'Nặng lòng' với động duối hoang 100 năm tuổi

- Trên tuyến đường ven biển từ xã An Phú, TP Tuy Hoà ra gành Đá Đĩa, huyện Tuy An (tỉnh Phú Yên) có gần trăm cây duối hoang cổ thụ.

Hàng duối 4-5 cây đứng thẳng hàng, tán lá duyên dáng, gốc cầu kỳ. Có bụi duối “mồ côi” (đứng một mình) “ngả lưng” ra rẫy bắp, có bụi duối thì tỏa ra ruộng lúa rất nên thơ.

Những cây duối cổ thụ đã làm “nặng lòng” người đi đường, nhưng người dân địa phương lại ra tay đốt duối.

3 cây duối cổ thụ trên 100 năm tuổi cạnh tuyến đường ven biển.

Kỳ diệu…duối hoang

Hai bên đường đoạn từ xã An Mỹ qua xã An Hoà, An Hải rồi đến xã An Cư (huyện Tuy An) xóm nhà rải rác, ngắt quãng bởi vùng gò đồi, những bụi duối trên 100 năm tuổi trải dài từ trong xóm ra đến tận rẫy.

Chúng tôi vào trang trại của bà Trương Thị Diễn ở vùng núi Động Thấp (xã An Mỹ) nằm cạnh đường, chiêm ngưỡng 3 cây duối cổ thụ.

Cạnh hàng duối là đám lúa vụ mùa (ở đây không có hệ thống thuỷ lợi nên mỗi năm sản xuất 1 vụ lúa vào mùa mưa hứng nước trời, người dân địa phương gọi là lúa vụ mùa - PV), xanh tươi, kề bên là trại tôn cất theo kiểu nhà sàn, bên trong treo lủng lẳng xoong nồi. Và có lẽ tài sản quý giá nhất là 3 cây duối.

Duối hoang mọc chen lấn xuống tận bờ ruộng

Sau một hồi xởi lởi bà Diễn cho hay, ba cây duối này là “của để dành” của cha chồng. Hồi bà về làm dâu chỗ 3 cây duối này là nơi cột bò. Còn chỗ trại tôn là nền nhà cũ.

Cụ Lê Yêm (cha chồng của bà Diễn, năm nay 84 tuổi) cho hay, hồi trước vùng đất này là động duối, đám đất nào cũng có duối.

Vùng này hoang sơ chỉ vài ngôi nhà nằm rải rác, một năm vài người khách vãng lai chủ yếu bà con ở xa đến thăm, sau đó buồn quá mới dời nhà vào trong xóm gần chợ cho đông vui.

Cách đây 5 năm nhà nước mới mở tuyến đường ven biển đi qua khu du lịch Bãi Xếp, Hoà Chùa, đầm Ô Loan, gành Đá Đĩa nên người đi lại nhộn nhịp.

“Hàng duối này trên 100 năm tuổi. Cây duối chậm lớn lắm, gốc to cỡ bằng thùng gánh nước thì sống trải qua 2 đời người. Theo tôi duối ở phía ngoài Động Cao cây nào nhỏ cũng gần 100 năm tuổi” - cụ Yêm khẳng định.

“Ngõ duối” nên thơ

Cũng theo tuyến đường ven biển, từ Động Thấp xuôi qua vùng gò đồi Động Cao (xã An Mỹ) những cây duối hoang cổ thụ mọc cạnh rẫy bắp, từ gốc đến cành nhánh là “vũ điệu” duối hiếm nơi nào có được.

Ông Nguyễn Văn Lanh, nhà sát động duối cho biết, duối ở đây chủ yếu để chặt nhánh làm củi. Trước đây dùng làm củi nấu cơm, sau khi có điện, dân sắm nồi cơm điện thì dùng củi duối nấu cháo cho bò, heo.

Một thời gian sau, người trong xóm tiếp tục chặt nhánh làm củi, duối lại “sung sức” nứt nhánh vươn cao, gốc của nó túa ra nhiều rễ tạo thành bụi duối.

Do vậy duối ở vùng này đều có “tật” từ hồi nhỏ. Điều kỳ diệu là khi chặt cành, nứt ra nhiều nhánh, lá duối nhỏ lại nhám ra lá đều đơm lên tán tròn giống ai đó như cắt tỉa, tạo dáng.

Duối chặt nhánh làm củi có “tật” nhiều u nần.

Ra đến động Bà Điền (xã An Hoà) duối hoang như “trang trí” cho cảnh quang vùng gò đồi đẹp hơn. Vùng này đất sạn cốm nên thân duối cằn cỗi, dáng cầu kỳ, có cây nằm nghiêng, có cây uốn éo.

Ngày mùa, người ở xa đến làm đồng ở lại luôn trưa nên thường treo lủng lẳng gói cơm dỡ, bình đông nước trên cây duối. Trưa, chợp mắt ngủ “ké” dưới tán duối.

Còn khi ra đến động Cao Biền (xã An Hải), những hàng rào duối “thượng” lên lưng chừng quả đồi cạnh đường. Cạnh con suối nhỏ, cây duối mồ côi, “ngả lưng” ra rẫy bắp.

Nhìn lên con đường len lỏi vào rẫy có hai cây duối đứng hai bên tạo nên “ngõ duối” nên thơ. Vùng đất khô cằn, thiên nhiên ban tặng “nhan sắc” cây duối với nét cong đan xen, mềm mại.

Ra tay đốt duối

Bên cạnh dáng duối cổ thụ trên đọt ra lá tơ non, thì có những bụi duối cổ thụ đang chết khô. Theo tìm hiểu của chúng tôi, hiện nay phong trào trồng cỏ voi nuôi bò lai lãi cao nên người dân quanh vùng ra tay giết duối để lấy đất trồng cỏ.

Bụi duối là nơi để cột bò.

Chị Trần Thị Xinh, đang trồng cỏ cạnh dốc duối đã chết trên động Cao Biền nói dửng dưng: Cây duối này có từ lâu đời, ra tán “rập” (che khuất ánh nắng, cây cỏ phía dưới không quang hợp ánh nắng mặt trời chậm phát triển) lại “chán” (chiếm) đất nữa nên phá nó để có chỗ trồng cỏ cho bò”.

Quanh vùng gò đồi có những bụi duối chặt trụi nhánh để cây mất sức sống, có người chất củi dưới gốc hun khói nhiều ngày cho cây ngã. Nhìn cây duối trắng từ gốc tới đọt thật xót xa. Cây duối hồi nhỏ “chịu khổ” đã đành bị băm chặt cành nhánh, lớn lên thành cổ thụ thì có người ra tay đốt chỉ vì lấy đất trồng cỏ.

Những bụi duối cổ thụ trên vùng gò đồi cạnh đường ven biển.

Thế nhưng, cũng có người “thương” duối. Bà Bùi Thị Hiền, ở xã An Hải cho hay: “Tôi “nuôi” cây duối trên động Cao Biền thân cây to một người ôm. Mới đây người có đám đất cùng bờ cho chặt nhánh, tôi phát hiện ngăn cản. Thế nhưng nhìn xuống phía dưới, hàng duối cổ thụ 6 cây giờ không còn sống sót được một cây, tôi tính sơ sơ khu vực này gần 20 cây duối cổ thụ bị chết khô”.

Thật tiếc khi cây duối cổ thụ làm “nặng lòng” người đi đường, nhưng đang có tình trạng người dân địa phương ra tay đốt bỏ.

Mạnh Hoài Nam