Các mảnh ghép tạo nên đế chế Rupert Murdoch tiếp tục rơi ra. Tháng trước, khi cảnh sát Anh đang điều tra về nạn nghe lén ở báo News of the World, ông trùm truyền thông đã bán đứt công ty quảng cáo ngoài trời News Outdoor với giá khoảng 270 triệu USD, không bằng 1/5 giá trị của nó cách đây 3 năm.  
TIN BÀI KHÁC:

Rupert Murdoch gặp Tổng thống Nga khi đó, Vladimir Putin, trong chuyến thăm St. Petersburg năm 2005. (Ảnh: AP)

Thương vụ này đánh dấu một kết cục thầm lặng của một trong những vụ hợp nhất kỳ quặc nhất ở Nga, và nhìn lại, những bê bối dính đến một số tờ báo khổ nhỏ ở Anh dường như nhạt phèo so với các bê bối giết người và tham nhũng trên thị trường quảng cáo ngoài trời Nga mà công ty của Murdoch thống lĩnh gần một thập niên.

Cơ hội bất ngờ cho Murdoch ở thị trường quảng cáo Nga xảy ra năm 2002 sau vụ ám sát Vladimir Kanevsky, khi đó là ông vua về quảng cáo ngoài trời ở Moscow.

Vào tháng 2 năm đó, tại một giao lộ gần Kremlin, một người đàn ông đội mũ trượt tuyết màu đen đã áp sát xe của Kanevsky rồi xả 5 viên đạn vào đầu và ngực ông. Do hôm đó là ngày kiểm tra vũ khí ở hãng an ninh bảo vệ Kanevsky nên các vệ sĩ của ông đã không mang theo vũ khí và hung thủ nhanh chân chạy thoát.

Đó không phải là một vụ án bất thường. Kanevsky có rất nhiều kẻ thù và thuê người là cách giải quyết bất đồng khá phổ biến ở Nga sau khi Liên Xô sụp đổ.

Trong khoảng thời gian 1996-2004, ít nhất 11 giám đốc về quảng cáo ở Nga đã bị sát hại hoặc bị thương vì cách này, với các vũ khí ưa dùng là bom xe và dao. 

Chỉ có 2 trong số các vụ đó được giải quyết. 

Cơ hội bất ngờ

Đối với Murdoch, án mạng của Kanevsky đã mang lại một cơ hội bất ngờ. Ông trùm truyền thông này đã giành được News Outdoor chưa đầy 2 năm trước đó, hồi tháng 11/2000, từ một nhóm doanh nhân Nga và để mặc cho Maxim Tkachev, một nhà quản lý thuộc giới kinh doanh Moscow, điều hành.

Tkachev khởi nghiệp bằng việc sản xuất và bán CD cho các ban nhạc như Deep Purple và Pink Floyd hồi cuối thập niên 1980, và sau đó tiếp tục với một nhóm bạn đại học thành lập các công ty quảng cáo ngoài trời mà sau này Murdoch đã mua lại. Chưa đầy 2 năm sau thỏa thuận, Tkachev đã đưa News Outdoor trở thành công ty hàng đầu ở tất cả các tỉnh lớn của Nga trừ Moscow, nơi công ty của Kanevsky vẫn thống trị. 

Hai người đàn ông biết nhau từ năm 1995, khi cả hai bắt tay vào lĩnh vực quảng cáo ngoài trời. "Kanevsky là người mà tôi có thể gọi là một du côn nhưng rất thông minh", Tkachev nói. "Ông ấy luôn sẵn sàng đàm phán, và tôi rất kính trọng cách làm ăn của ông".

Nhưng một điều Kanevsky không bao giờ nói đến là muốn bán các tài sản của mình, vốn gồm phần lớn không gian quảng cáo ngoài trời béo bở dọc các phố chính ở Moscow. Việc ông bị sát hại đồng nghĩa với việc nó sẽ sớm được đưa ra thị trường.

"Tôi nhận ra đã đến lúc phải ra đi", đối tác của Kanevsky là Mikhail Lerner nhớ lại. "Tôi quyết định lao vào một ngành sạch sẽ hơn - công nghệ số". 

Nhưng Tkachev thì không dễ hoảng sợ trước bạo lực trong ngành của mình, thậm chí sau khi một tay đánh thuê tìm tới ông vào tháng 6/2002. Lúc đó, văn phòng của News Outdoor nằm trong một tòa nhà cũ trên cao tốc Leningradsky ở Moscow. Khi Tkachev bước vội tới lối vào, ông đã chạm trán với một kẻ ăn mặc như một người bán báo dạo. Khi Tkachev nhắc nhở, người này liền giơ tay lên như thể đưa báo, nhưng sau đó bắn một phát đạn từ khẩu súng giấu dưới tờ báo vào ngực Tkachev. Hắn cố gắng bắn phát nữa nhưng khẩu súng bị kẹt và Tkachev thoát chết. 

Murdoch rất tức giận về vụ việc. Ông đã gửi một lá thư tới Tổng thống Nga khi đó, Vladimir Putin, yêu cầu điều tra triệt để. Nhưng cuộc điều tra đó có rất ít kết quả. Không ai bị buộc tội ra lệnh giết người.

Vài tháng sau, phục hồi sau ca phẫu thuật cắt bỏ một phần phổi, Tkachev trở lại ngành quảng cáo ngoài trời, và vào đầu năm 2003, các cuộc thảo luận được tiến hành để bán 2/3 công ty của Kanevsky theo các điều khoản khác thường dành cho Tập đoàn News Corp của Murdoch.

"Họ muốn tiền ngay và điều đó không thể thương lượng", Tkachev nói.  

Vì vậy, News Corp nhất trí cho công ty ở Nga của họ mượn một khoản tiền bí mật để mua lại tài sản của người đã chết. Salim Tharani, giám đốc tài chính của News Outdoor ở Nga vào thời điểm đó, nói rằng thỏa thuận là một món hời khó tin: "Họ có thể dễ dàng trả nhiều gấp 3-4 lần bởi vì thỏa thuận đó đưa họ vào vị trí thống trị ở Moscow. Họ có thể ra giá sau đó".

Trước kia chưa từng có một hãng nước ngoài nào đạt được vị trí như vậy trong ngành truyền thông Nga. 

Tuy nhiên, nắm giữ vị trí đó đòi hỏi không chỉ tiền mặt mà cả những trọng đãi từ chính phủ Nga, và quyền sở hữu của Murdoch có thể không giúp ích gì nhiều về mặt này. Sự cộng tác lớn đầu tiên của ông ở Nga, nhiều năm trước khi dấn bước vào ngành quảng cáo ngoài trời, là Boris Berezovsky, một trong những đối thủ lâu đời nhất của Putin. Trong giới chính trị Moscow, một số người xem Murdoch là kẻ thù. Các dự án chính của ông với Berezovsky, trong đó có các kế hoạch kiểm soát chung một kênh truyền hình lớn, đã bị nhà nước vô hiệu hóa vào cuối những năm 1990, và năm 2001, Berezovsky trốn sang London sau khi nhiều vụ án được mở chống lại ông này. (Berezovsky, người được cho tị nạn chính trị ở Anh, luôn phủ nhận các cáo buộc và tuyên bố chúng mang động cơ chính trị).

Sự ra đi của Berezovsky đã cắt đứt mối liên hệ hữu ích nhất của Murdoch với thị trường Nga, và lúc đó tùy các giám đốc ở Nga của trùm truyền thông này hành động. 

Ưu tiên đối với họ là phải thiết lập các mối quan hệ tốt với Tòa Thị chính, nơi thị trưởng Yury Luzhkov điều hành từ năm 1992 cho tới năm ngoái. Con trai của thị trưởng là Alexander Luzhkov hóa ra cũng ở trong ngành quảng cáo ngoài trời, và ông đã phát triển một mối quan hệ thân thiết với hãng của Murdoch: News Door có độc quyền đối với thị trường và bảo dưỡng mọi biển quảng cáo của Luzhkov trẻ. 

Tkachev, Tổng giám đốc mới của News Outdoor, phủ nhận rằng mối quan hệ này đã mang về cho công ty của ông một sự đối xử đặc biệt từ các quan chức ở Moscow. Nhưng trong thời gian đó, News Outdoor và hãng của Alexander Luzhkov đã giành được các hợp đồng chung về không gian quảng cáo ưu tiên, trong đó có độc quyền đặt bảng dọc theo Phố Ring 3 chạy quanh trung tâm Moscow.

Vào năm 2005, sau khi thị trưởng Luzhkov gia hạn các hợp đồng đó, người phó của ông, Vladimir Resin, đã viết một lá thư tới thị trưởng than phiền rằng News Outdoor đã đầu cơ thị trường bảng quảng cáo ngoài trời của thành phố. "Tôi đề nghị ông chấp nhận cho hủy các thỏa thuận này và cho đấu thầu các cơ hội quảng cáo này", Resin viết, chỉ rõ rằng Tòa Thị chính đã ra quy định năm 2001 rằng không gian quảng cáo của Moscow cần được đưa ra một cách cạnh tranh. Nhưng thị trưởng Luzhkov gọi yêu cầu đó là "vô căn cứ" và không có một cuộc bỏ thầu nào được tổ chức. 

"Đó là quyền của thị trưởng", Vladimir Makarov - khi đó là Chủ tịch Ủy ban Quảng cáo thành phố - nói. "Vì thị trưởng ký lệnh đầu tiên (năm 2001), ông ấy có thể ký một lệnh khác".

Đó là cách thức thị trường bảng quảng cáo ngoài trời ở Nga được điều hành. Ý tưởng bất chợt của một quan chức địa phương có thể quyết định bảng của bạn được treo hay bị hạ xuống. Và trong nhiều khu phố, có một thực tế là các thỏa thuận hậu trường là cách mà mọi vấn đề được quyết định. 

Cả 4 nhân vật có tiếng mà TIME nói chuyện đều khẳng định rằng toàn ngành này đã bị mua chuộc, với các phong bì tiền mặt trao tay cho các quan chức như một biện pháp giải quyết. Nhưng ai cũng nói rằng họ không tham gia vào thực trạng đó.

Ngay cả Makarov, cựu Chủ tịch Hội đồng Quảng cáo Moscow, vẫn khẳng định ông trong sạch sau khi bị kết án hồi đầu năm nay về tội lạm dụng chức vụ vì trao không gian quảng cáo giảm giá cho hai công ty mà News Outdoor sau đó giành được. Các văn phòng của News Outdoor bị lục soát năm 2008 liên quan đến vụ việc này song không có lời buộc tội nào được đưa ra đối với các giám đốc của hãng. Họ một mực khẳng định không làm sai. 

Rút lui sạch sẽ

Không có chứng cứ rằng Murdoch biết rõ tất cả các tội ác diễn ra ở thị trường quảng cáo ngoài trời Nga. Tharani, một cựu giám đốc tài chính của News Outdoor, nói rằng sự liên quan của Murdoch với kinh doanh Nga "thực tế là con số 0". Nhưng một cựu nhân viên của News Corp nắm rõ các hoạt động ở nga nói rằng News Outdoor không hề "ngây thơ".
 
Duy nhất một lần News Corp đối mặt với các cáo buộc về nạn tham nhũng tại công ty con của tập đoàn này ở Nga. Vào mùa thu năm 2006, Martin Pompadur, khi đó là chủ tịch News Corp phụ trách châu Âu, đã gặp ba giám đốc quảng cáo Nga ở một khách sạn Moscow. 

Ba giám đốc này than phiền với Pompadur về nạn đút lót, nghe lén điện thoại và tham nhũng ở News Outdoor, và yêu cầu điều tra về các cáo buộc. Khi được gọi điện thoại ở New York, Pompadur từ chối bình luận về cuộc gặp này. 

Tkachev, Tổng giám đốc News Outdoor, phủ nhận mọi cáo buộc tham nhũng và nghe lén điện thoại, cho rằng chúng là một phần chiến dịch "PR đen" và ông này từ chối bình luận về bất cứ một diễn biến tiếp theo nào phát sinh từ cuộc gặp ở khách sạn Moscow.

Tuy nhiên, bất kể liệu News Corp có điều tra nội bộ về các cáo buộc đó không, chính phủ Nga đã bắt đầu một loạt các cuộc điều tra và cải tổ trong thị trường bảng quảng cáo ngoài trời sau năm 2008, khi Dmitry Medvedev lên thay ông Putin ở vị trí Tổng thống Nga. 

News Outdoor bị tấn công bằng tuyên bố thuế 45 triệu USD và các quy định mới buộc rất nhiều bảng điện tử của hãng bị dỡ bỏ hoặc đưa ra cạnh tranh công khai. Sự ra đi của thị trưởng  Luzhkov, người bị Medvedev sa thải năm ngoái, cũng có nghĩa là một sự cải tổ diễn ra ở Tòa Thị chính. Makarov, chủ tịch Hội đồng Quảng cáo thành phố, bị sa thải hồi tháng 3; vài tháng sau đó, ông bị kết tội lạm dụng quyền lực. Người phó, Igor Gavrilov, hiện đang thụ án 3 năm rưỡi từ 2009 vì thông đồng gian lận. 

Và khi các điều chỉnh được thực hiện trong vài năm qua, Murdoch đã chật vật bán 79% cổ phần của mình trong News Outdoor. "Chúng tôi càng thành công, chúng tôi càng dễ tổn thương nếu nó bị tước khỏi chúng tôi", ông này than phiền trên tờ Thời báo Tài chính năm 2008. "Tốt hơn hết là chúng tôi bán đi bây giờ".

Nhưng 3 năm sau, Murdoch đã định ra mức giá khoảng 270 triệu USD, các nguồn tin thân cận với thỏa thuận này xác nhận. Quả là một chặng đường dài khi hạ từ giá trị 1,65 tỷ USD của News Outdoor năm 2007. Tất nhiên, điều này có thể nằm trong những thứ mà Murdoch ít lo lắng nhất vào lúc này, và có lẽ ông còn cảm thấy vui vì những ngày của mình ở thị trường bảng quảng cáo ngoài trời của Nga đã qua. Trùm truyền thông đã thành công khi rút lui một cách sạch sẽ sau một thập niên dấn thân vào một ngành kinh doanh cực kỳ hỗn độn. 

Thanh Hảo (Theo TIME)