- Công an quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh cho biết, chiều tối ngày 18/9/2014 đã tìm thấy hệ thiết bị chụp ảnh không hủy thể NDT tại một nhà dân ở quận Tân Phú. Thiết bị mất vào lúc 12 giờ ngày 12/09/2014  tại nhà trọ ở địa chỉ số 521/67/60A, đường Nguyễn Đình Khơi, Phường 4, Quận Tân Bình).

Đó là tin mừng. Tuy vậy, hiện nay không ít cơ quan đang sử dụng thiết bị chụp ảnh với nguồn phóng xạ Iridium 192 (Ir-192), nên chúng tôi thấy cần thiết giới thiệu thêm về thiết bị chứa nguồn phóng xạ này nhằm giúp mọi người biết rõ hơn để biết cách phòng tránh khi cần thiết.

Thực sự, trong hệ thiết bị thất lạc vừa qua, quan trọng và đáng quan tâm nhất vẫn là thiết bị chứa nguồn phóng xạ kín Ir-192 vì chất phóng xạ này trở thành nguy hiểm, gây chiếu xạ trực tiếp, nếu ai đó tự động rút nguồn ra ngoài bình bảo vệ.

1. Cấu tạo bên ngoài thiết bị chứa nguồn phóng xạ (hình 1)

Đó là một thiết bị xách tay, thường có màu vàng (màu đặc trưng cho chất phóng xạ), trên thân có ba hình cánh quạt (dấu hiệu phóng xạ), cân nặng khoảng 20-25 kg.

{keywords}

Hình 1-Cấu tạo bên ngoài thiết bị chứa nguồn phóng xạ.

Thiết bị chứa  nguồn phóng xạ này sản xuất từ Mỹ. Bản thân nguồn phóng xạ Ir-192 có trọng lượng không đáng kể, nhưng hoạt độ khá lớn, tính đến ngày 12/9/2014, khoảng 20,5 Ci (Ci là ký hiệu đơn vị đo độ mạnh chất phóng xạ, viết đầy đủ là Curie, đọc là Quy-ri).

2.Cấu tạo bên trong thiết bị chứa nguồn phóng xạ (hình 2a)

{keywords}

Hình 2a- Cấu tạo bên trong thiết bị chứa nguồn phóng xạ.

Bên trong thiết bị chứa nguồn, đáng chú ý nhất là:

- Nguồn hay chất đồng vị phóng xạ Ir-192. Nguồn phóng xạ này chứa trong một ống bịt kín gắn vào một đầu cuộn dây kim loại xoắn (hình 2b), đầu bên kia nối với cáp có thể kéo ra ngoài đặt trong thiết bị chiếu khi thực hiện công đoạn kiểm tra vật phẩm bên ngoài.

{keywords}

Hình 2b- Cấu tạo bên trong thiết bị chứa nguồn phóng xạ

- Một ống cong hình chữ S (xem h.2a) bằng chất Titan (Titanium “S” Tube), đây là nơi đặt nguồn phóng xạ khi không sử dụng. Ống này nằm trong hộp bằng chất Uranium nghèo, thành phần phóng xạ U-235 được loại bỏ và còn loại chủ yếu thành phần không phóng xạ U-238. Do rất nặng (tức sức cản xạ rất lớn) nên hộp Uranium nghèo cản tia xạ lý tưởng, hơn rất nhiều so với hôp bằng chì.

- Cũng nên nói thêm rằng, khi sử dụng, nguồn Ir-192 được hệ tự động kéo ra ngoài và đặt vào một bình bảo vệ khác có cửa hướng chùm tia gamma về phía đối tượng khảo sát và phía đối diện là hệ chụp ảnh (phim hay hệ điện tử) phân tích thông tin. Các thông tin bổ ích như là vết nứt nẻ, hư hỏng của một tấm kim loại, các mối hàn không tốt trong công nghiệp v.v… Cũng có thể đó là loại hàng hóa cấm trong một thùng hàng hóa ở sân bay, bến cảng v.v…

 3.Tính chất và tác hại của Ir-192

Ir-192, cũng như nguyên tố Iridi nói chung thường ở dạng khối kim loại, không có vai trò sinh học quan trọng hoặc nguy hiểm đối với sức khỏe do nó không phản ứng với các tế bào; chỉ có khoảng 20 ppt (một phần tỉ) Iridi có mặt trong tế bào. Tuy nhiên, bột Iridi mịn có thể nguy hiểm khi tiếp xúc, vì nó là một chất kích thích và có thể cháy trong không khí. Có rất ít thông tin về độc tính của các hợp chất Iridi do chúng được sử dụng với số lượng rất nhỏ, nhưng các muối hòa tan như iridi halua, có thể nguy hiểm do các nguyên tố khác trong hợp chất hơn là do Iridi. Hầu hết các hợp chất iridi không hòa tan nên nó khó hấp thụ vào trong cơ thể.

Riêng đồng vị phóng xạ Iridi, Ir-192 nói riêng, thì nguy hiểm giống như các đồng vị phóng xạ khác vì nó phát ra các tia xạ bêta và đặc biệt là tia xạ gamma, Mức độ tổn thương liên quan đến việc tiếp xúc Iridi Ir-192 phụ thuộc vào khoảng cách gần hay xa và thời gian bao lâu.

Bức xạ gama năng lượng cao của Ir-192 khi tiếp xúc bên ngoài có thể gây bỏng, tiếp xục gần và lâu với nguồn mạnh có thể gây nguy cơ ung thư và có thể dẫn đến chết người. Trong trường hợp rủi ro hiếm hoi, ăn phải một lượng chất Ir-192. Lúc đó tia gamma và bêta của nó phát ra có thể đốt cháy lớp lót dạ dày và ruột, đồng thời chất Ir-192 cũng như các đồng phân hay đồng vị Iridi khác như Ir-192m hay Ir-194m có xu hướng tích tụ trong gan, tiếp tục gây nguy hiểm cho sức khỏe do chính bức xạ beta và gamma.

Rõ ràng, nếu biết tuân thủ cẩn trọng các quy tắc sử dụng, nguồn phóng xạ Ir-192 cũng như các chất phóng xạ khác đều không có gì đáng sợ, ngược lại rất bổ ích cho đời sống và công việc. Chỉ có điều đáng sợ, đáng tránh là không nên ứng xử với nó “như trò đùa”. Chẳng hạn đùa nghịch, sử dụng sai quy chế hướng dẫn và đặc biệt tham lam “chiếm dụng” sai pháp luật…

Trần Minh