(VEF.VN) - Việt Nam vẫn quan niệm rằng công ty đa quốc gia không muốn tăng tỷ lệ nội địa hoá để đưa các sản phẩm trung gian và bộ phận, linh kiện từ nước mình tới. Nhưng công ty nước ngoài lại khẳng định đầu tư vào các ngành sản xuất máy móc, tỷ lệ nội địa hoá càng cao càng có lợi. Đó là lý do nhiều dự án triệu đô không chọn VN làm điểm dừng chân.

Tin liên quan:

Vẫn loay hoay trong kiêp gia công

Sợ lợi dụng, chính sách chỉ chung chung

Trong phần 1 và phần 2 của loạt bài về công nghiệp hỗ trợ ở Việt Nam, chúng tôi đã cung cấp bức tranh chung về sự thiếu hụt CN phụ trợ và sự chậm trễ của chính sách. Ở phần tiếp theo, chúng tôi xin phản ánh góc nhìn từ các doanh nghiệp FDI, các tập đoàn đa quốc gia muốn đầu tư vào Việt Nam nhưng "chùn chân" vì thiếu CN hỗ trợ.

Hụt hơi chạy đua với láng giềng

Trước khi kết thúc chặng đường đầy mệt mỏi, về thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ tại Việt Nam,  Giáo sư Ohno đã trao "cây gậy tiếp sức" cho Đại sứ Nhật Bản, ông Mitsuo Sakaba. Ông Sakaba đã “sốc” khi biết tỷ lệ cung ứng hàng hóa tại Việt Nam cho các doanh nghiệp Nhật còn rất thấp, phần lớn các linh kiện đều phải nhập ngoại. 

"Hiện nay 70-80% sản phẩm hỗ trợ của các doanh nghiệp sản xuất lắp ráp vẫn phải nhập khẩu, ngành công nghiệp phụ trợ Việt Nam đang bị rỗng hóa, vừa thiếu vừa yếu về nhiều mặt. Thực trạng ngành công nghiệp hỗ trợ nội địa đã cản trở doanh nghiệp Nhật đầu tư vào Việt Nam", ông Sakaba chia sẻ.

Không chỉ Nhật Bản mà DN nhiều nước khác cũng chùn chân khi vào VN với cùng lý do đo. Thời gian qua, nhiều dự án lớn sau khi tìm hiểu đã không đầu tư vào Việt Nam mà hướng sang các nước lân cận.

Cuối năm 2010, Công ty Ford Motor (Mỹ) đã quyết định đầu tư 450 triệu USD xây dựng nhà máy ô tô hiện đại mới ở Thái Lan. Ông Michael Pease, lúc đó đang là Tổng giám đốc Ford Việt Nam, nói về lý do Ford Motor chọn Thái Lan, mà không phải Việt Nam đã cho biết: Nguồn cung cấp linh phụ kiện tại Thái Lan rất phát triển; Cơ quan Xúc tiến đầu tư Thái Lan (BOI) rất tích cực tạo điều kiện cho doanh nghiệp, cùng hàng loạt chính sách thông thoáng; cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất và xuất khẩu của Thái Lan rất tốt. Đầu tư tại Thái Lan cũng có thể xuất khẩu cho cả khu vực.

Thái Lan ngày nay đã được biết đến với biệt danh “Detroit của châu Á” khi xây dựng được cho mình ngành công nghiệp ô tô phát triển với rất nhiều doanh nghiệp vệ tinh sản xuất linh phụ kiện. (Detroit là quê hương của 3 hãng ô tô lớn ở Mỹ gồm General Motors, Ford và Chrysler.)

Hơn 10 năm trước, Thái Lan, Việt Nam và Ấn Độ đã được Ford Motor chọn là những điểm đầu tư mới ở khu vực châu Á. Tại Việt Nam, một công ty liên doanh có vốn đầu tư 102 triệu USD đã được thành lập, trong đó Ford Motor chiếm 75. Sau 15 năm hoạt động, khoản đầu tư gia tăng tiếp theo của liên doanh này chỉ là 10 triệu USD (tính đến năm 2009). Các kế hoạch đầu tư trong giai đoạn tới cũng được đặt ra nhưng khá khiêm tốn, chỉ vài triệu USD.

Trong khi đó, theo kế hoạch đầu tư mới, Ford sẽ có 3 nhà máy ô tô tại Thái Lan với tổng vốn trên 1 tỷ USD. Ngoài ra, Ford Motor cũng dự kiến sẽ chi 800 triệu USD/năm để mua các phụ tùng và linh kiện được sản xuất tại Thái Lan cho riêng nhà máy mới.

Dù thời gian gần đây, Thái Lan có những bất ổn về chính trị, nhưng vẫn thu hút được rất nhiều đại gia trong ngành ô tô đầu tư. Ngoài Ford Motor là Mitsubishi Motors của Nhật Bản cũng quyết định đầu tư 450 triệu USD cho nhà máy thứ 3 ở Thái Lan để sản xuất các loại xe thân thiện với môi trường thế hệ mới, với công suất 50.000 xe/năm, sản phẩm đầu tiên ra đời vào năm 2012. Còn Suzuki Motor Nhật Bản cũng mới đầu tư 225 triệu USD vào Thái Lan, với mục tiêu sản xuất xe ô tô cỡ nhỏ và thân thiện với môi trường vào tháng 3/2012.

Sản xuất ô tô tại Công ty Mercedes - Benz Việt Nam ở TPHCM. Ảnh: CAO THĂNG (SGGP)

Tại Việt Nam, các đại gia có tiếng trong ngành ô tô thế giới cũng đầu tư, nhưng rất nhỏ giọt. Trong 15 năm qua hơn 10 đại gia ô tô nước ngoài chỉ đầu tư vào Việt Nam khoảng 1 tỷ USD.

So sánh như vậy mới thấy ngậm ngùi cho ngành công nghiệp ô tô nói riêng và công nghiệp Việt Nam nói chung khi không trở thành 1 trung tâm sản xuất chính tại châu Á.

Phát triển CN phụ trợ: lợi cả đôi bên

Theo các chuyên gia, khi ngành công nghiệp hỗ trợ quá yếu, sẽ không hấp dẫn các công ty đa quốc gia đầu tư trực tiếp sản xuất tại Việt Nam, nhất là với các sản phẩm điện tử gia dụng, công nghệ thông tin, ô tô...

Giáo sư Trần Văn Thọ, Đại học Waseda, Nhật Bản cho biết, công nghiệp hỗ trợ phải phát triển mới thu hút được FDI trong các ngành sản xuất máy móc, là những ngành đang phát triển mạnh tại Đông Á và là những lĩnh vực Việt Nam có lợi thế so sánh.

Theo giáo sư Thọ, quá trình phát triển công nghiệp hỗ trợ có thể chia làm ba giai đoạn: Trước khi FDI vào đã có nhiều công ty trong nước sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ cung cấp cho các công ty lắp ráp, sản xuất sản phẩm chính cho thị trường nội địa. Khi có FDI, một bộ phận những công ty sản xuất công nghiệp hỗ trợ sẽ phát triển mạnh hơn vì được tham gia vào mạng lưới chuyển giao công nghệ của các doanh nghiệp FDI.
Đồng thời với sự gia tăng của FDI, nhiều doanh nghiệp bản xứ ra đời trong các ngành công nghiệp hỗ trợ chủ yếu để phục vụ cho hoạt động của các doanh nghiệp FDI. Những doanh nghiệp sớm hình thành sự liên kết với doanh nghiệp FDI sẽ được chuyển giao công nghệ và sẽ phát triển nhanh.
Sau một thời gian hoạt động của doanh nghiệp FDI với lượng sản xuất ngày càng mở rộng, tạo ra thị trường ngày càng lớn cho công nghiệp phụ trợ, nhiều công ty nhỏ và vừa ở nước ngoài sẽ đến đầu tư.

Ngóng chờ chính sách

Công nghiệp hỗ trợ của một nước sẽ phát triển được khi các công ty trong nước ngày càng được cải tiến quản lý, công nghệ để cung cấp sản phẩm công nghiệp phụ trợ cạnh tranh được với hàng nhập và Chính phủ có chiến lược, chính sách để thúc đẩy các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ ra đời, đồng thời tạo điều kiện, môi trường để các công ty nhỏ và vừa ở nước ngoài đến đầu tư.

Chừng nào các công ty nước ngoài không thấy Chính phủ đưa ra chính sách cụ thể và dài hạn để phát triển công nghiệp hỗ trợ cũng như không tạo môi trường kinh doanh ổn định cho các doanh nghiệp FDI để từ đó công nghiệp hỗ trợ phát triển thì môi trường FDI ở nước đó không được đánh giá cao, các dự án lớn không đầu tư vào và nhiều dự án đã đầu tư có thể sẽ ra đi.

Mới đây tại cuộc Hội thảo về phát triển công nghiệp hỗ trợ do Phòng Thương mại và Công Nghiệp Việt Nam(VCCI) tổ chức, ông Vũ Tiến Lộc, chủ tịch VCCI đã đưa ra cảnh báo về nguy cơ hàng loạt doanh nghiệp FDI rút khỏi Việt Nam.
Theo ông Lộc, nhiều tập đoàn sản xuất kinh doanh nước ngoài có doanh nghiệp lắp ráp ở Việt Nam cho biết, nếu không tiếp cận được nguồn cung tại chỗ theo lộ trình giảm thuế trong khuôn khổ hợp tác mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc thì họ sẽ chuyển đến sản xuất ở những nước có ngành công nghiệp hỗ trợ tốt hơn. Thời gian vừa qua cũng đã chứng kiến sự rời bỏ thị trường Việt Nam của những doanh nghiệp FDI lớn để chuyển tới những nơi gần vùng nguyên liệu hơn.
Thông tin từ các liên doanh lắp ráp ô tô ở Việt Nam cho biết, nếu đến năm 2018 tỷ lệ nội địa hóa không đạt được khoảng 60% thì nhiều nguy cơ các doanh nghiệp ô tô cũng sẽ ra đi. Đó là sức ép rất lớn đối với Việt Nam nếu muốn duy trì ngành công nghiệp lắp ráp ở trong nước.

Hiện nay tại Việt Nam vẫn có quan niệm cho rằng các công ty đa quốc gia không muốn tăng tỷ lệ nội địa hoá để đưa các sản phẩm trung gian và bộ phận, linh kiện từ nước mình tới. Họ đầu tư vào Việt Nam chỉ là để tận dụng những lợi thế như giá nhân công rẻ,  ưu đãi về thuế, đất đai... chứ không mang lại giá trị lớn cho đất nước.

Nhưng các DN FDI lại có ý kiến ngược lại. Đối với các công ty nước ngoài đầu tư vào các ngành sản xuất máy móc, tỷ lệ nội địa hoá càng cao càng có lợi. Điểm này khác với nhận thức của nhiều người Việt Nam, kể cả các nhà hoạch định chính sách.

Chừng nào các ngành công nghiệp phụ trợ sẵn có chưa được cải thiện đồng loạt và chừng nào nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa của nước ngoài chưa đến đầu tư ồ ạt thì FDI của các công ty lớn vào Việt Nam sẽ không thể tăng hơn.

Trần Thuỷ

Nhiều tập đoàn đa quốc gia đã chọn Thái Lan, Malaysia... để đầu tư vì có ngành công nghiệp hỗ trợ phát triển, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp FDI. Mời quý độc giả đón đọc bài viết về chiến lược phát triển công nghiệp hỗ trợ của các nước láng giềng trong các ngày tiếp theo. Mọi ý kiến góp ý xin gửi về vef@vietnamnet.vn