Các công ty xuất khẩu gạo liên tục bị trả hàng về, còn trong nước, dân Việt cũng không tin vào gạo Việt. Thời kỳ đỉnh cao của gạo Việt đã hết, và nếu không đổi mới trong tư duy sản xuất, gạo Việt sẽ mất toàn bộ thị trường cả nội lẫn ngoại.

Hết thời phong độ đỉnh cao

Từ một nước thiếu ăn, sau thời kỳ đổi mới, Việt Nam đã vươn lên là một trong những nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Song, những năm gần đây, gạo Việt đang mất dần “phong độ đỉnh cao”, rơi vào thế bế tắc cả trong lẫn ngoài.

Bằng chứng là, trên thị trường quốc tế, gạo Việt đang bị các đối thủ như Campuchia, Thái Lan cướp dần thị phần. Kéo theo đó, gạo xuất khẩu đang giảm mạnh cả về lượng và chất.

Cụ thể, theo báo cáo mới nhất của Bộ NN-PTNT, trong 9 tháng đầu năm 2016, khối lượng xuất khẩu gạo ước đạt 3,76 triệu tấn, với 1,69 tỷ USD, giảm 16,4% về khối lượng và giảm 12,5% về giá trị so với cùng kỳ năm 2015.

{keywords}
Gạo Việt ồ ạt bị các nước trả về vì tồn dư thuốc bảo vệ thực vật vượt ngưỡng

Không chỉ vậy, gạo Việt đang còn phải đối mặt với nguy cơ bị Mỹ “cấm cửa” do phát hiện rất nhiều lô gạo còn tồn lượng thuốc bảo vệ thực vật vượt ngưỡng. Thực trạng này buộc lãnh đạo Bộ NN-PTNT phải cảnh báo các doanh nghiệp hạn chế xuất khẩu sang Mỹ, bởi nếu vẫn tiếp tục bị phát hiện thì nguy cơ Hoa Kỳ sẽ “cấm cửa” gạo Việt Nam.

Trong khi đó, theo báo cáo của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), 6 tháng đầu năm 2016, đã có hơn 500 container gạo thơm của Việt Nam bị đối tác trả về do không đạt tiêu chuẩn chất lượng.

VFA cũng cho biết, những năm vừa qua, đặc biệt là năm 2016, rất nhiều đơn hàng xuất khẩu gạo thơm của các DN xuất khẩu gạo có tiếng tăm đã bị trả về vì dính dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, phải bán trong nội địa.

Đó là thị trường trong quốc tế. Còn tại “sân nhà”, các thương hiệu gạo Sóc Miên, Sa Mơ, Móng Chim,... nhập từ Campuchia hay các thương hiệu gạo Thái Lan cũng được nhập về ồ ạt, xuất hiện tràn lan.

Thừa nhận thực trạng trên, tại Hội thảo Phát triển thị trường nông sản sạch và Nông sản hữu cơ diễn ra ngày 7/10, GS. Võ Tòng Xuân cho biết, các công ty xuất khẩu gạo liên tục bị trả hàng về, còn trong nước, dân Việt cũng không tin vào gạo Việt.

Bà Nguyễn Tú Anh, đại diện Công ty Nông nghiệp Gap, thẳng thắn nói, những người có tiền đi chợ thường chọn mua gạo Thái Lan, gạo Campuchia về ăn, còn người nghèo, người có thu nhập trung bình mới chịu chọn gạo Việt Nam.

{keywords}
Trong khi đó, thị trường trong nước, gạo Việt cũng bị dân Việt chê, quay sang chọn mua gạo Thái Lan, Campuchia

Tư duy lối mòn... hủy hoại gạo Việt

Theo GS. Võ Tòng Xuân, ngành lúa gạo hiện được chia ra các giai đoạn phát triển như: giai đoạn thiếu ăn, giai đoạn đủ ăn và dư thừa, giai đoạn tìm hiểu công nghệ sản xuất mới, giai đoạn sản xuất công nghệ xanh. Các nước đang ở giai đoạn sản xuất theo phương thức công nghệ xanh, còn Việt Nam sau bao nhiêu năm vẫn chỉ ở giai đoạn sản xuất dư thừa, loay hoay không phát triển lên, vẫn chỉ chú trọng về lượng chứ không về chất nên rất khó cạnh tranh.

Nguyên nhân được chỉ ra rất nhiều, chẳng hạn: ở Việt Nam, bà con tự do sản xuất, ai thích trồng gì thì trồng, không theo quy hoạch. Đến lúc lúa bị sâu bệnh thì vào cửa hàng thuốc bảo vệ thực vật mua vô tội vạ, dẫn đến việc gạo Việt mất an toàn vệ sinh thực phẩm.

Trong khi đó, phẩm chất gạo ngày càng giảm sút do người dân lạm dụng phân hóa học (phân u rê), không quan tâm đến phân hữu cơ NPK. Mà theo ông Xuân, phân hữu cơ mới là loại phân giúp cải tạo đất, đưa hạt gạo thơm ngon hơn.

Mặt khác, bà con nông dân vẫn bám lấy phương thức canh tác cũ cổ truyền, không chịu để lớp người trẻ đưa phương thức canh tác mới vào thay thế. Do đó, giá thành sản xuất luôn cao mà chất lượng gạo vẫn kém.

Rồi thương lái thu mua nháo nhào, không phân biệt giống má, chất lượng, cứ thế đưa vào xay xát rồi bán cho doanh nghiệp xuất khẩu; còn các DN không thể làm thương hiệu do không biết được xuất xứ của hạt gạo mà mình mua, ông Xuân chia sẻ.

Tương tự, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cũng nhận định, gạo Việt gặp khó khăn là do tư duy sản xuất vẫn theo lối mòn, sản xuất nhỏ lẻ manh mún, thiếu cánh đồng mẫu lớn dẫn đến chất lượng hạt gạo Việt làm ra không đồng đều, rất khó để làm thương hiệu.

Theo ông Doanh, cần đột phá đổi mới cách sản xuất. Nếu quyết tâm làm thì chỉ cần 3-4 vụ là có thể xây dựng được thương hiệu gạo Việt chất lượng cao.

Rõ ràng, chất lượng là một trong những yếu tố quan trọng để vực dậy thị trường, thương hiệu gạo Việt Nam. Xu hướng tiêu dùng của người dân hiện nay là ăn ít nhưng phải ngon, an toàn. Thế nên, đạt được 3 tiêu chuẩn trên gạo Việt sẽ chiếm lại được thị trường của mình.

B.Hân