Nguy cơ chiến tranh Iran bị đẩy lùi?

Báo cáo tình báo mới nhất của Mỹ cho biết, Iran đang theo đuổi nghiên cứu để có thể xây dựng bom nguyên tử, nhưng không cố tìm kiếm để làm vậy.

Một vụ phóng tên lửa của Iran gần Qom tháng 6/2011. Ảnh: Reuters

Báo cáo gần đây nhất, đại diện cho sự đồng thuận của 16 cơ quan tình báo cho thấy, Iran theo đuổi nghiên cứu có thể đặt họ ở vị trí để xây dựng một vũ khí, nhưng không tìm cách làm như vậy. Mặc dù Iran tiếp tục làm giàu uranium ở các mức thấp, nhưng quan chức Mỹ nói không thấy bằng chứng nào đáng kể khiến họ phải xem xét lại các đánh giá đưa ra. Theo các quan chức cấp cao Mỹ, Israel đã không bàn cãi về các phân tích hay thông tin tình báo cơ bản.

Nhưng Israel dường như có một "ngưỡng" hành động thấp hơn Washington. Họ coi Iran là mối đe dọa đến sự tồn tại của mình và nói sẽ không cho phép Iran có khả năng xây dựng và cung cấp vũ khí hạt nhân. Một số quan chức Israel đã đề xuất triển vọng quân sự ngăn chặn Iran trước khi quá muộn.

Nhiễu thông tin

Không rõ tình báo Mỹ tiếp cận được bao nhiêu thông tin về Iran, một vấn đề từng phá hỏng các nỗ lực để xác định xem liệu Iraq có hay không sở hữu vũ khí hủy diệt trước cuộc chiến tranh 2003 do Mỹ dẫn đầu. Đánh giá cho rằng Saddam Hussein đã bí mật tích trữ các vũ khí sinh hóa và đang tìm cách xây dựng vũ khí hạt nhân được chính quyền của George W. Bush đưa ra làm lý do chiến tranh, rốt cuộc lại sai lầm.

Iran đã cấm các thanh sát viên vũ khí từ Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) không cho tới thăm Parchin, một khu vực quân sự, trong tuần này đã xác định liệu các vụ thử chất nổ có nhằm mục tiêu phát triển công nghệ hạt nhân hay không. Một báo cáo của IAEA tháng 11 đã trích dẫn "những quan ngại nghiêm trọng" về "khả năng quy mô quân sự với chương trình hạt nhân Iran" nhưng không đưa ra các kết luận mạnh mẽ. Cơ quan này sắp đưa ra một báo cáo khác.

Lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei hôm thứ tư khẳng định rằng, Tehran không có ý định sản xuất các vũ khí hạt nhân. Trong bài phát biểu trên truyền hình quốc gia, ông nói "sở hữu vũ khí hạt nhân là một tội lỗi lớn". Nhưng ông cũng nói rằng "áp lực, trừng phạt và ám sát" sẽ không ngăn chặn được Iran khỏi việc sản xuất năng lượng hạt nhân phục vụ mục đích hòa bình.

Mỹ và EU đã áp dụng các biện pháp trừng phạt cứng rắn trong công nghiệp dầu và ngân hàng Iran, ngoài ra đã xảy ra một số vụ ám sát giết hại một số nhà khoa học hạt nhân tại Iran mà Tehran đổ lỗi cho Israel.

Và hiện tại, các quan chức quân sự tình báo Mỹ nói rằng, họ không tin lãnh đạo Iran đã ra quyết định để làm một quả bom. "Tôi nghĩ họ đang giữ mình ở một vị trí để có thể đưa ra quyết định ấy", James R. Clapper Jr., giám đốc Tình báo Quốc gia nói với Ủy ban Vũ trang Thượng viện Mỹ ngày 16/2. "Nhưng có những điều chắc chắn là họ đã không làm và chưa làm trong một thời gian".

Clapper và giám đốc CIA David H. Petraeus nói trong một phiên điều trần riêng rẽ rằng, Iran đang làm giàu uranium có độ nguyên chất dưới 20%. Uranium được cho là đạt tới mức độ dùng để chế tạo vũ khí nguyên tử khi nó được làm giàu ở mức khoảng 90% nguyên chất, mặc dù cũng có thể sử dụng uranium làm giàu ở mức thấp hơn để sản xuất vũ khí.

Các cơ quan tình báo Mỹ cũng không thấy bằng chứng xung quanh quyết định về vũ khí hạt nhân liên quan tới Khamenei, người phụ trách Viện Khoa học và An ninh quốc tế phi lợi nhuận, cũng là một chuyên gia nghiên cứu chương trình hạt nhân Iran - David Albright - cho biết. Nhóm của Albright ước tính rằng, với các máy ly tâm đã có, Iran có thể làm giàu uranium đủ độ nguyên chất để chế tạo một quả bom trong vòng khoảng 6 tháng.

Không rõ những trở ngại kỹ thuật nào mà Iran sẽ phải vượt qua, nhưng Albright và rất nhiều chuyên gia khác tin rằng, nếu họ quyết định thực hiện, thì quốc gia này có các kiến thức khoa học để thiết kế và xây dựng một quả bom thô trong vòng một năm, và sẽ mất khoảng ba năm, Albright ước tính, để Iran xây dựng được đầu đạn hạt nhân đủ vừa trang bị cho tên lửa đạn đạo.

Albright khẳng định, một động thái nào đó của Iran để xây dựng vũ khí hạt nhân có lẽ không thể giấu được.

Vùng miễn dịch?

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon E. Panetta, cựu giám đốc CIA nói với một ủy ban Hạ viện rằng, một quyết định như thế là "vạch đỏ" dẫn tới phản ứng quốc tế. Stephen Hadley, cố vấn an ninh quốc gia thời Bush thì nhấn mạnh, sẽ là quá muộn để phản ứng sau đó. "Khi họ đang lắp ráp một quả bom, thì đó là điều rất khó để nhìn thấy", Hadley nói. Ông hiện tại là cố vấn cấp cao của Viện Hòa bình Mỹ - một tổ chức cố vấn được chính phủ tài trợ.

Có một số diễn biến đã củng cố quan điểm rằng, Iran bí mật theo đuổi một vũ khí. Năm 2009, các cơ quan tình báo phương Tây phát hiện ra cơ sở bí mật dưới lòng đất gọi là Fordow, gần thành phố Qom, được cho là có khả năng chứa 3.000 máy ly tâm làm giàu uranium.

Israel lo lắng rằng, những cơ sở kiểu này có thể là bất khả xâm phạm với kiểu đánh bom thông thường nếu Iran bắt đầu xây dựng vũ khí. Quan chức Israel cảnh báo, Iran có thể tạo ra cái mà họ gọi là "vùng miễn dịch" vào cuối năm nay.

Một số quan chức Mỹ lại có những kết luận khác về thông tin tình báo. Trong số đó có hạ nghị sĩ Mike Rogers, đến từ Michigan thuộc phe Cộng hòa , là chủ tịch Ủy ban Tình báo Hạ viện. "Chúng tôi biết rằng, Iran đang tích cực theo đuổi một chương trình vũ khí hạt nhận", ông nói trong tháng này.

Tình báo Mỹ về các tham vọng hạt nhân Iran trở nên dao động trong vài năm gần đây. Năm 2002, tình báo Mỹ cảnh báo Tehran "đã quyết tâm xây dựng vũ khí hạt nhân". Năm 2006, Bush yêu cầu các trợ lý trình bày các chọn lựa cho một cuộc tấn công của Mỹ. Nhưng với các thông tin mới, tình báo Mỹ hiện đang xem xét lại những cảnh báo của mình.

Tháng 12/2007, báo cáo tình báo quốc gia Mỹ ước tính "sự tin tưởng cao" rằng, Tehran đã ngừng chương trình vũ khí hạt nhân vào mùa thu năm 2003. Báo cáo đánh giá "độ tin cậy mức trung bình đến cao rằng, Tehran giữ chọn lựa phát triển vũ khí hạt nhân ở mức tối thiểu".

Trong cuốn hồi ký năm 2010, ông Bush đặt câu hỏi rằng, liệu các nhà phân tích đã đảo ngược giọng điệu của mình để sửa chữa sai lầm về Iraq.

Michael Hayden, giám đốc CIA năm 2007, nói rằng, các nhà phân tích - những người viết báo cáo không hề có động cơ chính trị. Ông cho biết, báo cáo năm 2007 bị diễn đạt kém và "nhanh chóng bị chuyển sang thành Iran ngừng chương trình hạt nhân" - điều mà ông không tin là chính xác.

Phát hiện quan trọng hơn, Hadley nhấn mạnh, là Iran tiếp tục các nỗ lực để phát triển vật liệu phân hạch và xây dựng các tên lửa đạn đạo có khả năng mang đầu đạn hạt nhân. "Họ đang làm mọi thứ có thể để tự đặt mình vào vị trí để họ có một lộ trình rõ ràng và khá nhanh chóng có vũ khí hạt nhân", ông nói.

Thái An (theo Latimes)