- Sau Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Israel.... trí thức Việt bắt đầu tham chiếu đến cách thức phát triển và thành công của Thụy Sĩ - quốc gia nổi tiếng với sự ổn định, an toàn và thịnh vượng. 


Thụy Sĩ có tỷ lệ bằng sáng chế, tỷ lệ số người đoạt giải Nobel trên đầu người cao nhất thế giới, được xếp hạng là quốc gia cạnh tranh nhất thế giới, và hệ thống giáo dục cũng thuộc loại tốt nhất thế giới. Đất nước này cũng chiếm mật độ cao nhất trong danh sách 500 công ty lớn nhất thế giới do tạp chí Fortune bình chọn.

{keywords}
Cổ động viên Thụy Sĩ

Không một đất nước nào khác với diện tích nhỏ bé như thế lại đạt được thu nhập bình quân vượt trội, trong khi vẫn đảm bảo mang lại những lợi ích công bằng và hợp lý. Không một quốc gia láng giềng nào với cùng diện tích lãnh thổ, hoặc tương đương có thể nắm giữ vị trí dẫn đầu trong nhiều ngành công nghiệp như thế, mà không phải gánh chịu sức ép từ làn sóng toàn cầu hóa. 

Không một quốc gia phát triển nào có thể cất bỏ gánh nặng trên vai thế hệ tương lai từ những khoản nợ khổng lồ hay ảo tưởng kích thích tăng trưởng đang lớn dần trong cộng đồng, phát sinh từ an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe. Và tại mọi quốc gia khác, tiếng nói của mỗi công dân cũng không thể tạo được sức mạnh và tiếng vang lớn như tại Thụy Sĩ.

Vì sao?

"Swiss Made: Chuyện chưa từng được kể về những thành công phi thường của đất nước Thụy Sĩ" là tác phẩm do cựu phóng viên tờ The Economist - James Breiding thực hiện. James sở hữu một khối tài liệu đồ sộ bao gồm tiểu sử của những công ty lớn nhất Thụy Sĩ trong các ngành công nghiệp cốt yếu của đất nước này: Sữa và sô cô la (nền công nghiệp thực phẩm dinh dưỡng và ăn liền), Đồng hồ, Du lịch, Ngân hàng, Công nghệ y khoa, Công nghiệp xây dựng và Kiến trúc... Đặc biệt, khả năng phân tích và tóm lược của ông cũng rất ấn tượng. James đã nêu bật được các nguyên nhân chính yếu sau đây:

{keywords}
"Swiss Made: Chuyện chưa từng được kể về những thành công phi thường của đất nước Thụy Sĩ", ra mắt tháng 1/2014
Chính trị & Luật pháp

Cơ cấu chính quyền tại Thụy Sĩ luôn tuân theo ba nguyên tắc chủ chốt: hoài nghi các tập đoàn lớn (“càng nhỏ càng tốt”); tích cực trợ cấp (chi phí quản lý và thuế suất đều được cắt giảm đến mức thấp nhất); và tôn trọng quyền tự do của công dân.

Chính phủ Thụy Sĩ luôn đứng về phía thiểu số – phản ánh tinh thần của “khế ước xã hội” đã được xác lập từ lâu; theo đó, chính phủ sẽ đảm bảo an ninh, trật tự và công lý trên toàn lãnh thổ, nhằm đổi lấy sự ủng hộ của quần chúng. Ông ví von: Người Thụy Sĩ là những nông dân nghèo đến một khu chợ để tìm mua một “bản khế ước xã hội”, như cách họ cố trả giá cho một mớ bắp cải. Họ chỉ chấp nhận mức độ quản thúc nhỏ nhất và từ bỏ ít quyền tự do nhất.

Yếu tố quan trọng thứ hai chính là kết cấu liên bang. Các tiểu bang tại Thụy Sĩ được trao quyền tự trị lớn hơn hẳn các tiểu bang Hoa Kỳ và các địa phương tại Canada. Và ngay tại từng tiểu bang, các khu đô thị cũng có quyền tự trị riêng. Quyền ra quyết sách cũng được thi hành từ cấp hành chính nhỏ nhất. Chi phí công được quyết định hầu hết ở cấp tiểu bang và trong các cộng đồng nhỏ, đồng thời chính sách thuế cũng được thiết lập tại từng địa phương thông qua biểu quyết.

Đường lối này thể hiện rõ nhất ở chính sách thuế và cơ chế hành chính mang tính phân quyền cao. Người Thụy Sĩ tin rằng kết cấu này sẽ giúp mỗi cấp bậc hành chính trong chính phủ có khả năng tự kiểm soát và tuân thủ luật lệ. Nếu thuế suất lại Zurich quá cao, doanh nghiệp có thể tìm đến Zug hay Schwyz. Nếu một nhà cầm quyền trong sở quy hoạch không muốn thông qua quyết định xây dựng nhà máy, họ có thể tìm kiếm cơ hội tại một địa phương khác.

{keywords}
Thành phố Zurich

Luật pháp Thụy Sĩ đòi hỏi chính phủ liên bang phải duy trì thế cân bằng trong ngân sách quốc gia, và mọi quyết định tăng thuế đều phải thông qua trưng cầu dân ý. Khoảng 70% doanh thu từ thuế đã được định sẵn sẽ chi tiêu trong phạm vi địa phương và cộng đồng, do đó, hoạt động của chính quyền trung ương cũng mặc nhiên được tinh gọn. Đây chính là công thức cho phép Thụy Sĩ thông qua những quyết định ít được hưởng ứng nhưng cần thiết, đồng thời đem lại một môi trường thúc đẩy tinh thần doanh nhân và sản sinh ra của cải vật chất, cũng như khiến người dân cảm thấy thoải mái và được động viên.

Yếu tố thứ ba là ý thức chủ quyền của mỗi cá nhân. Điều này đã được thể hiện một cách hùng hồn trong các cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức thường xuyên, và trực tiếp phản ánh tinh thần dân chủ của quốc gia này. Các cuộc trưng cầu dân ý có thể diễn ra dưới nhiều hình thức, với tần suất dày đặc đến kinh ngạc và bao gồm vô số vấn đề – từ phù phiếm nhất cho đến hệ trọng nhất, điển hình như lấy ý kiến về thời gian làm việc, hoạt động nghiên cứu gen di truyền, các vấn đề địa phận tôn giáo và liên minh châu Âu. 

{keywords}
Trụ sở của Google tại Zurich (Thụy Sĩ)

Con người & Lối sống

Những yếu tố then chốt góp phần làm nên sự ưu việt của đất nước Thụy Sĩ – bao gồm tinh thần tự lực, tính kỷ luật, thái độ hoài nghi đối với quyền lực tập quyền và xu thế nhất thời, tinh thần đoàn kết trong xã hội, và sự hào phóng đối với những ý tưởng và con người đến từ bên kia biên giới. Tuy nhiên, những tố chất này cũng được thể hiện trong thành tựu của những quốc gia khác. Và có lẽ chính điều kiện địa lý và lịch sử đã khiến họ không thể phát huy hiệu quả tiềm năng của chúng như tại Thụy Sĩ.

Người Thụy Sĩ đã chấp nhận đà suy thoái mà không có lấy một lời ca thán, trong khi các quốc gia có nền công nghiệp mạnh khác lại tìm cách chối bỏ thực trạng, và tốn công cứu vớt một ngành công nghiệp đáng lẽ nên được chôn cất tử tế. 

Nhưng liệu ai có thể phản bác lại quy luật đạo đức hết sức đơn giản của người Thụy Sĩ – khi họ tin rằng nỗ lực và khả năng chuyên môn sẽ đem lại thành quả, còn dục vọng và sự lười biếng là những thói xấu cần tránh xa? 

Người Thụy Sĩ sở hữu lối tư duy của kẻ sống sót, một di sản có lẽ đã được kế thừa từ nguồn gốc biệt lập của xã hội Thụy Sĩ với những ngọn núi vây quanh; những quốc gia nhỏ bé bao giờ cũng yếu thế hơn những cường quốc rộng lớn, nên tính đa nghi có thể đã phần nào trở thành nét đặc trưng trong suy nghĩ của người Thụy Sĩ. Steve Jobs từng nói rằng, “chỉ có kẻ đa nghi mới tồn tại,” với hàm ý giải thích về khả năng “chuyển bại thành thắng” của người Thụy Sĩ.

Vân Sam