- TQ luôn ôm ấp tham vọng, nóng lòng muốn rút ngắn quá trình trỗi dậy, đẩy cuộc cạnh tranh nước lớn theo hướng có lợi, và dùng sức mạnh cứng để ép buộc các nước khu vực phải chấp nhận yêu sách đường lưỡi bò, các lợi ích chủ quyền lãnh thổ, lợi ích biển hết sức phi lý của TQ.

Quá trình hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại của TQ kể từ Đại hội 18, với đội ngũ lãnh đạo thế hệ thứ 5 đang phát ra những tín hiệu trái chiều. Mâu thuẫn giữa lời nói và việc làm của TQ trên lĩnh vực đối ngoại ngày càng lớn.

Một mặt, TQ đẩy mạnh hoạt động ngoại giao nước lớn, ngoại giao láng giềng, kêu gọi hợp tác hữu nghị. Mặt khác, TQ cũng gia tăng đòi hỏi yêu sách chủ quyền, đơn phương gây căng thẳng với các bên tại biển Hoa Đông, Biển Đông, khiến cho cộng đồng quốc tế và khu vực ngày càng quan ngại.

“Mâu thuẫn” này thực ra nằm trong một chiến lược đã được TQ tính toán kỹ lưỡng, cân nhắc trên nhiều yếu tố, phương diện. Nhưng qua những gì đã và đang diễn ra, có thể cho rằng TQ chưa tính toán hết phản ứng của các nước, và chưa lường hết các tác động bất lợi đối với chính lợi ích của TQ.

{keywords}
TQ luôn mâu thuẫn giữa lời nói và việc làm. Ảnh: TQ dùng vòi rồng nước bắn vào tàu VN và vu cho VN đâm va, cản trở tàu TQ

Để đạt mục tiêu gia tăng ảnh hưởng thông qua thúc đẩy hợp tác, TQ đã đầu tư tổ chức nhiều hội nghị, diễn đàn lớn và quan trọng của khu vực, đưa ra nhiều sáng kiến liên kết nhằm quảng bá cho cái gọi là hợp tác cùng thắng “win-win” giữa các bên.

Hội nghị Phối hợp xây dựng lòng tin châu Á lần thứ 4 (4/2014) tại Thượng Hải, hội nghị Diễn đàn hải quân Tây Thái Bình Dương lần thứ 14 (4/2014) tại Thanh Đảo, hội nghị Diễn đàn châu Á Bác Ngao 2014 (4/2014) tại Hải Nam, hội nghị Bộ trưởng Thương mại APEC lần thứ 20 (5/2014) là các ví dụ cụ thể.

Từ các diễn đàn này, TQ liên tiếp đưa ra các ý tưởng về xây dựng “Khuôn khổ quan hệ nước lớn kiểu mới” với Mỹ, Nga, EU, xây dựng “Vành đai kinh tế tơ lụa Á-Âu” với Tổ chức hợp tác Thượng Hải (SCO), xây dựng “Cộng đồng Kinh tế châu Á”, sáng kiến xây dựng “Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21” với ASEAN, đề xuất ký Hiệp ước Hợp tác láng giềng hữu nghị TQ-ASEAN…

Ép buộc, mua chuộc buộc láng giềng phải theo luật chơi mới

Để đòi hỏi lợi ích lãnh thổ một cách hết sức phi lý, TQ đơn phương tiến hành nhiều hành động gây căng thẳng tại cả biển Hoa Đông và biển Đông.

TQ đã 3 lần cắt cáp khảo sát các tàu Bình Minh 02 (5/2011, 11/2012) và tàu Viking 02 (6/2011) trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) 200 hải lý của VN; chiếm bãi cạn Scarbourough/Hoàng Nham (4/2012); mời thầu quốc tế trái phép 9 lô dầu khí (6/2012) nằm trong vùng thềm lục địa VN; ngang nhiên thành lập cái gọi là “thành phố Tam Sa” (7/2012) tại quần đảo Hoàng Sa của VN; đơn phương lập vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) tại biển Hoa Đông (12/2013) và tung tin mở ngỏ khả năng thiết lập vùng ADIZ tại cả biển Đông.

TQ cũng cho công bố “Biện pháp thực thi luật Ngư nghiệp Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa sửa đổi” tỉnh Hải Nam, có hiệu lực từ tháng 1/2014; đơn phương cấm đánh bắt cá từ giữa tháng 5 hàng năm tại biển Đông; hạ đặt trái phép giàn khoan Hải dương 981 trong vùng EEZ của VN từ ngày 2/5/2014; đặc biệt nghiêm trọng hơn, TQ đã huy động một lực lượng lớn tàu, trong đó có nhiều tàu chiến, tàu quân sự và máy bay bảo vệ giàn khoan, chủ động đâm va, uy hiếp, đâm chìm tàu cá VN…

{keywords}
Tàu cá của ngư dân VN bị tàu TQ đâm chìm ngay trên vùng biển chủ quyền của VN

Nguyên nhân nào đã khiến cho TQ đang có cách “hành xử kép” như vừa qua? Đó là bởi TQ vốn vẫn luôn ôm ấp tham vọng, nóng lòng muốn rút ngắn quá trình trỗi dậy, đẩy cuộc cạnh tranh nước lớn theo hướng có lợi, và dùng sức mạnh cứng để ép buộc các nước khu vực phải chấp nhận yêu sách đường lưỡi bò, các lợi ích chủ quyền lãnh thổ, lợi ích biển hết sức phi lý của TQ.

Hiện nay, khi Mỹ còn loay hoay về chiến lược toàn cầu và nội bộ không thống nhất, EU phải vật lộn với khủng hoảng tài chính và bất ổn tại Ucraina, TQ càng quyết tâm lấn tới, từ chối các khuôn khổ trật tự chính trị, kinh tế, pháp luật biển vốn có, tìm cách can dự mạnh mẽ và tích cực hơn trong các vấn đề của khu vực, đặt các nước nhỏ vào thực tế mới và “sự đã rồi”.

Việc TQ tạo ra hình ảnh của người khởi xướng các sáng kiến về thúc đẩy xây dựng lòng tin, liên kết hợp tác chính trị và kinh tế chính là các nỗ lực nhằm tạo ra luật chơi mới. 

Hơn nữa, việc TQ đang gây áp lực với láng giềng trong tranh chấp chủ quyền hoặc ve vãn các nước khu vực bằng biện pháp kinh tế cũng chính là nhằm ép buộc hoặc mua chuộc các quốc gia phải tuân thủ theo luật chơi mới này.

Với các bước đi kể trên, TQ ít nhiều khẳng định được vai trò nước lớn mới nổi trong một số vấn đề an ninh, chính trị và kinh tế của khu vực.

Tuy nhiên, trong khi các sáng kiến về xây dựng lòng tin, liên kết hợp tác do TQ đưa ra còn nặng về ý tưởng, thiếu tính thuyết phục và hiện thực thì các hành động đơn phương đòi hỏi chủ quyền, đòi hỏi lợi ích biển hết sức phi lý, vô căn cứ của TQ đã làm cho môi trường an ninh tại châu Á - Thái Bình Dương đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Ngoài ra, hành động cứng rắn, đe dọa phá vỡ nguyên trạng tại các vùng biển có tranh chấp đã làm cho các quốc gia, nhất là các nước lớn và láng giềng của TQ đang phải lo ngại, cảnh giác, đẩy mạnh tập hợp lực lượng để đối phó với nguy cơ TQ.

Dương Đăng

Kỳ tới: TQ đang cô lập chính mình