Lường trước phản ứng xã hội nếu tăng tuổi hưu

Tại hội nghị phía Bắc đối thoại chính sách trong sửa đổi luật BHXH tổ chức ở Hà Nội hôm nay, UB Các vấn đề xã hội QH chỉ ra để khắc phục những bất cập trong chính sách BHXH, cần có những điều chỉnh đáng kể trong luật BHXH.

UB kiến nghị mở rộng đối tượng đóng BHXH ra cả những người lao động mùa vụ, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, công dân nước ngoài làm việc tại VN, BHXH tự nguyện...

Dự thảo luật cũng tiếp tục đề xuất lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu, nam lên 62 và nữ lên 60, để kéo dài thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu của người lao động.

Ông Bùi Sỹ Lợi: Quỹ BHXH mất cân đối là do “đóng ít hưởng nhiều”. Ảnh: Lê Anh Dũng

Trao đổi tại hội nghị, ông Lê Hồng Huyên, Vụ trưởng Vụ Xã hội, Ban Kinh tế TƯ, thẳng thắn đặt câu hỏi: Tại sao lại sinh ra chuyện lo “vỡ” quỹ vào năm 2034, cần chứng minh là sẽ vỡ, thế nào là vỡ, nguyên nhân là gì, cần điều chỉnh pháp luật chính sách như thế nào…, một cách minh bạch “để mọi người tự nguyện hành động để bảo vệ lương hưu”.

Phó Chủ nhiệm UB Các vấn đề XH Bùi Sĩ Lợi chỉ ra: Tuổi nghỉ hưu thấp dẫn tới thời gian đóng BHXH ngắn nhưng thời gian hưởng lương hưu dài do tuổi thọ trung bình của người dân tăng lên.

Tuổi nghỉ hưu thực tế của người lao động VN hiện đang thấp hơn quy định (nam 60, nữ 55 tuổi): nam 55,2 tuổi, nữ 51,7 tuổi, bình quân 53,4 tuổi. Thời gian đóng BHXH thực tế của người lao động ngắn (nam: 28 năm, nữ: 23 năm), trong khi thời gian hưởng lương hưu dài (số năm trung bình còn sống của nam từ 60 là 18,1 nam; nữ từ 55 tuổi là 24,5 năm), mà lương hưu tích lũy chỉ đảm bảo trả 12-13 năm.

Ông Mai Đức Chính, Phó chủ tịch Tổng LĐ Lao động VN cũng cho hay: Quỹ BHXH đang phải “gánh” cả lương hưu cho khu vực công an, quân đội cũng như giải quyết các trường hợp tỉnh giản biên chế, về hưu trước tuổi - nghĩa là vẫn phải lo cho những đối tượng đáng nhẽ ngân sách nhà nước phải chịu trách nhiệm.

Như vậy, theo ông Bùi Sĩ Lợi, bất cập lớn nhất dẫn đến mất cân đối quỹ BHXH cơ bản do “đóng ít hưởng nhiều”.

Bà Nguyễn Nguyệt Nga, chuyên gia cao cấp Ngân hàng thế giới (WB) tại VN chỉ ra thêm: Công tác thu tiền đóng BHXH chưa hiệu quả, mới chỉ đạt 60-65% trong khu vực bắt buộc; lãi đầu tư quỹ thấp hơn tăng trưởng trung bình của GDP và tỷ lệ lạm phát.

Đại diện WB ủng hộ phương án nâng tuổi hưu nhưng cũng nhấn mạnh đây chỉ là một trong nhiều giải pháp, trong khi quan trọng nhất vẫn là cải cách hệ thống BHXH thiếu hiệu quả hiện nay.

Ông Nguyễn Văn Sơn, ủy viên UB Các vấn đề xã hội, chia sẻ nhận định này: Nếu thực hiện đầy đủ 100% đóng BHXH trong khu vực bắt buộc thì liệu quỹ có lung lay, có nguy cơ vỡ không? Theo ông Bùi Sĩ Lợi, như vậy có thể giúp tăng quỹ nhưng vẫn không tác động đến cân đối quỹ vì nguyên tắc có đóng có hưởng của quỹ BHXH.

Thứ trưởng Nguyễn Minh Huân của Bộ LĐ-TB-XH cũng nhận định có thu đủ 100% khu vực bắt buộc, thậm chỉ mở rộng đối tượng cũng chỉ khiến thời gian “vỡ” quỹ dài ra thôi, nếu vẫn không khắc phục được tình trạng “đóng ít hưởng nhiều”.

Ông Nguyễn Văn Sơn khẳng định cử tri, người lao động đều sẽ không thích nâng tuổi nghỉ hưu, nhưng thừa nhận với các phân tích trên thì “đến lúc nào đó cần thì vẫn phải chịu thôi”.

Tuy nhiên, ông cảnh báo: Khi nước Pháp nâng tuổi hưu, xã hội đã hứng chịu những bất ổn không nhỏ, các nghị sĩ đều lường trước phản ứng đó của xã hội khi quyết định việc nâng tuổi nghỉ hưu là sự lựa chọn duy nhất. “Liệu VN có thể tránh được tình trạng đó?”, ông Sơn đặt câu hỏi.

Ông Bùi Sĩ Lợi cho biết đã kiến nghị Chính phủ tổng kết, đánh giá để khi đủ điều kiện thì mở rộng đối tượng tăng tuổi nghỉ hưu theo lộ trình phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội, điều kiện sức khỏe và quá trình già hóa dân số.

UB Các vấn đề xã hội sẽ tiếp tục tổ chức đối thoại chính sách tại phía Bắc và phía Nam để hoàn chỉnh dự thảo luật BHXH sửa đổi trình QH tại kỳ họp tới.