- Trong Quy hoạch sông Hồng chưa bao giờ tính đến thủy điện. Công suất điện năng của 6 thủy điện cũng không có ý nghĩa nhiều đối với an toàn điện lưới quốc gia- Trưởng Ban Khoa học Công nghệ (Hội Đập lớn và phát triển nguồn nước VN) Hoàng Xuân Hồng nói.

Ông Hoàng Xuân Hồng cho hay, cá nhân ông và các đồng nghiệp, chuyên gia thuộc các hội, hiệp hội chuyên ngành rất bất ngờ trước thông tin về dự án thuỷ điện trên sông Hồng.

Theo ông, việc xây các đập thủy điện cột nước thấp ở các sông, trên thế giới đã làm nhiều. Ví dụ như trên sông Vonga Đông, Nga cũng làm thủy điện, trong đó có xây dựng các âu tàu. Nguyên lý không có gì sai, nhưng đối với sông Hồng có nhiều vấn đề đặt ra.

{keywords}

Trưởng ban Khoa học Công nghệ (Hội Đập lớn và Phát triển Nguồn nước Việt Nam), kỹ sư cao cấp Hoàng Xuân Hồng. Ảnh: Kiên Trung

“Tôi chưa biết vị trí cụ thể làm thủy điện, nhưng nghe nói có cả một cảng ở vùng Hưng Yên. Dòng sông Hồng dốc, đáy sông từ Lào Cai đến Việt Trì, nhiều đoạn sông nhấp nhô khiến tàu mắc cạn.

Người ta dự định sẽ xây các đập để làm dâng mực nước. Sử dụng chiều cao chênh lệch của các cột nước để lắp tua-bin vào. Do cột nước thấp nên công suất thủy điện của nó rất bé. Tổng công suất của 6 đập này chỉ đạt 200MW, tương đương không phẩy mấy % tổng điện năng hiện tại, cột nước càng thấp công suất lắp đặt càng nhỏ.

Mỗi cái trung bình chỉ khoảng 30-40MW, không có ý nghĩa gì về việc góp phần nâng cao lượng điện hiện nay, cho nên giá trị kinh tế về thủy điện không có ý nghĩa gì.

Về giao thông, dự án triển khai từ Việt Trì đến Lào Cai. Đây không phải là vùng sản xuất tập trung, do đó, lượng hàng hóa từ Việt Trì đưa lên Lào Cai chưa biết sẽ là gì. Cần đưa ra các con số cụ thể về tổng lưu lượng hàng hóa vận chuyển, tổng số lượng tàu bè, phương tiện có thể vận chuyển… thì hãy nói tới giá trị giao thông đường thủy… Cho nên, giá trị về vận tải cũng chưa thể nói được, từ đó tính toán xem hiệu quả kinh tế của dự án mang lại là bao nhiêu.

Đưa 1 tỷ USD để đầu tư được 200MW điện và một hệ thống giao thông thủy chung chung, chưa được cụ thể hóa. Tham vọng có thể lớn nhưng những con số để đưa ra chắc chắn thì chưa có.

Thứ hai, với tập đoàn kinh tế đề xuất dự án này, đưa ra con số hơn 1 tỷ USD xây dựng trong vòng mấy năm cũng là một câu hỏi lớn. Các nhà kinh tế và Bộ Tài chính sẽ có ý kiến thôi.

Ảnh hưởng đa mục tiêu

Theo ông Hồng, nếu dự án được triển khai, sẽ ảnh hưởng tới rất nhiều lĩnh vực, từ môi sinh, môi trường, đời sống dân cư hai bên sông đến toàn bộ vùng hạ lưu của lưu vực là các đồng bằng châu thổ.

Vị trí triển khai dự án thuộc vùng trung du đến thượng du (từ Phú Thọ lên Lào Cai). Nếu đắp những đập này, mực nước sẽ dâng cao. Phải tính được về mùa lũ, tần suất lũ ở vùng hạ du có thể chịu được mức độ bao nhiêu. Hệ thống đê hai bên sẽ phải nâng cao bao nhiêu, lấy nguồn đất từ đâu để cơi đê…

{keywords}

Sông Hồng chảy trên lãnh thổ Việt Nam

Vùng từ Yên Bái lên Lào Cai không có đê, tuy nhiên phải tính đến ảnh hưởng tới dân cư hai bên khu vực này.

Ngoài ra, sự xuất hiện của các đập ngăn sẽ dẫn tới xói lở, lắng đọng phù sa. Nếu giữ lượng phù sa này lại sẽ rất tai hại cho vùng hạ du như Nam Định, Thái Bình, Hà Nam... Kéo theo hệ lụy này là một loạt các vùng đất ven biển không được bồi lấp thêm; các vùng rừng bảo vệ, rừng ngập mặn để bảo vệ đê biển, vùng ven biển sẽ bị ảnh hưởng…

Sự rủi ro do công trình để lại đối với đê điều là cực kỳ quan trọng phải tính đến.

Thưa ông, sông Hồng đã bao giờ được tính đến khai thác thủy điện?

Trong Quy hoạch sông Hồng chưa bao giờ có thủy điện. Quy hoạch thủy điện đối với hệ thống sông Hồng được tính toán chỉ có thủy điện Hòa Bình, thủy điện Sơn La, thủy điện Lai Châu.

Trên một số nhánh của sông Hồng có các dự án thủy điện khác như thủy điện Tuyên Quang trên sông Lô, thủy điện Thác Bà trên sông Chảy. Các thủy điện thuộc các nhánh hệ thống sông Hồng đã được xây dựng hết, nằm trong quy hoạch.

Công suất của 6 đập thủy điện xây dựng trên cột nước thấp rất nhỏ, nó không nằm trong quy hoạch thủy điện của EVN.

Vì sao trong quy hoạch sông Hồng lại không đặt vấn đề khai thác thủy điện?

Thứ nhất, chúng ta chưa có kinh nghiệm. Thứ hai, sông Hồng là một vấn đề cực kỳ nhạy cảm, sẽ rất khó khăn và ảnh hưởng đến hàng chục triệu người dân hai bên. Bất kỳ dự án nào triển khai trên sông Hồng cũng cần được tính toán chặt chẽ.

Với một dự án như thế này, cần bao nhiêu thời gian để có thể xây dựng xong?

Cái này không thể để cho một đơn vị độc lập nghiên cứu. Phải có sự tham gia của tất cả các Bộ: GTVN, NN&PTNT, Xây dựng, TN-MT, Khoa học Công nghệ…, các cơ quan ban ngành chuyên môn. Không thể để một tập đoàn không có chuyên môn gì lại đưa ra một dự án như thế này. Đã động đến cái này phải có sự tập trung cao độ.

Nếu như để các cơ quan này nghiên cứu để đưa ra bài toán hợp lý nhất, cũng phải mất tới 3-4 năm.

Hội Đập lớn đã có báo cáo Bộ NN&PTNT, trong mấy chục năm qua, mực nước sông Hồng đã thấp xuống khoảng 2m. Có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân khai thác cát trên sông Hồng trong thời gian qua là quá lớn. Điều này đã khiến mực nước sông Hồng giảm xuống, nhiều vùng trơ đáy.

Hàng năm, EVN phải phối hợp với Tổng Cục Thủy lợi để xả khoảng 4-5 tỷ m3 nước từ thủy điện Hòa Bình xuống sông Hồng để nâng cao mực nước, có như thế nước sông Hồng mới chảy vào được các nhánh khác của mình, những cửa lấy nước như Xuân Quan, sông Nhuệ…

Thế nhưng, 5 tỷ m3 nước này đổ xuống sông Hồng bị chảy ra biển tới 80%, chỉ 20% nước là sông Hồng nhận được. Đó là một sự lãng phí vô cùng. Hiện nay, Bộ NN-PTNT đang nghiên cứu bằng cách nào đấy để xây dựng những công trình dâng nước, làm cho mực nước sông Hồng trong mùa kiệt có thế đảm bảo.

Về quy trình của việc lập, phê duyệt dự án, đối với những quy hoạch đã được thông qua, nếu như muốn bổ sung, điều chỉnh thì phải thông qua, nếu được chấp thuận mới được phép nghiên cứu. Dự án này chưa được bổ sung trong quy hoạch, tại sao đã lập dự án. Quy trình, trình tự của nó đã chưa đúng.

Giả định, nếu dự án này được triển khai mà gây ảnh hưởng tiêu cực tới vùng hạ du, chủ đầu tư sẽ phải chịu trách nhiệm như thế nào, thưa ông?

Theo nguyên lý, những cái nào làm sau phải tính đến ảnh hưởng tới những cái làm trước. Anh làm sau phải chịu trách nhiệm pháp lý. Nếu dự án làm sau mà không tính đến hậu quả của nó đưa lại, thì rõ ràng không được.

Với một dự án ảnh hưởng rộng như thế này, tôi nghĩ cần phải xin ý kiến Quốc hội mới được phép làm.

Kiên Trung