-  Phong tục “săn máu” trong đồng bào Cơ Tu dần biến đổi. Nhờ tuyên truyền của cán bộ cách mạng, họ nhận thức được kẻ thù thực sự, lớn nhất của tộc người mình là ai...  

“Giặc mùa” theo cách mạng

Công cuộc thuyết phục người dân tộc Cơ Tu từ bỏ hủ tục, ngừng đâm chém lẫn nhau có rất nhiều công lao của các cán bộ cách mạng thời kỳ lúc bấy giờ.

Ở Quảng Nam, sau năm 1945, chính quyền huyện Giằng (Nam Giang ngày nay) và huyện Hiên (Đông Giang và Tây Giang hiện nay) đã khéo léo tổ chức cuộc gặp gỡ giữa các bản làng, tổ chức các buổi “lễ đạp giáo” để từ nay đồng bào dân tộc không dùng lưỡi giáo để đâm người nữa.

Máu vẫn đóng vai trò quan trọng trong tín ngưỡng của người Cơ Tu ở Miền trung. Tục săn máu đã vĩnh viễn biến mất trong hơn nửa thế kỷ qua, khi người Cơ Tu, những "dũng sỹ săn máu" trở thành chiến sỹ cách mạng giết giặc.

Già làng Phạm Văn Noọc ở thôn Aprung (xã Thượng Long, huyện Nam Đông) kể lại rằng: Sau 1950, tình hình “giặc mùa” có dấu hiệu biến chuyển tốt khi bộ đội cụ Hồ, cán bộ cách mạng thâm nhập sâu vào cuộc sống của đồng bào Cơ Tu.

Họ tuyên truyền, chỉ rõ sự thù hận chỉ mang đến đau khổ cho người dân, máu người không thể giúp cho đồng bào có cuộc sống tốt hơn. Và sẽ mắc mưu chia rẽ dân tộc của địch.

“Đồng bào phải đoàn kết, chăm chỉ sản xuất, cùng đấu tranh đánh đuổi quân thù, khi chính quyền cách mạng về tay nhân dân, đồng bào thực sự làm chủ núi rừng thì cuộc sống mới đổi thay được. Những lời tâm huyết của cách mạng khiến người Cơ Tu mình ưng cái bụng lắm”, già làng Noọc nhớ lại.

Trong cuốn hồi ký của nhà cách mạng Quách Xân có ghi sự kiện Đại hội đoàn kết năm 1952. Đây là một sự kiện có tính chất lịch sử đối với các đồng bào dân tộc ở huyện Giằng. Những mâu thuẫn, kỳ thị dân tộc chồng chất hàng trăm năm được xóa bỏ. Các thôn làng người Cơ Tu, Bhee không còn đâm chém lẫn nhau.

Một thời kỳ dài trong cuộc kháng chiến chống đế quốc xâm lược, những chiến binh Cơ Tu được cách mạng soi sáng, trở thành lực lượng quan trọng trong cuộc kháng chiến của dân tộc. Ảnh: LePichon

Trước khi chính quyền cách mạng về tay nhân dân, người dân tộc Cơ Tu nhiều vùng cũng đã dùng cách thức của những cuộc “săn máu” để trừ khử những tên quan tàn ác, làm tay sai cho giặc.

Chính sách đàn áp đồng bào dân tộc của thực dân Pháp lúc bấy giờ đã gây căm phẫn trong đồng bào dân tộc ở các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam. Chính sách “xâu”, bắt người dân tộc đi lao động khổ sai, đẩy người dân Cơ Tu vào tột cùng khốn đốn.

“Xâu Giằng, hai tiếng đó bấy giờ gieo bao nỗi khủng khiếp cho đồng bào, nó gieo tai họa cho tất cả gia đình. Đó là những ngày dài đen tối, sống trong rừng thiêng nước độc”, Quách Xân miêu tả.

Cùng với sự đàn áp của thực dân, đồng bào còn bị một số tư sản mại bản thời bấy giờ lợi dụng lòng tin, bóc lột hàng hóa, sản phẩm làm ra. Thời đó đồng bào Cơ Tu thường bảo nhau “lính đồn đánh đập, thương lái bóc lột”. Và họ cũng  xem những thương lái gian lận là 'giặc'.

Đối với đồng bào Cơ Tu lúc bấy giờ, lính đồn và thương lái là hai loại tay sai của Pháp mà họ rất căm thù. Đỉnh điểm nhất của việc giết thương lái gian lận là vụ giết Mụ Tâm, một thương lái lớn ở huyện Đại Lộc lúc bấy giờ. Đây là tên tay sai cho giặc, hà hiếp đồng bào, ai không bán hàng cho mụ thì bị bắt trói, đánh đập.
 
Già làng Quỳnh Dếch ở xã Thượng Long, người đàn ông Cơ Tu cuối cùng còn mặc khố. Ảnh: Duy Tuấn

Rồi sau đó là những vụ đồng bào Cơ Tu nổi lên giết những tên làm tay sai cho giặc. Vụ giết mụ Tâm, đốc Cháy, đốc Kim thể hiện thái độ cương quyết của đồng bào Cơ Tu không dung tha những ai dù là người Cơ Tu hay người Việt làm tay sai cho đế quốc, phong kiến.

Đoàn kết giết giặc

Hết thực dân Pháp đô hộ, đến thời kỳ đế quốc Mỹ xâm lược, đồng bào dân tộc Cơ Tu đã gần như không còn đâm chém lẫn nhau. Hai từ “giặc mùa” đã không còn như trước nữa. Người dân đã đoàn kết, yêu thương nhau chống giặc ngoại xâm.

“Bọn thương nhân giải thích cho bọn ngụy quân ngụy quyền về giặc mùa, lại còn kể thêm những hành động xuất quỷ nhập thần của giặc mùa khiến cho đám tay sai đế quốc Mỹ run rẩy trước phong tục đáng sợ này của người dân tộc. Chúng còn sợ hơn vì trong giặc mùa còn sự hướng dẫn của cán bộ cộng sản đang hoạt động trên núi”, trích hồi ký Quách Xân.

“Những cuộc hành quân của ngụy quân lên vùng đồng bào dân tộc ở huyện Hiên và huyện Giằng lúc bấy giờ đều vấp phải sự kháng cự mạnh mẽ từ đồng bào. Năm 1958, bọn mật thám báo đi xuống trên sông Vu Gia để dò xét tình hình vùng thấp ở huyện Giằng liền bị “giặc mùa” dùng tên độc bắn chết 2 người.
 
Mác lao, một dụng cụ được người dân Cơ Tu sử dụng trong những cuộc săn máu không còn đâm người nữa. Nó trở thành nỗi ám ảnh của những người lính viễn chinh Pháp và Mỹ trong những năm tháng sa lầy chiến tranh ở Việt Nam.

Ở huyện Hiên, lính đồn tuần tra dọc sông A Râng cũng bị trúng tên độc, chạy về đồn Hiên ngã lăn quay làm cho vợ chồng tên quận trưởng hoảng hốt bỏ chạy… Đầu năm 1958, “giặc mùa” táo bạo xuống đến Cột Buồm gần đồn Hiên đâm bà Chẩn, một tư thương giàu có… Cũng trong thời gian đó, “giặc mùa” bắn tên vào cơ quan ngụy quyền ở Thạnh Mỹ. huyện Giằng gây náo động cả vùng”, hồi ký Quách Xân ghi.

Sau những lần bị chống trả trên, lực lượng ngụy quân, ngụy quyền ở khu vực Quảng Nam không dám hoạt động ở vùng sâu nơi có đồng bào dân tộc nữa. Hai từ “giặc mùa” trở thành nỗi khiếp đảm. Bởi bọn tay sai biết rằng, trên rừng núi bao la có một lực lượng cách mạng hết sức trung thành với Đảng, hết sức dũng cảm, được miền Bắc hỗ trợ mọi mặt. Những hoạt động đó làm cho địch khiếp sợ, một bộ phận của lực lượng đó là “giặc mùa”.

Giờ đây, nhớ lại quá khứ của dân tộc mình, già làng Noọc tâm sự, đó là một thời kỳ rùng rợn, nếu không có ánh sáng của Đảng thì không biết cuộc sống người Cơ Tu mình sẽ như thế nào. Và liệu mình có tồn tại như ngày hôm nay không, hay số phận của mình cũng giống như vô vàn nạn nhân của tục “săn máu”.

Duy Tuấn

'Săn máu' thương lái giữa đại ngàn
Một thời gian dài, những người Cơ Tu trên vùng núi rừng Trường Sơn trở thành nỗi ám ảnh của những thương lái, người buôn bán. Bởi lúc này, họ chính là đối tượng của những cuộc "săn máu".
 
Những “chiến binh săn máu”
Kkhi trưởng thành, những "chiến binh" Cơ Tu đều được trang bị cho một cây giáo để săn thú, đảm bảo sinh kế, cũng là công cụ để đi lấy máu người để cúng thấn linh khi mùa màng thất bát, cộng đồng bị đe dọa.
 
Những trận 'săn người' đẫm máu
Chỉ vì mâu thuẫn từ viên đá mài, hai dân tộc Cơ Tu và Bhee ở vùng tây Quảng Nam đã xẩy ra thù hận kéo dài, những trận “săn máu - nợ đầu” diễn ra liên tục trong hàng chục năm...
 
Kỳ bí tục “săn máu” trên dãy Trường Sơn
Nhìn những bản làng người Cơ Tu yên bình với những ngôi nhà Gươl (nhà cộng đồng) nằm vắt vẻo trên dãy Trường Sơn, ít ai biết rằng, trong quá khứ tộc người này từng có những thời kỳ mang nặng hủ tục chết người - tục “săn máu”.