Những bất bình của người giàu mới cũng như người bị bỏ lại phía sau cảm thấy hòa trộn lại đã thúc đẩy chủ nghĩa dân túy cánh hữu. Nhưng họ cần được cung cấp một tầm nhìn khác.

Gần đây tôi tham gia một chuyến tham quan Cung điện Quốc hội ở Bucharest, một công trình khổng lồ tốn kém được xây dựng vào những năm 1980. 

Các số liệu thống kê mà hướng dẫn viên của chúng tôi kể lại thật đáng kinh ngạc: dinh thự lớn thứ ba trên thế giới, 20.500 mét vuông trải thảm, một triệu mét khối đá cẩm thạch, 3.500 tấn pha lê. Các cầu thang bằng đá cẩm thạch khổng lồ đã phải xây dựng nhiều lần.

Để xây dựng công trình phong cách tân cổ điển này, cả một dải đất của thành phố, một khu vực tươi đẹp đã bị san bằng, di dời 40.000 người. Hơn một triệu người làm dự án này không nghỉ cả ngày lẫn đêm. Công trình đã tiêu tốn khoản ngân sách khổng lồ, ngay cả khi người dân phải sống trong cảnh không có điện và không được sưởi ấm. 

{keywords}

Nội thất của cung điện ở Bucharest chỉ là một phiên bản xa xỉ hơn của khu nhà ở của Donald Trump ở Florida và New York. Ảnh minh hoạ.

Tuy nhiên nội thất của cung điện ở Bucharest chỉ là một phiên bản xa xỉ hơn của khu nhà ở của Donald Trump ở Florida và New York.

Nhưng Donald Trump là một doanh nhân, và nền tảng xã hội của ông cũng phức tạp hơn.

Ngay từ khi còn rất trẻ, ông Trump đã muốn mọi thứ mang tên mình to lớn và sáng sủa hơn mọi thứ khác. Ông sinh ra ở New York và được thừa hưởng một khoản tiền đáng kể từ cha mình, Fred Trump, một nhà phát triển bất động sản với một danh tiếng có phần đáng ngờ. Thế nhưng dường như ông cũng oán giận đối với tầng lớp tinh hoa, những người có thể coi thường ông là một kẻ mới phất thô kệch, với những tòa nhà chọc trời màu vàng lố bịch và những biệt thự lỗi thời chứa đầy ghế và đèn chùm lớn mạ vàng.

Chủ nghĩa dân túy hiện đại thường được mô tả như một cuộc chiến giai cấp mới giữa những người hưởng lợi từ một thế giới toàn cầu hóa với những người cảm thấy bị bỏ lại phía sau. Những người ủng hộ Trump ở Hoa Kỳ và Brexit ở Vương quốc Anh nói chung có trình độ thấp hơn “giới chính thống” mà họ phản đối. Nhưng đáng lẽ họ đã không bao giờ có thể tiến xa như khi chỉ có một mình. Đảng Trà ở Mỹ có lẽ vẫn tương đối ngoài lề nếu không có những người ủng hộ và những người theo trường phái dân túy đầy quyền lực. Và thường là những nhà giàu mới, chia sẻ sự cay đắng của những người đi theo họ.

Đây rõ ràng là trường hợp của Ý, nơi cựu Thủ tướng Silvio Berlusconi, người có nền tảng gần giống Trump, đã tìm cách khai thác những ước mơ và nỗi bất bình của hàng triệu người. Phong trào dân túy ở các nước khác cho thấy một mô hình tương tự. Ở Thái Lan, tài phiệt người Thái gốc Hoa Thaksin Shinawatra, con trai của một người cha mới giàu giống như Berlusconi và tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump, trở thành thủ tướng với sự ủng hộ của cử tri tỉnh lẻ và nông thôn. Ở Hà Lan, một tầng lớp người giàu mới gồm những ông trùm bất động sản đã ủng hộ nhà dân túy cánh hữu Pim Fortuyn và người kế nhiệm thô bạo hơn của ông, Geert Wilders.

Giới nhà giàu mới là một lực lượng quan trọng trong sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy, tương đương những người luôn cảm thấy bị các tầng lớp tinh hoa bỏ rơi. Bất chấp những bất bình đẳng rất lớn về của cải, họ có chung một cơn thịnh nộ sâu sắc đối với những người mà họ nghi là coi thường họ. Và họ không hoàn toàn sai. Bất kể tiền mới có thể mua được bao nhiêu cung điện hoặc du thuyền đi chăng nữa, tiền cũ vẫn sẽ tiếp tục xa lánh người thâu tóm tiền mới. Tương tự, tầng lớp thị dân có học thức luôn có xu hướng xem thường những cử tri ủng hộ Brexit hoặc chống lưng cho ông Trump.

Những nỗi bất bình của người giàu mới cũng như người bị bỏ lại phía sau cảm thấy hòa trộn lại đã thúc đẩy chủ nghĩa dân túy cánh hữu. 

Những người oán giận này cần được cung cấp một tầm nhìn khác. Vấn đề hôm nay, trên toàn thế giới, là một tầm nhìn thay thế như vậy không hề có sẵn trong tay. Cuộc cách mạng Pháp đã diễn ra hơn hai thế kỷ trước. “Tự do, bình đẳng, bác ái” ngày nay chỉ còn là một khẩu hiệu lịch sử. Nhưng đây có thể là một thời điểm tốt để cập nhật nó.

Ian Buruma/Project Syndicate

Chuyên mục hợp tác cùng Chuyên trang Nghiên cứu Quốc tế (nghiencuuquocte.net)

Tuần Việt Nam lược trích và đặt lại tiêu đề.