Tức tưởi giữ nhà cổ 2.000 năm giữa Hà Nội

 – Hòa Mục, ngôi làng ven đô gần 2.000 tuổi cũng chung số phận tức tưởi trước xu thế đô thị hóa. Những người nông dân của làng này đã bền bỉ “cuộc chiến” giằng co cả chục năm trời để giữ những di tích không bị mai một…

“Xóm nhà lá” dưới những cao ốc chọc trời

Trung Hòa – Nhân Chính có lẽ là khu vực có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất và lớn nhất Hà Nội về quy mô, bởi nơi đây có hai KĐT bề thế và cao cấp vào loại “top” cũng như đầu tiên của Thủ đô.

Những ngôi nhà cấp 4 vẫn còn tồn tại trong những ngõ xóm nhỏ dưới những khu cao ốc hiện đại của KĐT Trung Hòa - Nhân Chính. - Ảnh: Kiên Trung

Để phục vụ những dự án lớn của Thủ đô, những người nông dân làng Hòa Mục đã chấp nhận chuyển đổi cơ cấu nghề để nhường đất cho dự án. Và đương nhiên, họ cũng chấp nhận chuyển đổi cơ cấu dân số để trở thành các cư dân thành thị, vì lý do làng lên phố, xã lên phường và xóm trở thành các tổ dân phố hiện đại…

Theo QĐ số 380/QĐ-UĐ ngày 14/1/2003 của UBND T.P Hà Nội, 250.415m2 đất tại phường Nhân Chính (quận Thanh Xuân) và phường Trung Hòa (quận Cầu Giấy) đã được thu hồi để phục vụ Dự án san nền và xây dựng hạ tầng tuyến đường Láng Hạ - Thanh Xuân (nay là đường Lê Văn Lương).

Trước QĐ số 380 này, UBND T.P Hà Nội đã ban hành QĐ số 3714 ngày 02.7.2001. Theo QĐ này, đầu làng Hòa Mục sẽ có một con đường thẳng rộng 40m nối từ cầu Hòa Mục tới đường 361. Một số hộ dân phải di dời để nhường đất phục vụ dự án. Tuy nhiên, các công trình kiến trúc cổ (gồm cổng làng, 07 di tích lịch sử (trong đó có 3 di tích đã được xếp hạng), 05 nhà thờ tổ của 5 dòng họ nổi tiếng và khoảng 200 ngôi nhà cổ có niên đại gần 200 năm… vẫn được giữ nguyên.

Người dân đồng tình ủng hộ việc di dời để làm đường, bởi một lẽ, con đường hiện đại nói trên sẽ là động lực để phát triển kinh tế - xã hội và phục vụ lợi ích quốc gia.

Ông Lại Tiến Sơn bên căn phòng cấp 4 dựng lên ở tạm. Dãy phòng này ông xây để cho sinh viên thuê nhà, và đó cũng là nguồn sống chủ yếu của nhiều gia đình làng Hòa Mục - Ảnh: Kiên Trung

Ít ai có thể ngờ, chỉ cách vài chục mét tính từ hai bên đường Lê Văn Lương, đi vào các ngõ nhỏ của khu phố được coi là hiện đại nhất của Thủ đô lại là những ngôi nhà thấp bé, nhiều công trình xuống cấp nghiêm trọng. Tuy nhiên, khi người dân có nhu cầu sửa chữa hoặc xây mới đều bị chính quyền địa phương khước từ cấp giấy phép. Lý do: thuộc diện đất thu hồi, không được cấp phép xây dựng.

Ông Lai Tiến Sơn – người dân gốc sống tại làng Hòa Mục đời thứ 7, khuôn mặt ủ dột bên ngôi nhà cấp 4 tạm bợ. Dãy nhà này ông xây để cho sinh viên thuê, ông chừa lại một phòng để ở. Tiền cho thuê nhà - đó là nguồn sống chủ yếu của gia đình ông cũng như hàng trăm các gia đình khác tại làng Hòa Mục.

“Ruộng đất nông nghiệp đã bị thu hồi hết cả. Ngoài nghề nông, người dân Hòa Mục không có nghề phụ, mà có nghề phụ cũng không thể làm được vì không có mặt bằng làm nhà xưởng. Nguồn sống duy nhất của chúng tôi đó là tiền thu từ việc cho sinh viên thuê nhà hàng tháng…” – ông Sơn than phiên.

Ngôi nhà cổ dòng họ Lai gần 300 năm tuổi - một trong 5 nhà thờ tổ 5 dòng họ lớn ở làng Hòa Mục cổ may mắn còn sót lại gần như nguyên vẹn - Ảnh: Kiên Trung

13 khẩu già trẻ lớn bé trong gia đình ông chen chúc trên những căn phòng nhỏ hẹp tầng 2, tầng 3, mà hầu hết đã xuống cấp.

“Điều khiến chúng tôi suy nghĩ nhiều nhất, ấy là lên phường xin tách khẩu mà cũng không được. Xây dựng không cho, tách khẩu không cho, lý do: gần 200 hộ dân thuộc đất thu hồi nên sẽ không được giải quyết bất cứ nhu cầu gì… Anh ạ, tiếng là sống ở Thủ đô nhưng đầu óc cũng chẳng thảnh thơi. Thà cứ như cũ, trồng lúa, làm nông nghiệp, cuộc sống dẫu nghèo khó nhưng yên ổn… Cả chục năm trời, chúng tôi cứ như là những người sống nhảy dù, bất hợp pháp…”.

10 năm giằng co giữ làng cổ

Trong suy nghĩ chất phác của những người nông dân hiền lành như ông Sơn, ông Cường: “Chúng tôi ngụ cư ở đây cả chục đời, đất làm đường chúng tôi đã nhường đất, đất nông nghiệp thu hồi để xây chung cư chúng tôi cũng đã bàn giao… Chúng tôi không chống đối chủ trương, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước, nhưng dự án nào thì cũng phải xem xét đến nguyện vọng chính đáng của người dân…”.

Ông Sơn lần giở bằng, giấy chứng nhận giá trị lịch sử của nhà thờ tổ dòng họ Lai nhà mình... - Ảnh: K.Trung

Làng có 7 di tích xếp hạng Nhà nước, 5 nhà thờ tổ của 5 dòng họ lớn, cùng hàng trăm ngôi nhà cổ có tuổi đời ngót nghét 200 năm.

Xưa, làng Hòa Mục có tên là trang Nhân Mục, thuộc tổng Mọc (hay Mục) vốn là làng thuần nông nằm ven con sông Tô Lịch hữu tình. Thuở ấy, sông Tô có khúc to như sông Hồng bây giờ. Từ làng Mục sang làng Láng, làng Khương.. phải đi đò đi thuyền, chứ không như bây giờ, lấy nóc những chung cư cao tầng làm cột mốc, phóng xe chưa đầy mươi phút đã tới nơi…

Nhưng, không xét nhiều đến những chuyện cũ, vật đổi sao dời, cuộc sống đi lên, hạ tầng cơ sở ngày một phát triển hiện đại, con sông Tô được kè cứng hai bờ, giống như người bị khóa bởi một chiếc đai sắt, dẫu có trăm năm nữa cũng chẳng thể thay đổi hình dáng được nữa.

Theo thần tích lưu truyền dân gian thì làng được hình thành từ thời Hùng Vương (theo Đại Việt sử ký toàn thư thì vào khoảng từ 2879 TCN đến 258 TCN). Vào năm 40 sau Công nguyên, làng từng là nơi diễn ra các trận đánh giữa quân của Hai Bà Trưng với quân Mã Viện (nhà Hán).

Hoành phi, câu đối cổ trong ngôi nhà thờ tổ họ Lai.

Có hai nữ tướng của Hai Bà Trưng hy sinh tại đây, được dân làng lập miếu thờ, gọi là miếu Hai Cô. Hiện trong miếu vẫn còn bia có niên hiệu Chính Hòa (1680-1705) ghi việc trùng tu miếu. Đến thế kỷ thứ 5, làng có tên gọi là Trang Nhân Mục, thuộc tổng Dịch Vọng.

Đến thế kỷ thứ VIII, nơi đây đã chứng kiến sự hy sinh bất khuất chống giặc ngoại xâm của người cháu gái Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng là bà Phạm Thị Uyên. Theo gương chị gái của mình, hai người em trai là Phạm Miễn và Phạm Huy đã gia nhập đạo quân của cậu ruột là Phùng Hưng đánh giặc.

Khi đất nước thanh bình, Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng đã ra lệnh xây dựng hành cung và đền thờ cho những đứa cháu và hướng dẫn dân làng cách làm ăn. Đình làng hiện nay là nơi dân làng Hòa Mục đã bao đời nay phong Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng là thành hoàng làng để tưởng nhớ công ơn của ông.

Đình trong làng Hòa Mục - di tích lịch sử Quốc gia đã xếp hạng.

Đến đời nhà Lê (thế kỷ XV), làng Hòa Mục là trận địa vững chắc để mở ra những hướng quan trọng đánh tan giặc Minh. Đến cuối thế kỷ XIX, vua Quang Trung khi tiến quân từ Đàng Trong ra cũng chọn mảnh đất của làng vào mục đích quân sự.

Làng Hòa Mục hiện được xem là làng còn giữ gìn khá đầy đủ hệ thống thiết chế văn hóa cổ xưa nhất mà cơn sóng đô thị hóa vẫn không phủ mờ: 6 di tích các loại gồm đình, đền, chùa, miếu, giếng cổ, cổng làng; trong đó có 3 di tích đã được xếp hạng quốc gia (đình Ngoài, đình Trong - hành cung thờ ba chị em họ Phạm có công giúp nước đánh ngoại xâm; đền thờ Dục Anh…).

Với những giá trị lịch sử hàng ngàn năm như trên, dân làng Hòa Mục đã không đành lòng tận mắt chứng kiến những giá trị lịch sử bị phá bỏ. Họ đã thành lập một Ban đại diện gồm những người cao tuổi, có uy tín trong làng để thỉnh đơn lên các cấp ban ngành, cũng như đại diện dân làng tiếp xúc với các cơ quan báo chí.

Lý do, và cũng là niềm tin để dân làng Hòa Mục bền bỉ cuộc chiến gần 10 năm giằng co giữ làng (từ năm 2003 đến nay), đó là: với những dự án phục vụ lợi ích công cộng (đường Lê Văn Lương, hàng loạt chung cư cao cấp Trung Hòa – Nhân Chính), người dân đã đồng tình hưởng ứng.

Tuy nhiên, nếu thu hồi đất của dân để phục vụ dự án thương mại, thì người dân kiên quyết không đồng tình. Bởi, không chỉ là sự xóa tên của một ngôi làng, nó còn liên quan đến những giá trị lịch sử ngàn năm mà ông cha lao tâm tạo dựng!

• Kiên Trung

Bài 2: “Con đường kỳ lạ” giữa làng cổ

BÀI LIÊN QUAN