Chuyện đời người đàn ông vô gia cư tốt nghiệp Luật Harvard

Vị thẩm phán đưa ánh nhìn tới người đàn ông vô gia cư bị buộc tội ngủ cạnh tòa nhà văn phòng ở trung tâm thành phố Washington.

Ông Alfred Postell - người tốt nghiệp Trường Luật Harvard hiện đang sống trên những con phố sầm uất ở Washington

Đó là một buổi chiều thứ Bảy đầu tháng Tư tại Tòa án tối cao D.C, Alfred Postell – một bệnh nhân chẩn đoán tâm thần phân liệt đứng trước mặt Thẩm phán Thomas Motley.

Ông Postell có mái tóc hoa râm, dài trung bình. Bụng ông “tràn” qua cả cạp quần. Bộ râu quai nón bạc phơ, rối xù.

“Ông có quyền giữ im lặng. Bất cứ điều gì ông nói, ngoại trừ với luật sư của mình, có thể được dùng để chống lại ông”.

“Tôi là một luật sư” – ông Postell đáp.

Ông Motley không để ý tới câu nói có vẻ kỳ lạ đó.

“Tôi phải quay trở lại” – Postell quả quyết, rồi đưa ra một lời giải thích phức tạp: “Tôi đã nhận chứng chỉ hành nghề ở ĐH Catholic, được nhận vào Constitution Hall. Tôi đã đọc lời thề luật sư tại Constitution Hall năm 1979, tốt nghiệp Trường Luật Harvard năm 1979”.

Lời giải thích thu hút sự chú ý của Thẩm phán Motley. Ông cũng tốt nghiệp Luật Harvard năm 1979.

“Ông Postell, tôi cũng vậy” – thẩm phán Motley nói. “Tôi nhớ ông rồi”.

Người đàn ông vô gia cư này – kẻ giữ đồ đạc của mình trong những chiếc túi nhựa màu trắng, ám ảnh các giao lộ 17 và 18 Northwest, đôi khi ngủ trong nhà thờ - đã học luật cùng Chánh án Tòa án tối cao Mỹ John G. Roberts Jr. và nguyên thượng nghĩ sĩ bang Wisconsin Russ Feingold. Tất cả đều tốt nghiệp Harvard năm 1979.

Ông Motley – người từ chối phỏng vấn cho bài viết này – dừng lại một lúc trước khi kết luận: “Nhưng tôi không có lựa chọn nào khác”.

Ông yêu cầu bạn học cũ của mình trở lại nhà tù D.C cho tới khi các cáo buộc chống lại ông được giải quyết.

Một người có học

Ở một thành phố có hàng nghìn người vô gia cư, Postell có lẽ là người vô gia cư có trình độ cao nhất. Bằng cấp, giải thưởng, các chứng chỉ bị vứt lộn xộn trong tủ quần áo ở căn hộ của mẹ ông – những thứ còn lại của một cuộc đời khác đã mất. Ông có 3 tấm bằng: một bằng kế toán, một bằng kinh tế và một bằng luật.

Postell nhận bằng tốt nghiệp tại Trường Luật Harvard (ảnh gia đình cung cấp)

Vào một buổi tối mùa hè, ông ngồi trong một cửa hàng McDonald’s trên đường số 17 Northwest, chiếc khăn trắng quấn quanh đầu giống như khăn xếp.

Nghe ông kể câu chuyện về cuộc đời mình có cảm giác giống như hành động ném bom vào một giấc mơ. Lúc đầu mọi thứ nghe có vẻ bình thường. Nhưng rồi nhanh chóng tan tành.

Postell sinh năm 1948, là con trai duy nhất trong gia đình có mẹ là thợ may, bố là người chuyên xây dựng và sửa mái hiên. Ông là một cậu bé bình thường – mẹ ông, bà Ruth Priest nói, nhưng cậu bé này luôn rất tập trung và năng động.

Ông tham vọng lớn hơn những điều mà gia đình mong muốn. Vì thế sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông vừa làm vừa học ĐH Strayer, đat được nhiều thành tích học tập cao. Ông vượt qua kỳ thi CPA, rồi làm quản lý kiểm toán tại một công ty kế toán – nơi mà ông nhận mức lương hơn 50.000 USD/ năm – một số tiền lớn lúc đó. Tuy nhiên, Postell vẫn chưa hài lòng với những thứ đó. Ông tiếp tục học ĐH Maryland để lấy bằng kinh tế. Sau đó, thậm chí là trước khi tốt nghiệp, ông nộp hồ sơ sang Luật Harvard và được nhận.

“Cứ vài năm, tôi lại biết cậu đã đạt được một thành tích mới” – E. Burns McLindon, một kế toán viên nổi tiếng, người đã viết thư giới thiệu Postell trong hồ sơ vào Strayer College, viết. Trường này cũng từng trao cho Postell Giải thưởng Thành tích nổi bật của cựu sinh viên. “Em là một tấm gương cho những người trẻ ngày hôm nay”.

Sinh viên xuất sắc

Xem niên giám Trường Luật Harvard năm 1979 giống như bạn đang xem một thước phim mang tên “Trước khi họ nổi tiếng”. Có một John Roberts đầu tóc bù xù. Có một Ray Anderson cười toe toét – người mà bây giờ đã trở thành phó giám đốc điều hành các hoạt động bóng đá của Hiệp hội Bóng đá quốc gia. Có một Thomas Motley 24 tuổi, năng động trong Hội Sinh viên luật da đen, mặc comple, thắt cà vạt. Và cũng có một Alfred Postell.

Một người đàn ông 31 tuổi, già hơn hầu hết những sinh viên khác, bộ ria mép được cắt tỉa gọn gàng. Ông mang dáng dấp của một người đàn ông đã có sự thành công nhất định trong cuộc sống. Và đang kỳ vọng sẽ đạt được nhiều hơn thế.

Marvin Bagwell – bạn cùng lớp, nhỏ hơn Postell vài tuổi – nhớ về Postell khi ông tới lớp với một chiếc áo khoác và cà vạt nơ trong khi những sinh viên khác dáng vẻ loạng choạng, mắt ríu lại vì buồn ngủ.

“Anh ấy là một người trầm tĩnh” – ông Bagwell, hiện là phó chủ tịch một công ty bảo hiểm lớn, nhớ lại. “Anh ấy nổi bật và có khả năng đưa ra những câu hỏi đi thẳng vào trọng tâm vấn đề”.

“Cậu ấy học hành cực kỳ chăm chỉ và rất có kỷ luật” – bạn cùng lớp Piper Kent-Marshall, hiện là cố vấn cao cấp của Wells Fargo, nhận xét.

Và ông cũng là người ăn mặc rất chỉn chu. “Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu ai đó bảo rằng cậu ấy còn cắt tỉa móng tay cẩn thận” – một người bạn khác nhận xét về Postell.

Đó cũng chính là lý do tại sao những người bạn cùng lớp này vô cùng ngạc nhiên khi biết rằng hiện Postell đang là ai. Một người đàn ông sáng lạn và lịch lãm giờ đây trở thành một kẻ vô hình vất vưởng bên rìa của thủ đô nước Mỹ.

“Đó là một câu chuyện buồn và bi thảm” – Kent-Marshall nói, “bởi vì ở trường luật, cậu ấy là một trong những sinh viên xuất sắc nhất, một người đàn ông thông minh và quyến rũ”.

Một cuộc sống sung túc

Postell được nhận vào một công ty luật uy tín lúc đó là Shaw Pittman Potts & Trowbridge. Ông là luật sư người da đen duy nhất trong công ty. Do có bằng kế toán, Postell được phân vào nhóm thuế và nhanh chóng thân với luật sư trẻ Frederick Klein.

“Anh ấy rất tao nhã” – Klein nói. Anh ấy có văn hóa, chu đáo và ăn nói mềm mỏng. Postell mềm mỏng đến mức một số người từng làm cho công ty không thể nhớ bất cứ điều gì về ông. Klein và 2 cộng sự khác – những người vẫn nhớ Postell thì không thể hoặc không muốn nói về lý do tại sao công ty cho ông nghỉ vài năm sau khi nhận ông.

“Tôi không cảm thấy thoải mái khi nói với anh về chuyện đó” – Martin Krall, một cộng sự từng làm việc ở Shaw Pittman viết trong email. “Chuyện xảy ra quá lâu rồi. Tôi cũng đã không làm việc ở công ty hơn 20 năm nay”.

Một số người còn nhớ chuyện đã xảy ra với Postell thì tiết lộ rằng chính bệnh tật của ông đã khiến ông bị sa thải. Một số người, đặc biệt là những người có học như Postell, có thể giấu diếm những triệu chứng của mình khoảng vài tháng. Khi nạn nhân bắt đầu không còn tỉnh táo, xa rời cộng đồng và công việc, các nhà tâm lý học gọi đó là “sự suy sụp đầu tiên”.

“Tiếc là loại suy giảm nhanh chóng này không phải là hiếm” – Richard Bebout, giám đốc một trung tâm bênh tâm thần, người đã từng làm việc với Postell cho hay. “Tôi biết có những người từng học trường y, tốt nghiệp đại học hạng xuất sắc cũng không thoát khỏi căn bệnh này. Giống như John Nash trong bộ phim “Một tâm hồn đẹp”.

“Anh ấy có mọi thứ tốt đẹp, một chiếc thuyền đẹp mà anh ấy dùng để đi khắp nơi” – một người họ hàng của Postell kể. “Anh ấy đang sống một cuộc sống sung túc. Rồi đột nhiên, mọi thứ biến mất. Không ai biết chính xác tại sao chuyện này xảy ra… Anh ấy mất mọi thứ vật chất. Thật điên rồ, hoàn toàn điên rồ”.

Thậm chí, mẹ ông, hiện đã 85 tuổi cũng không thể giải thích được chuyện gì đã xảy ra. Một ngày, bỗng nhiên bóng tối đổ sập xuống con trai bà – bà Priest nói. Postell liên tục nói về việc ông bị bắt. Ông nghĩ rằng cảnh sát đang theo dõi mình, sau đó ông chia tay người phụ nữ mình yêu…

“Tôi đã sợ” – bà Priest kể. “… Thằng bé chạy lên lầu, tôi hỏi “có chuyện gì vậy? có chuyện gì vậy?” Rồi tôi tát thằng bé để khiến nó tỉnh lại. Rồi thằng bé bắt đầu khóc… Và từ lúc đó, mọi chuyện càng lúc càng tồi tệ hơn”.

“Vô dụng"

Khi bà Priest nghĩ rằng bà không còn khả năng chăm sóc cho con trai nữa, bà đã tìm đến một mục sư địa phương – bà Marie Carter – người đã đưa Postell về nhà thờ vào giữa những năm 1980.

Postell chỉ suốt ngày xem tivi, rồi thơ thẩn một mình trong công viên gần đó, nhìn mọi người đi lại.

30 năm cứ thế trôi đi. Thứ duy nhất mà Postell gây ấn tượng là một loạt cáo buộc tội phạm: ăn trộm, gây gổ. Còn lại, ông hoàn toàn như một bóng ma.

“Bạn vào một công ty danh tiếng, và khi bạn mất vị trí ở đó, nó giống như là tự tử” – Postell nói. “Như các kế toán vẫn nói là đã quá hạn. Bạn hiểu thế nghĩa là gì chứ? Sự quá hạn. Tôi đã vô dụng”.

Rhett Rayos – quản lý tòa nhà mà Postell đang ăn nằm phía bên ngoài – nói rằng ông hi vọng Rostell sẽ nhận được trợ giúp và những dịch vụ cần thiết.

Có một hi vọng cho Postell khi nhóm y tế tâm thần ở Green Door bắt đầu làm việc với ông. Tổ chức giúp đỡ những người vô gia cư Pathways to Housing cũng vậy. Bà Priest – mẹ ông cũng cố gắng trợ cấp một số tiền để ông thoát cảnh vạ vật trên các con phố.

Nhưng dường như không ai quan tâm tới Postell vào một buổi sáng gần đây bên ngoài Tòa nhà Brawning. Ông ngồi đó một mình, mấy tờ báo nằm rải rác dưới chân. Ông cầm một tờ lên.

“Tờ báo này sử dụng từ ‘ăn lông ở lỗ. Ăn lông ở lỗ nghĩa là sống trong hang” – Postell nói.

Sau đó, Postell chìm vào những ký ức. “Tôi từng sống trong một căn hộ cao cấp ở Tòa nhà Tổng thống (Presidential Towers). Tôi có thể được coi là một người sống trong hang. Căn hộ của tôi có ban công. Một ban công trên tầng mái. Một căn hộ trên tầng cao nhất của Tòa nhà Tổng thống. Tôi có thể được coi là một người sống trong hang”.

• Nguyễn Thảo (lược dịch từ Washington Post)