg từng nói: “Khoảng 20 năm trước, có người hỏi tôi rằng: ‘Có nhà toán học nào mà anh đánh giá là thiên tài không?’ Tôi đã trả lời rằng: ‘Tôi chỉ có thể nghĩ về một người, đó là John Nash… Anh ấy có một trí tuệ đáng kính nể. Anh ấy suy nghĩ về mọi thứ khác với những người khác”.

“Một tâm hồn đẹp” gây tranh cãi

{keywords}
Diễn viên Russell Crowe - người đóng vai Nash trong bộ phim "Một tâm hồn đẹp"

“Một tâm hồn đẹp” là bộ phim giành giải Oscar năm 2001 lấy cảm hứng từ chính cuộc đời John Nash. Tuy nhiên, sau khi được nhận giải thưởng cao quý của Hollywood, bộ phim đã gây không ít tranh cãi, thậm chí là chỉ trích.

Bộ phim đã bỏ qua một số chi tiết có thể nói là “góc khuất” trong cuộc đời thiên tài toán học, như việc ông có một đứa con trai với người tình cũ hay việc người vợ danh chính ngôn thuận là Alicia Nash từng ly hôn ông trong khoảng thời gian 10 năm trước khi quay trở lại cứu rỗi cuộc đời ông. Trong thời gian làm việc tại RAND với tư cách cố vấn, Nash cũng từng bị cáo buộc có quan hệ đồng giới không đúng đắn dẫn tới bị sa thải.

Trong khi đó, bộ phim hầu như tập trung vào việc Nash đã vượt qua căn bệnh tâm thần phân liệt như thế nào và những công trình toán học của ông.

Bản thân Nash thì gọi bộ phim này là một phiên bản “nghệ thuật” dựa trên cuộc đời ông, về cách mà ông phục hồi từ bệnh tật như thế nào, nhưng nó không “miêu tả chính xác” bản chất của những ảo tưởng hay việc điều trị.

Trước sự ra đi của cha, người con trai riêng John Stier, hiện 61 tuổi đã bày tỏ sự bang hoàng và thương tiếc của mình. “Tôi rất buồn và suy sụp. Đó là tất cả những gì tôi có thể nói lúc này”.

Trong khi đó, người con trai của ông với Alicia là John Charles Nash, 56 tuổi cũng mắc bệnh tâm thần giống bố và hiện đang sống ở nhà Princeton Junction của bố mẹ.

Trước khi qua đời vài ngày, cùng với nhà toán học Louis Nirenberg, ông được nhận giải Abel từ nhà vua Na Uy. Giải thưởng trị giá 500.000 bảng này được đánh giá là một phiên bản của giải Nobel toán học.

  • Nguyễn Thảo (Tổng hợp)