- Trong tình hình các tập đoàn nhà nước đang thua lỗ nặng như Vinashin, Vinalines, Bộ Tài chính vừa trình Quy chế giám sát tài chính và đánh giá hiệu quả hoạt động đối với doanh nghiệp Nhà nước, theo đó, sẽ có cơ chế giám sát đặc biệt với các DNNN làm ăn thua lỗ, có dấu hiệu mất vốn nhà nước.

Được soạn thảo từ 6 tháng trước, dự kiến, Quy chế này sẽ được Thủ tướng Chính phủ ban hành trong tháng 5/2012.

Ở đâu có vốn nhà nước, ở đó cần giám sát hiệu quả

Bộ trưởng Tài chính Vương Đình Huệ cho hay: Từ trước Chính phủ đã có quy định về giám sát tài chính của các DNNN. Ví dụ quyết định 224 ngày 6/10/2006 có quy chế giám sát tài chính với DNNN. Năm 2007 CP ban hành QĐ 169, quy chế giám sát với DNNN làm ăn thua lỗ, hoạt động kém hiệu quả. Theo tinh thần tiếp tục đổi mới quản lý tài chính với DNNN và DN nhà nước góp vốn, Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính xây dựng Quy chế giám sát tài chính và đánh giá hiệu quả hoạt động của DN nhà nước và DN nhà nước bỏ vốn đầu tư. Quy chế này sẽ thay thế cho cả 2 quy chế trước đó.

So với trước, quy định này có nhiều điểm mới.  Cụ thể, quy chế quy định 2 nội dung: giám sát tài chính và đánh giá hiệu quả hoạt động. Đối tượng bao quát cả 2 loại DN: DN mà Nhà nước làm chủ sở hữu: nắm giữ 100% vốn và DN nhà nước giữ cổ phần chi phối và DN có vốn nhà nước đầu tư. Nghĩa là chúng ta theo nguyên tắc: Ở đâu có vốn và tài sản nhà nước thì ở đó cần có giám sát hiệu quả.

Đối tượng mở rộng hơn. Chủ thể 3 tầng giám sát, một là bản thân DN: hội đồng thành viên, ban điều hành, các bộ phận tài chính - kế toán, kiểm soát nội bộ, các kiểm soát viên… có trách nhiệm kiểm soát thường xuyên, liên tục tình hình hoạt động, tài chính của DN, kiểm soát đột xuất theo chuyên đề khi có phát hiện có dấu hiệu bất bình thường trong hoạt động và tình hình tài chính DN.

Chủ sở hữu như bộ quản lý chuyên ngành, các sở, SCIC có động thái giám sát, yêu cầu DN có báo cáo giám sát định kì, đột xuất theo yêu cầu của chủ sở hữu.

Cơ quan quản lý nhà nước theo từng lĩnh vực cũng thực hiện giám sát cả hai đối tượng: DN và đối với đại diện chủ sở hữu. CQQLNN có quyền và trách nhiệm công khai số liệu tài chính bằng biện pháp phù hợp. Ta sẽ thực hiện lộ trình theo đó tổng công ty, tập đoàn nhà nước công khai, cáo bạch tài chính tương tự như công ty đại chúng, đảm bảo tài chính minh bạch. Đây là điểm rất mới so với hiện hành.

Quy chế không xem xét phân hạng các DN theo các tiêu chí A, B, C để xếp hạng DN, tính toán phân phối lợi nhuận, cơ chế chính sách chế độ với hội đồng thành viên, ban điều hành DN… Mục tiêu của quy chế là đánh giá thực trạng DN, xem xét các rủi ro tài chính; đưa ra các cảnh báo từ cơ quan quản lý nhà nước, các biện pháp từ chủ sở hữu và giải pháp của DN để ngăn ngừa rui ro, đảm bảo tài chính DN lành mạnh, DN hoạt động hiệu quả.

Quy chế mới đề cập tính đầy đủ, tính hệ thống, và có phân biệt, cụ thể hóa với từng ngành nghề. DN hoạt động nhiều lĩnh vực nên tiêu chí đánh giá, nhất là về hiệu quả hoạt động cũng khác  nhau.

Quy chế cũng quy định cả chế tài, đồng thời, cả điều khoản khen thưởng với DN và đại diện chủ sở hữu, trong trường hợp tốt hoặc không đầy đủ các trách nhiệm theo quy định.

Thưa Bộ trưởng, cụ thể chúng ta sẽ giám sát những nội dung gì trong hoạt động của DNNN?

Việc giám sát tập trung 5 lĩnh vực chính:

Một là, việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại DN. Quy chế quy định tập trung giám sát:  tình hình đầu tư tài sản tại DN, tình hình huy động và sử dụng vốn, tình hình phát hành cổ phiếu, trái phiếu và tình hình đầu tư vốn ra ngoài DN, cả trong nước và nước ngoài; đầu tư rủi ro như vào các ngành tài chính, ngân hàng, bđs, chứng khoán, hiệu quả đầu tư vốn ngoài DN. Các khoản thu phải trả, các hệ số đánh giá an toàn vốn của DN.

Hai là tình hình bảo toàn, phát triển vốn của DN.

Ba là giám sát tình hình kinh doanh của DN: tổng tài sản, vốn chủ sở hữu, nợ phải trả tại một thời điểm cụ thể, kết quả kinh doanh theo một thời kì, và luân chuyển dòng tiền.

Như công ty thủy sản Bình An  gặp vấn đề dòng tiền tắc. Dù tình hình thực trạng tài sản, khả năng kinh doanh vẫn có. Lần này, chúng ta cũng rất chú trọng báo cáo luồng tiền, chu chuyển vốn.

Bốn là, giám sát tình hình thực hiện chính sách với người lao động: tiền lương, thu nhập như tương quan tiền lương, thu nhập giữa quản lý và người lao động, công ty mẹ và công ty con.

Năm là giám sát trong lĩnh vực đặc biệt: ngân hàng, sổ xố, chứng khoán…

- Khi DNNN để thua lỗ, mất vốn nhà nước thì hình thức chế tài như thế nào, thưa Bộ trưởng?

Các chế tài với chủ sở hữu và DN được thiết kế theo các hình thức kỉ luật được quy định trong luật cán bộ, công chức và luật viên chức, từ khiển trách, cảnh cáo, đến cả miễn nhiệm, cách chức, không chỉ lãnh đạo DN, người quản lý điều hành mà cả đại diện chủ sở hữu.

Giám sát đặc biệt

- Việc thực hiện cơ chế giám sát tài chính với DNNN sẽ thực hiện ra sao, thưa Bộ trưởng? Liệu cơ chế này có ngăn được những vụ việc tương tự như Vinashin, Vinalines thời gian qua?

Quy chế nói rõ cả giám sát trực tiếp và gián tiếp. Về trực tiếp, với chủ sở hữu và cơ quan quản lý có thể tổ chức dạng thanh tra, kiểm tra với DN.

Điểm mới là lần này có quy định chế độ giám sát đặc biệt, trước đây chưa có. Các trường hợp phải giám sát đặc biệt, trách nhiệm của hội đồng thành viên, ban điều hành, ban kiểm sát trong trường hợp giám sát đặc biệt, các quy trình giám sát đặc biệt, xử lý với DN thuộc diện này… Chúng tôi có mục riêng quy định rõ.

DN thuộc diện giám sát đặc biệt, 2 năm liền kể từ khi có quyết định giám sát đặc biệt không còn lỗ, thực hiện báo cáo đầy đủ, đưa ra khỏi danh sách giám sát. Một khi 2 năm liền còn thua lỗ, thì giải pháp đặc biệt: cơ cấu lại, chuyển đổi sở hữu, kể cả xem xét hình thức phá sản.

Thẩm quyền ban hành các quyết định giám sát hay kết thúc giám sát là do chủ sở hữu.

- Trường hợp nào cần giám sát đặc biệt? Với các trường hợp như Vinashin, Vinalines thì sao, thưa Bộ trưởng?

Dự thảo quy định DN có thể bị đặt vào tình trạng giám sát tài chính đặc biệt nếu tại thời điểm báo cáo tài chính năm hoặc phát hiện thông qua thanh tra, giám sát có tình hình tài chính, tình hình sản xuất kinh doanh rơi vào một trong các trường hợp sau: một là, kinh doanh thua lỗ, hệ số nợ trên vốn chủ sở hữu vượt mức an toàn theo quy định. Hai là, có lỗ phát sinh từ 30% vốn chủ sở hữu trở lên hoặc tổng lỗ lũy kế lớn hơn 50% vốn chủ sở hữu. Ba là, hệ số khả năng thanh toán nợ quá hạn thấp hơn 0,5. Bốn là, báo cáo không đúng sự thật tình hình tài chính của DN, làm sai lệch kết quả, báo cáo kê khai gian dối như lãi thật, lỗ giả. Các DN hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng, tài chính, chứng khoán giám sát đặc biệt theo luật chuyên ngành.

Cứ soi vào quy định này thì biết những DNNN nào cần giám sát đặc biệt.