Thế giới sắp hết thời đơn cực?

- Với sự hình thành trụ cột thứ ba trong nền kinh tế thế giới, gồm Mỹ, EU và các thị trường mới nổi, nhiều người cho rằng thế giới đang tiến gần hơn tới đa cực.

Hoạt động thương mại và đầu tư nảy nở giữa các các quốc gia đang nổi là một sự thay đổi lớn lao trong cách mà nền kinh tế giới giới vận hành trong nhiều thế kỷ.

Trước đó, thương mại chủ yếu là giữa hai miền “Bắc” và “Nam” – tức là giữa thế giới phát triển và đang phát triển. Các nguồn tài nguyên thiên nhiên – từ gia vị cho tới bông sợi – đều được chuyên chở sang các quốc gia công nghiệp hóa ở phương Tây, còn các quốc gia này lại xuất khẩu sợi và những sản phẩm chế biến công nghiệp.

Sau Thế chiến II, hệ thống này trở nên phức hợp hơn nhờ có sự nâng cấp về giao thông và truyền thông. Những “nhà giàu mới phất” như là Hàn Quốc và Singapore giàu có nhờ việc outsource.

Họ có lượng nhân công dồi dào, lại rẻ mạt gia công quần áo, giày dẹp và thiết bị điện tử, thường là với thiết kế và công nghệ từ phương Tây, sau đó chuyên chở cho người tiêu dùng Mỹ thông qua Walmart. Với những người mua hàng còn nghèo như ở Ấn Độ và Indonesia, hiện vẫn chưa có nhiều cách tiếp cận tới họ.

Quan hệ căng thẳng giữa những quốc gia đang phát triển – như là xung đột biên giới giữa Nga và Trung Quốc từng làm tê liệt thị trấn Manzhouli – tường tạo nên các rào cản tạm thời. Mỹ và châu Âu đã thống trị thương mại và dòng vốn của thế giới, và tất cả mọi người phải phụ thuộc vào họ vì tăng trưởng và việc làm.

Mẫu hình này đã bắt đầu thay đổi sau khi Trung Quốc tham gia vào quá trình toàn cầu hóa vào những năm 1980. Các nhà máy tại Thẩm Quyến và Thượng hải đã trở thành tâm điểm của các mạng lưới “gia công không biên giới” mà trong đó, một phần TV, điện thoại di động và các sản phẩm khác được sản xuất trên khắp châu Á, sau đó được chuyển sang Trung Quốc lắp ráp, thúc đẩy thương mại của khu vực rộng lớn hơn.

Tăng trưởng tại Trung Quốc, Ấn Độ và các thị trường đang nổi khác tăng đã làm thay đổi nguồn thu nhập của khu vực, họ bắt đầu xuất khẩu các điểm đến theo cách riêng của họ, với việc các công ty tại các quốc gia đang nổi bán hàng cho người tiêu dùng của quốc gia khác.

Các kết nối này tiếp tục cuốn thêm nhiều phần nữa của thế giới đang nổi. Chẳng hạn, thương mại giữa các nền kinh tế đang nổi của châu Á và Mỹ Latinh tăng lên gấp 7 land trong suốt mười năm cho tới năm 2010, đạt mức 268 tỉ USD. Trung Quốc và châu Á đang tìm kiếm cách thức tiếp cận các nguồn nguyên liệu thô và khách hàng mới, họ đang trở thành những những ông bầu mới của châu Phi. Thương mại giữa Ấn Độ và châu Phi từ mức chỉ có 1 tỉ USD vào năm 2001 đã tăng lên mức 50 tỉ USD vào năm 2010.

Ganeshan Wignaraja – một chuyên gia trong lĩnh vực hội nhập kinh tế tại Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Manila nói rằng, những mối quan hệ trong các thị trường mới nổi này đang tạo nên một “trụ cột thứ ba” của tăng trưởng trong nền kinh tế thế giới, bên cạnh Mỹ và EU.

Ganeshan Wignaraja bình luận: “Chúng ta đang tiến về một thế giới đa cực”. Hệ quả của xu hướng đó còn tiến xa hơn cả sự dòng luân chuyển của hàng hóa đơn thuần. Khi mà thương mại và đầu tư trong thế giới đang nổi càng quan trọng hơn, thì vai trò của phương Tây đối với nền kinh tế toàn cầu lại suy giảm đi, cuộc Đại suy thoái đã khiến xu hướng này trở nên gấp gáp hơn.

Trong khi các nền kinh tế của phương Tây chùng xuống do nợ nần và thất nghiệp, Trung Quốc và Ấn Độ và phần nhiều trong số các nền kinh tế đang nổi lại được tiếp thêm sức và đang tìm kiếm đến nhau nhiều hơn.

Các nhà quản trị doanh nghiệp đang khám phá ra các cơ hội mới tại các quốc gia đang nổi. Các công ty không mấy tên tuổi có thể không tham gia vào các thị trường  đang phát triển, nhưng lại rất thành công ở các thị trường đang nổi, nơi mà sự trung thành không ổn định. Tại Ấn Độ, số hàng hóa bán được của nhà sản xuất điện thoại di động của Trung Quốc là G’Five tăng lên 75% trong năm tài chính vừa qua; những chiếc điện thoại hợp thời của họ rất hấp dẫn các người tiêu dùng của Ấn Độ với kiểu dáng thích hợp cho những chiếc ví mỏng.

Năm 2009, hãng sản xuất máy tính Lenovo đã quyết định tập trung vào các nền kinh tế đang phát triển, với niềm tin rằng kinh nghiệm trong nước có thể tạo ra thế mạnh cho họ tại các quốc gia đang phát triển. Lợi nhuận thu về trong các thị trường đang nổi (bao gồm cả Lenovo đặt tại Trung Quốc) tăng 46.5% trong quý hai, so với mức tăng trưởng chỉ có 8.5% trong các quốc gia phát triển. Điều này đã giúp cho công ty dành được thị phần máy tính toàn cầu.

Và khi các nền kinh tế đang nổi tăng trưởng theo hướng xích lại gần nhau hơn về mặt kinh tế, họ lại khám phá ra các mối quan tâm chính trị chung. Nhóm các nước trong BRIC – gồm Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung QUốc – đã khởi động các hội nghị thường xuyên để phối hợp các nỗ lực trong những vấn đề quan trọng như cải tổ hệ thống tài chính toàn cầu.

Họ đang thách thức trật tự kinh tế đã thiết lập từ trước đó. Chẳng hạn như Trung Quốc và Nga đã đi đầu trong việc thay thế đồng Đô la Mỹ với tư cách là đồng tiền số 1 trong rổ tiền dự trữ. Nếu như hoạt động thương mại và đầu tư siêu âm này giữa các nền kinh tế đang nổi vẫn được duy trì, “tầm quan trọng của Mỹ và EU sẽ bị thu hẹp lại cả về mặt kinh tế và chính trị”, ngài King của ngân hàng HSBC bình luận.

• Thu Lượng (theo Time)