'Người đẹp ngủ trong rừng' Phia Oắc

Nói về những ngôi biệt thự cổ ở trong rừng đặc dụng Phia Oắc được thực dân Pháp xây dựng từ đầu thế kỷ XIX, ông Nông Văn Trường, Phó Chủ tịch huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng ví đó như "người đẹp ngủ trong rừng". Đó là quần thể kiến trúc rất đẹp nhưng chưa được khai thác về mặt du lịch, văn hóa.

Biệt thự ẩn trong rừng xanh

Cái nắng như trút lửa của trưa hè càng làm cho chúng tôi thêm động lực tiến sâu vào rừng Phia Oắc để tìm kiếm những ngôi biệt thự hoang lạnh, rêu phong để tận hưởng cảm giác mát mẻ.

Từ thị trấn Nguyên Bình, chúng tôi “hành quân” qua những cung đường vằn vện ẩn hiện quanh những sườn núi, một bên là vực sâu còn bên kia là những ngọn núi cao ngút tầm mây. Càng lên cao, cảm giác se lạnh của mùa thu càng rõ rệt. Những "ánh lửa" trưa hè dần khuất lại phía sau. Tôi chợt nhớ đến lời dặn của một cán bộ huyện Nguyên Bình: "Lên Phia Oắc rất lạnh, vì thế đồng chí phải đem theo áo ấm để mặc, nếu không sẽ dễ ốm".

Đến lưng chừng núi, một người dân dẫn chúng tôi rẽ sang con đường nhỏ dẫn vào vùng lõi rừng đặc dụng Phia Oắc - nơi có những ngôi nhà cổ hoang phế. Con đường vào rừng gồ ghề toàn những đá hộc. Những trận mưa tầm tã kèm theo lũ ống còn in dấu vết bằng những rãnh nước đục sâu vào lòng đất.

Càng vào sâu trong rừng Phia Oắc, không khí càng trở nên lãnh lẽo, những gốc cây cổ thụ rêu phủ xanh rì từ gốc lên ngọn. Chúng tôi lọt thỏm vào một thung lũng nhỏ, bằng phẳng ở giữa rừng. Tại đây, dấu vết về những ngôi biệt thự cổ dần hiện ra. Gần chục ngôi biệt thự cổ xây bằng đá ẩn hiện sau những tán cây rừng.

Một số ngôi biệt thự cổ đã bị đổ sập phần mái, một số thì bị phá hoàn toàn chỉ còn trơ lại phần móng. Chỉ có duy nhất một ngôi biệt thự cổ còn nguyên vẹn. Cái sự nguyên vẹn ấy đã được Ban Quản lý rừng đặc dụng Phia Oắc tận dụng làm chốt kiểm soát trong rừng, nhằm ngăn chặn người dân tự ý vào khai thác quặng và gỗ.

Chúng tôi đi sâu vào trong rừng, những ngôi biệt thự cổ tiếp tục xuất hiện. Trải qua thời gian lãng quên, những ngôi biệt thự này được bao phủ bởi lớp rêu xanh rì và ẩn dật dưới những đám dây leo chằng chịt và những hàng cây cổ thụ.

Anh Nông Văn Thụ, một người dân huyện Nguyên Bình đi cùng đoàn chúng tôi dùng tay bới đám rêu phong bám trên bức tường của một ngôi biệt thự cổ. Đám rêu rơi ra từng mảng lớn để lộ ra bức tường xây bằng đá có bề dày chừng 40cm rất vững chắc. Anh Thụ bảo: "Ngày xưa thực dân Pháp bắt công nhân ghè đẽo những hòn đá núi vuông thành sắc cạnh để xây nhà. Thời ông bà nội của tôi cũng đã bị giặc Pháp bắt lên núi đẽo đá làm nhà, rồi vận chuyển xi măng, vật liệu xây dựng lên núi để cho chúng xây nhà, xây xong nhà lại phải vào lòng đất đào quặng".

Dùng biệt thự cổ làm chuồng trâu, bò

Theo những tài liệu hiện còn ghi chép được thì những ngôi biệt thự cổ được xây dựng từ đầu thế kỷ XIX. Vào thời gian này, thực dân Pháp đẩy mạnh việc khai thác quặng ở Tĩnh Túc và đẩy hàng ngàn công nhân từ khắp nơi về đây để bóc lột sức lao động, đào quặng, vơ vét tài nguyên.

Để đảm bảo giám sát số lượng nhân công lớn, Pháp đã điều động quân lính tới đây đồn trú đồng thời xây dựng những khu nghỉ dưỡng cao cấp phục vụ sĩ quan, binh lính ngay tại chỗ với qui mô lớn. Quần thể biệt thự cổ bỏ hoang chính là khu nghỉ dưỡng của sĩ quan Pháp.

Trên khu vực lưng chừng núi Phia Oắc có hai loại hình nhà chính là biệt thự độc lập dành cho quan chức cấp cao của Pháp và biệt thự liền kề - khu vực dành cho binh lính và quan chức nhỏ.


Cách rừng đặc dụng Phia Oắc khoảng 5km có ngôi biệt thự đặc biệt sang trọng gọi là Nhà Đỏ. Nghe nói, chủ nhân của nó trước đây tên là Phăngten. Đây là ngôi biệt thự lớn nhất và cổ kính nhất ở khu vực Phia Oắc.

Chúng tôi theo chân một người dân địa phương đến ngôi Nhà Đỏ. Ngôi nhà còn tương đối nguyên vẹn về kiến trúc. Bức tường của ngôi nhà dày đến 50cm xây bằng gạch, phần mái được lợp bằng ngói. Trải qua gần trăm năm, ngôi nhà này mới chỉ bị hư hỏng phần mái và cửa. Phần khung nhà thì vẫn đứng vững chãi, rêu phong, phơi mưa, nắng. Tuy nhiên, phía trong ngôi nhà một số người dân thiếu ý thức bảo vệ di tích đã dùng làm chuồng trâu, bò. Xung quanh ngôi nhà người dân trồng cây dong làm nguyên liệu làm miến.

Cách nhà đỏ không xa là nơi ngắm cảnh dành cho quan chức Pháp, người dân quen gọi đó là "đài vọng cảnh". Theo quan sát của chúng tôi, xung quanh ngôi nhà đỏ đã bị người dân đào bới loang lổ trơ cả móng, còn những bức tường thì cũng bị trâu, bò húc nham nhở...

Nói về những ngôi biệt thự cổ ở Phia Oắc, ông Nông Văn Trường ví von: "Những ngôi nhà cổ cũng giống như một nàng tiên đang ngủ quên trong rừng. Trải qua một thời gian dài đất nước khó khăn, chúng ta không giữ được nguyên trạng những ngôi biệt thự cổ dẫn đến hư hỏng và gần như những ngôi biệt thự đó bị lãng quên".

(Theo Kiến thức)