Nhóm quyền lực
Hiện tượng ngân hàng sở hữu chéo lẫn nhau và các đại gia sở hữu cùng
một lúc nhiều ngân hàng đã được truyền tai trong giới đầu tư khá nhiều
và từ lâu. Tuy nhiên, để có được những thông tin cụ thể về vấn đề này
là một điều hết sức khó khăn.
Vụ việc Ủy ban chứng khoán Nhà
nước (UBCK) xử phạt vi phạm hành chính 3 tổ chức cá nhân gom mua cổ
phiếu Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín (Sacombank - mã
STB) trong tuần đầu tháng 6 vừa qua lần đầu tiên chính thức làm lộ diện
một người sở hữu nhiều ngân hàng quy mô lớn.
Nó khiến nhiều
người đặt ra câu hỏi như: Hiện tại có bao nhiêu ông trùm đang nắm giữ
trong tay nhiều ngân hàng? Mối quan hệ chằng chịt giữa các ngân hàng cụ
thể là như nào? Quyền lực thuộc về ai?
Ngày 7/6, UBCK đã ban
hành các quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với 3 tổ chức, cá
nhân vi phạm chế độ báo cáo và công bố thông tin liên quan đến việc
giao dịch cổ phiếu STB. Cụ thể, Công ty cổ phần Đầu tư Tài chính Sài Gòn
Á Châu (tổ chức có liên quan đến ông Phạm Hữu Phú - nguyên Phó Chủ
tịch HĐQT Eximbank, vừa được bầu vào HĐQT Sacombank tại đại hội đồng cổ
đông Sacombank ngày 26/5, hiện là Phó Chủ tịch HĐQT Sacombank) ngày
1/3 đã mua vào hơn 21,9 triệu cổ phiếu STB, nâng tỷ lệ nắm giữ lên gần
48,8 triệu đơn vị (chiếm tỷ lệ 5,01% tổng số lượng cổ phiếu STB đang
lưu hành) và trở thành cổ đông lớn của Sacombank.
Trước đó,
Công ty CP Đầu tư Sài Gòn Exim (1 thành viên của Eximbank) ngày 9/1
cũng đã mua vào trên 42,1 triệu cổ phiếu STB làm tăng số lượng sở hữu cổ
phiếu STB lên gần 50,4 triệu đơn vị - chiếm tỷ lệ 5,17% số lượng cổ
phiếu STB đang lưu hành và trở thành cổ đông lớn của Sacombank.
Ngoài ra, ông Trần Phát Minh mua vào 1,54 triệu cổ phiếu STB vào ngày
24/2, nâng số cổ phần sở hữu lên 48,8 triệu đơn vị - chiếm tỷ lệ 5,01%
tổng số cổ phiếu STB đang lưu hành và trở thành cổ đông lớn của
Sacombank.
Sau vụ xử phạt này, đa số các nhà đầu tư mới biết
tới cái tên Trần Phát Minh (sinh 1974) và ngay lập tức gương mặt này đã
được xếp vào một trong 15 người giàu nhất trên TTCK Việt Nam (cổ đông
cá nhân lớn nhất của STB), vượt lên trên ông Đặng Văn Thành, chủ tịch
Sacombank.
Qua vụ việc này, giới đầu tư còn biết đến ông Phát
Minh với tư cách là Chủ tịch KienlongBank (bầu tại đại hội cổ đông
thường niên 2012), thành viên của Chứng khoán Phương Nam PNS (nắm 7,5%
cổ phần) và đã từng giữ chức vụ Phó Tổng giám đốc Ngân hàng Phương Nam
từ năm 2005 và cũng từng làm việc tại ACB.
Trước đó, trong
tháng 5/2012, giới đầu tư cũng được biết đến nhiều hơn với một đại gia
bí ẩn ngành ngân hàng sau khi ông Trầm Bê cùng con trai là ông Trầm Khải
Hòa đã rút khỏi ban lãnh đạo của Ngân hàng Phương Nam để tham gia vào
Hội đồng quản trị (HĐQT) của Sacombank.
Ông Trầm Bê là người
đi lên từ bất động sản (với An Lạc Bình Trị Đông và BCI) nhưng nổi
tiếng hơn trong lĩnh vực ngân hàng với vai trò là cổ đông lớn và Phó
Chủ tịch Ngân hàng Phương Nam. Tên tuổi của ông được biết đến nhiều nhất
sau vụ Sacombank vừa qua.
Ngoài bất động sản và ngân hàng,
ông Trầm Bê còn là chủ tịch của một bệnh viện và tham gia HĐQT của một
số công ty khác như Công ty CP Vàng bạc đá quý Phương Nam (NJC) và Công
ty CP Chứng khoán Phương Nam.
Trên thực tế, trong giới tài
chính có khá nhiều đại gia ngân hàng nổi tiếng hơn như ông Nguyễn Đức
Kiên, ông Lê Hùng Dũng... Nhưng thực sự những người này nắm bao nhiêu
ngân hàng và cổ phần tại mỗi ngân hàng là bao nhiêu thì không mấy ai
biết. Giới đầu tư chỉ biết rằng "bầu" Kiên tiết lộ là "cổ đông chính"
của Ngân hàng Eximbank và có cổ phần của Kienlong Bank. Người ta cũng
chỉ biết rằng bầu Kiên gắn với mác ACB và được cho là vẫn nắm giữ một
lượng lớn cổ phiếu của ngân hàng này.
Giới đầu tư cũng mang
máng biết rằng các ngân hàng đang nắm giữ chéo cổ phần khá nhiều như:
ACB đang nắm giữ một lượng khá lớn cổ phần Đại Á, Việt Á, Kiên Long,
Sacombank, Techcombank..; Vietcombank đang là cổ đông của SaigonBank,
Eximbank, Quân đội, Phương Đông...; Phương Nam đang đầu tư một lượng
lớn vốn vào các tổ chức tín dụng khác...
Trong khi ACB góp vốn
vào Eximbank, thời gian vừa qua giới tài chính lại xôn xao về vụ
Eximbank dồn tiền vào thâu tóm Sacombank (riêng Eximbank nắm gần 10%)...
Rủi ro và thách thức
Trao đổi xung quanh vấn đề mua bán - sáp nhập ngân hàng với báo giới
hồi giữa tháng 3, Thống đốc Nguyễn Văn Bình khẳng định việc các nhà
băng tăng vốn, sở hữu chéo, mua bán, sáp nhập... là bình thường trong
quá trình tái cơ cấu. Tuy nhiên, những việc làm này phải được thực hiện
đúng quy trình, đúng pháp luật.
Trên thực tế, hiện tượng các
ngân hàng sở hữu chéo đã có từ lâu. Trước đây, việc sở hữu chéo chủ yếu
là các ngân hàng quốc doanh như Vietcombank, Vietinbank... tham gia
vào các tổ chức tín dụng khác. Khi đó, các ngân hàng quốc doanh góp vốn
với tư cách cổ đông Nhà nước với mục đích giúp Nhà nước kiểm soát hoạt
động của các ngân hàng cổ phần.
Hiện nay, hiện tượng sở hữu chéo diễn ra
khá phổ biến giữa các ngân hàng cổ phần với nhau và nhiều khi xuất
phát từ mục đích thâu tóm, sáp nhập... Ở một góc độ nào đó, việc sở hữu
chéo sẽ giúp các ngân hàng nhỏ mở rộng được quy mô, nâng cao được năng
lực về tài chính, công nghệ, nhân sự...
Tuy nhiên, xu hướng sở
hữu chéo cổ phần ngân hàng hiện nay đang khiến nhiều người cảm thấy lo
ngại hơn là vui mừng. Dường như trong hệ thống ngân hàng đang hình
thành những liên minh đan xen về lợi ích nhằng nhịt. Một ông chủ nắm cổ
phần đồng thời ở nhiều ngân hàng, ở nhiều công ty, tập đoàn... Các ngân
hàng này lại nắm cổ phần của nhau. Các công ty con, công ty liên kết,
các tập đoàn lại nắm cổ phần của các ngân hàng...
Việc sở hữu
chéo nhằng nhịt này khiến cho nhiều đại gia có thể dễ dàng lách luật để
sở hữu tỷ lệ cổ phần tại các ngân hàng lớn hơn quy định (Luật các tổ
chức tín dụng năm 2010 quy định một cổ đông cá nhân không được sở hữu
quá 5% và một tổ chức không quá 15% vốn điều lệ của tổ chức tín dụng).
Việc khống chế tỷ lệ nắm giữ là nhằm hạn chế sự chi phối của các cá
nhân tổ chức và tăng tính đại chúng cho ngân hàng. Tuy nhiên, với hiện
tượng sở hữu chéo và ủy thác đầu tư đan xen phức tạp như hiện nay (giữa
ngân hàng với ngân hàng, giữa ngân hàng với các công ty quản lý quỹ và
các tổ chức...), xem ra những quy định về tỷ lệ nắm giữ tối đa không
có nhiều giá trị.
Nhiều người lo ngại tình trạng sở hữu chéo
chắc chắn sẽ tạo ra các liên minh và nếu các liên minh này không được
kiểm soát và quản lý chặt chẽ có thể gây ra những tác hại to lớn đối
với hệ thống ngân hàng.
Vấn đề lợi ích nhóm có thể tác động tới
chính sách của cả hệ thống. Quan hệ đan xen cũng khiến cho các quan hệ
tín dụng trở nên không minh bạch rõ ràng, không mang tính thị trường.
Việc thu hồi vốn trở nên khó khăn và nợ xấu có thể phát sinh và tăng
cao đến không ngờ.
Theo đánh giá tại báo cáo cập nhật tình hình
kinh tế Việt Nam của Ngân hàng Thế giới công bố tại Hội nghị giữa kỳ
Nhóm tư vấn các nhà tài trợ cho Việt Nam chiều 4/6, lợi ích nhóm có thể
đang là một cản trở với hoạt động tái cơ cấu ngân hàng do tình trạng
sở hữu chéo vẫn còn phổ biến mặc dù Ngân hàng Nhà nước đã ban hành các
quy định.
Khi tái cơ cấu, tình trạng sở hữu chéo sẽ khiến cho
việc xác định tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của từng
ngân hàng để hợp nhất, sáp nhập trở nên rất khó khăn. Việc xử lý không
khéo có thể sẽ dẫn tới sự đổ vỡ hàng loạt.
Mạnh Hà
.svg){kind=icon}
