- Việc dự đoán, “bói” quẻ, cá độ, nghi ngờ… trước khi công bố chính thức chủ nhân Giải Nobel 2012 cũng là câu chuyện bình thường bên lề, làm thi vị thêm cho các Mùa Nobel. Điều chính yếu là…

Hàng năm, trước mùa Nobel lại rộ lên những dịch vụ “ăn theo” đình đám. Nào là dự đoán, nào là săn tìm thông tin “rò rỉ” và cả hoạt động cá cược xoay quanh danh sách các chủ nhân tương lai của Giải Nobel sắp được Viện Khoa học Hoàng gia Thụy Điển loan báo.

Điều này cũng dễ hiểu, vì Giải Nobel, ngoài số tiền thưởng lớn cả triệu đô la Mỹ, là sự tôn vinh danh giá nhất về phát minh khoa học, sáng tác văn chương và cống hiến cho hoà bình, hạnh phúc của nhân loại.

Năm 2012 này cũng vậy. Từ vài tháng trước cho cho đến sát ngày danh tính chính thức các nhà “quán quân” mới của giải được xướng tên, các bộ máy “đoán, mò” đều phát hết công suất.

Số hoá các thành tựu khoa học

Serge Haroche nhà khoa học đoạt giải Nobel Vật lý 2012.

Bộ máy dự đoán có bài bản nhất và mang tính khoa học nhất chính là cơ quan chuyên cung cấp dịch vụ tra cứu thông tin khoa học được thành lập năm 1960, tức Viện Thông tin khoa học (ISI) thuộc Tập đoàn Thompson Reuters Corporation.

Phương pháp chủ yếu của ISI là dựa vào cơ sở dữ liệu được thu thập về các công trình nghiên cứu đã công bố trên các tạp chí chuyên ngành nổi tiếng thế giới. Từ đó, họ tách ra được một trong những thông số quan trọng - chỉ số trích dẫn (số lượng người đọc và sử dụng thông tin).

Đây là thông số nói lên giá trị khoa học, mức độ ảnh hưởng của công trình và uy tín của các tác giả đối với nền khoa học. Đó cũng là chỉ dấu về sự ủng hộ của các uỷ viên các hội đồng chuyên môn thuộc Viện Khoa học Hoàng gia Thụy Điển và, do đó, về khả năng các nhân vật lọt vào danh sách đoạt Giải Nobel.

Dù là một phương pháp mang tính khoa học nhưng cách dự đoán trên đây vẫn chứa đựng những điều hạn chế.

Trước hết, phương pháp đó không thể sử dụng cho tất cả các loại giải thưởng khác nhau, cụ thể là Giải Văn học và Giải Hoà Bình. Vì với hai loại giải thưởng này, hầu như không có các công trình đăng báo chuyên ngành, và do đó không thể nói tới chỉ số trích dẫn hay xác suất cao thấp lọt vào danh sách được giải. Và trong thực tế, trong Mùa Nobel 2012 này, cũng như tất cả các mùa trước, các Giải Nobel Hoà bình và Văn học đều không được Tập đoàn Thompson Reuteur đả động tới.

Phương pháp này chỉ được sử dụng cho các Giải Nobel khác, như Sinh – Y, Vật lý, Hoá học và Kinh tế. Tuy vậy, việc dự đoán bằng phương pháp này cũng chỉ là phi phỏng, gần đúng. Vì trong quá trình tuyển chọn, các hội đồng chuyên môn không chỉ dựa vào kết quả phân tích các công trình công bố, họ còn quan tâm các yếu tố phi số hoá khác, như tác động của các kết quả nghiên cứu vào cuộc sống, vào nền kinh tế xã hội của các quốc gia. Vì lẽ đó, người ta không lạ, từ năm 2002 đến nay, Reuteur chỉ tiên đoán đúng cho chỉ 26 người trong số 160 người được trao Giải Nobel, tức sác xuất đúng chỉ đạt 16%.

Và đáng buồn, riêng trong mùa giải 2012 này, tất cả 4 Giải Nobel Sinh – Y, Vật lý, Hoá học và Kinh tế đều được các nhà tiên tri ISI hay Reuteur “bói” sai!

Các tân chủ nhân thực thụ như Nobel Shinya Yamanaka (Nhật) và Anh John Gurdon (Nhật) về Sinh học và Y học, Serge Haroche (Pháp) và  David Wineland (Mỹ) về Vật lý học, Robert Lefkowitz (Mỹ) và Brian Kobilka (Mỹ) về Hoá học và Alvivin E.Roth (Mỹ) và Lloyd S.Shapley (Mỹ) về Kinh tế đều nằm ngoài tầm đoán của Reuteur.

“Quẻ bói” hay sự rò rỉ thông tin

Nobel Hòa bình 2012 là một trong những giải thưởng khó đoán nhất.

Đối với các lĩnh vực khác như Giải Văn chương và Giải Hoà bình, các chuyên gia ISI của Tập đoàn Reuter “kính nhi viễn chi” khoanh tay đứng nhìn, để trống địa bàn cho các nhà phân tích thâm sâu xã hội học, cho giới săn tin “rò rỉ” vỉa hè và cả các công ty cá cược.

Địa bàn hoạt động này hết sức sôi động và càng sát ngày công bố giải không khí càng nóng rực lên.

Năm nay, Giải Nobel Hoà bình được xem là khó đoán nhất. Danh sách những nhân vật nổi tiếng được đặt lên bàn cân kéo dài từ Bà Mẹ Teresa nổi tiếng, cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton đến cựu thủ tướng Đức Helmut Kohl, từ vị giáo sư Mỹ chuyên phân tích “các kỹ thuật biểu tình phi bạo lực” - Gene Sharp  đến quân nhân Mỹ Bradley Manning, người tiết lộ tin cho WikiLeaks…

Nhìn và chọn nhân vật nào cũng có cái lý riêng, vì vậy không biết bao nhiêu giấy mực bỏ ra cho các bài phân tích đồn đoán, không ít thì giờ và cả tiền bạc tiêu tốn trên các bàn cá cược.

Và rồi, một giờ trước thời điểm công bố giải Nobel Hòa bình, kênh truyền hình NRK của Na Uy đưa ra lời phỏng đoán chắc nịch rằng: Giải thưởng Nobel Hoà bình năm nay sẽ trao cho Liên minh châu Âu EU, dù khối này đang rơi vào cuộc khủng hoảng lớn trong khu vực Eurozone, vì một lý do - năm nay tròn 60 năm thành lập các tổ chức tiền thân của khối là Cộng đồng Than và Thép châu Âu.

Phải chăng, thông tin này thuộc dạng công bố bán chính thức hay cũng là dạng "rò rỉ" thoát ra từ nguồn “bên trong” nào đó. Dù sao, sự phỏng đoán đã trúng đến 100% mà không cần đến kiến thức thống kê toán học hay máy tính nhiều triệu phép tính một giây nào cả.

Và đây cũng không phải lần đầu tiên, mà phần lớn NRK đều đúng, khi đưa ra những thông tin theo dạng "rò rỉ" trước giờ công bố chính thức!

Văn học cũng là Giải Nobel khó đoán trong Mùa Nobel 2012. Theo phỏng đoán ban đầu, giải thưởng danh giá này được khoanh vùng hoặc là vào tay một nữ tác gia hay một nhà văn nào đó vùng Bắc Mỹ.

Trên thị trường cá cược xuất hiện cả những ứng cử viên không ít người ngờ tới. Chẳng hạn, một nhân vật không ngồi trong chiếu văn chương như ca sĩ Mỹ Bob Dylan lại xuất hiện không ít lần trong danh sách phỏng đoán, leo lên được vị trí thứ 4 với tỷ lệ 1 ăn 10.

Đặc biệt, trên hai trang web cá cược nổi tiếng ở Stockholm, nhà văn Trung Quốc Mạc Ngôn và nhà văn Nhật Bản Haruki Murakami đứng ở hai vị trí đầu tiên trong danh sách dự báo Giải Nobel Văn học 2012.

Và kết cục, 1 trong 2 ứng cử viên sáng giá nhất đó, nhà văn Trung quốc Mạc Ngôn được Viện Hàn lâm Hoàng gia Thuỵ Điển chọn trao vòng nguyệt quế.

Ở đây và cả trong trường hợp Giải Nobel Hoà bình trên kia, hiện tượng trùng khớp giữa “quẻ bói” của thị trường cá cược phía ngoài và quyết định cuối cùng bên trong những căn phòng kín thuộc phòng trung tâm giao dịch chứng khoán cũ, nơi có các biện pháp bảo mật và chống nghe lén tốt nhất, đã gợn lên những nghi hoặc mơ hồ: Quẻ bói thiêng hay sự rò rỉ thông tin?

Khả năng rò rỉ đặt ra không phải là không có chút cơ sở nào. Vì mới năm ngoái, cũng xảy ra hiện tượng: Chủ cái cá cược LadBrokes đã chốt ngay tên Tomas Tranströmer khi thấy trên thị trường, vào sát ngày công bố, mọi người đổ dồn đặt cược cho nhà thơ Thụy Điển này. Và kết quả là “trúng phóc”!

Cũng cần nên kể thêm rằng, ngay trong Mùa Nobel này, vào sát ngày công bố Giải Nobel Sinh – Y học, nhiều người bỗng trở thành tiên tri đoán “trúng phóc” hai vị đoạt giải là hai nhà khoa học, Shinya Yamanaka và John Gurdon.

Dù sao, việc tranh luận, vui buồn, nghi vấn… sau khi Giải Nobel công bố cũng là câu chuyện bình thường bên lề ở mọi Mùa Nobel. Và điều chính yếu là các chủ nhân Nobel hầu hết đều là những con người sáng giá nhất, tinh hoa nhất của các dân tộc và các sản phẩm trí tuệ của họ đã đóng góp to lớn cho sự phát triển nền văn minh của toàn nhân loại.

Trần Minh