VN cần cho TQ thấy họ không thể thao túng

- Trao đổi bên lề Diễn đàn Biển ASEAN mở rộng ngày 28/8, GS. Carl Thayer nhận định: VN cần đặt mình ở vị trí trung tâm trong quan hệ với TQ và các quốc gia lớn khác.

Diễn biến tích cực

- Ông nhìn nhận thế nào về chuyến thăm vừa rồi của đặc phái viên Tổng bí thư, Thường trực Ban bí thư Lê Hồng Anh, đến TQ, và trong các cuộc tiếp kiến, phía TQ đều nói muốn phục hồi quan hệ song phương?

Đây là một diễn biến tích cực sau sự việc giàn khoan Hải Dương 981 hồi tháng 5. Tôi nghĩ hai bên đều nhận thấy không thể có diễn biến gì mang tính xây dựng nếu cứ tiếp tục đối đầu. Sau khi TQ rút giàn khoan, tình hình đã bớt căng thẳng, và bây giờ là thời điểm thích hợp.

GS. Carl Thayer

TQ đã quyết định chọn cách giải quyết giữa hai Đảng để tránh sự đối đầu giữa hai Nhà nước. Tôi hy vọng sau chuyến thăm của đặc phái viên sẽ là một chuyến thăm của đích thân Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đến Bắc Kinh. Chúng ta đều biết là đối với vấn đề biên giới trên đất liền, hay phân định vịnh Bắc Bộ, các lãnh đạo cao nhất đã đạt được thỏa thuận và đặt ra thời hạn, tất cả đều tuân thủ.

Chuyến thăm có thể không giải quyết được vấn đề trên Biển Đông nhưng phải tìm giải pháp cho hai việc: Liệu TQ có đưa giàn khoan trở lại vào năm tới? Và VN có tiếp tục theo đuổi việc đấu tranh pháp pháp lý?

Đây mới chỉ là những bước trù bị, nhưng với tôi đó là những dấu hiệu tích cực.

- Cũng trong tháng 8, VN đón các quan chức cao cấp như Ngoại trưởng Nhật Bản, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Hoa Kỳ và Ngoại trưởng Ấn Độ. Theo ông, các chuyến thăm này cho thấy điều gì?

Điều này cho thấy sự tiếp tục đường lối đối ngoại đa phương của Việt Nam được đánh dấu từ năm 1991.

Việc này chỉ có thể thực hiện được khi tất cả các bên đều hợp tác với VN. Khi căng thẳng gia tăng xung quanh giàn khoan, chính sách đó không tránh khỏi bị đặt câu hỏi. Nay khi căng thẳng đã hạ nhiệt, cùng với việc tăng cường quan hệ song phương với TQ, VN cũng theo đuổi quan hệ đa phương với các quốc gia khác.

Việc VN đặt mình ở vị trí trung tâm sẽ khiến các nước phải tự hỏi nếu không hợp tác với VN, họ có thể bị lỡ tàu, cũng như để TQ nhận ra họ không thể thao túng. VN cho thấy mình không về phe nào mà đang cố gắng hợp tác, trở thành một người bạn đáng tin cậy, chừng nào các nước còn hợp tác với VN.

Vì vậy, việc VN mời các quan chức Ấn Độ, Hoa Kỳ và nhiều nước khác đến cùng lúc là một việc tốt. 

- Ông có dự đoán nào về những giàn khoan mà TQ đang tiếp tục xây dựng, liệu họ có tiếp tục chiến lược lãnh thổ di động không?

Đây là một vấn đề khá mâu thuẫn. Các giàn khoan rất lớn, được làm là để tham gia các hoạt động hợp tác thương mại. Nhưng nếu chính quyền yêu cầu các giàn khoan này tham gia các mục đích chính trị và chủ quyền, chúng sẽ không phục vụ đúng mục đích.

Thế nên TQ cần quyết định sẽ triển khai các giàn khoan này đến những nơi giàu dầu khí có thể khai thác để làm giàu cho kinh tế TQ, hay đến đặt ở những vùng biển tranh chấp để tiếp tục gây ra những căng thẳng và đối đầu.

Còn quá sớm để nói, họ có thể quay lại, có thể đến một vùng khác, gần Philippines chẳng hạn, chờ xem TQ sẽ thể hiện thế nào. Nhưng khi VN phản ứng lại TQ, một điều tôi cho là bất ngờ, thì cả hai bên, nhất là TQ, cần nhìn lại liệu họ có muốn đưa giàn khoan quay lại và gây thêm căng thẳng không.

Tại diễn đàn này, các đại biểu dù không đề cập trực tiếp cũng cho thấy sự quan ngại về vụ việc giàn khoan Hải Dương 981. Không ai thích và đều sợ các va chạm trên biển, tàu cá bị đâm chìm… Thế nên mọi chuyện phụ thuộc vào TQ.

Con đường Tơ lụa trên biển không phải là cơ hội duy nhất

- Chủ đề của các diễn đàn Biển ASEAN và mở rộng là về hợp tác biển. Thời gian gần đây, một số tỉnh miền Nam TQ như Quảng Đông, cũng nói đến việc thiết lập Con đường Tơ lụa trên biển để tăng cường giao thương với ASEAN. Theo ông dự án này có hứa hẹn?

Hội nhập kinh tế phải mang lại lợi ích cho tất cả các bên. Con đường Tơ lụa trên biển cũng nằm trong bối cảnh chung của việc liên kết kinh tế giữa miền Nam TQ với khu vực ASEAN thông qua VN. Còn nhớ trong chuyến thăm VN tháng 10 năm ngoái, Thủ tướng TQ Lý Khắc Cường cũng nói về việc tạo điều kiện hạ tầng cho sự liên kết này.

Việc các nước liên quan đều muốn đẩy mạnh hợp tác kinh tế là một yếu tố hữu ích, nhưng không thể tự nó giải quyết tất cả các vấn đề an ninh. Nhưng hợp tác kinh tế là tốt, vì ví dụ, nhiều nhà đầu tư TQ có nhà máy sinh lời ở VN, họ cũng muốn các nhà máy đó nhanh chóng trở lại hoạt động. Khi VN tham gia Hiện định Thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP), các nhà máy đó có thể xuất khẩu sang Mỹ với giá thành rẻ hơn là xuất khẩu trực tiếp từ TQ. Thế nên đó là một quan hệ các bên đều có lợi.

Nhưng Con đường Tơ lụa trên biển không phải là cơ hội duy nhất. VN cũng đang đàm phán gia nhập TPP với Mỹ. VN có thể có cả hai, có thể có tất cả các cơ hội hợp tác song phương với các nước hay đa phương trong khu vực.

Bài và ảnh: Chung Hoàng