Nhưng, thật khó để nói rằng Đối thoại Chiến lược và Kinh tế Mỹ - Trung vừa qua đã vun đắp được thêm chút lòng tin hay giảm thiểu được nghi kỵ giữa hai đối thủ chiến lược này.
Đối thoại Chiến lược và Kinh tế Mỹ - Trung lần thứ năm (S&ED) thu hút sự chú ý của dư luận bởi đây là cuộc họp đầu tiên của cả hai nhóm hoạch định chính sách mới. Về phía Mỹ là Ngoại trưởng John Kerry thay thế bà Hillary Clinton. Về phía Trung Quốc là Phó Thủ tướng Uông Dương, nhân vật mới được đôn lên từ ghế Bí thư Quảng Đông và một gương mặt cũ nhưng ở vị trí mới, Quốc vụ viện Dương Khiết Trì, nguyên ngoại trưởng Trung Quốc.
Diễn ra ngay sau cuộc gặp thượng đỉnh không chính thức giữa Tổng thống Obama và Chủ tịch Tập Cận Bình, cuộc đối thoại lần này được kỳ vọng sẽ làm rõ “mối quan hệ nước lớn kiểu mới” – một khái niệm được đề cập trong cuộc gặp thượng đỉnh và đang được phía Trung Quốc thúc đẩy mạnh mẽ.
Mặc dù vậy, những gì đạt được qua hai ngày thảo luận khá khiêm tốn, với việc hai bên vẫn còn nhiều bất đồng trong các hồ sơ nóng và chỉ đạt được nhất trí tối thiếu đầu tư, thương mại và hợp tác chống biến đổi khí hậu.
 |
| Ảnh: Reuters |
Như Bộ trưởng Tài chính Mỹ Jack Lew tại phiên bế mạc cho hay, hai bên chỉ thảo luận dựa trên những thỏa thuận đã được Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thống nhất tại cuộc gặp thượng đỉnh hồi tháng trước ở California.
Trong khi đó, hai bên vẫn không thể thu hẹp bất đồng trong nhiều vấn đề nóng. Trước phiên họp, nhiều nhà phân tích đã quan ngại mâu thuẫn giữa hai nước quanh vấn đề an ninh mạng có thể phủ bóng lên cuộc đối thoại. Phó Tổng thống Joe Biden trong phiên khai mạc S&ED đã công khai kêu gọi: “Trung Quốc hãy ngừng lại những hoạt động đánh cắp trên mạng nhằm vào Mỹ” sau khi dẫn số liệu đưa ra trong một bản phúc trình mới đây nói rằng hành động xâm nhập mạng của Trung Quốc mỗi năm gây thiệt hại cho Mỹ hàng tỷ USD. Còn Thứ trưởng Ngoại giao William Burn tại phiên bế mạc thì nhấn mạnh phía Mỹ “rất thất vọng với cách thức mà các nhà chức trách Bắc Kinh và Hongkong xử lý vụ Snowden” mà theo ông đã “gây xói mòn những nỗ lực vun đắp lòng tin cần có để kiểm soát những thách thức trong quan hệ giữa hai bên”.
Phía Mỹ thẳng thừng chỉ trích hành động của Trung Quốc không nhất quán với tinh thần của cuộc gặp thượng đỉnh ở Sunnylands hay mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới mà hai bên đang tìm kiếm.
Đáp lại, ông Dương Khiết Trì nhấn mạnh Trung Quốc cũng là một nạn nhân của các hành động tấn công an ninh mạng. Liên quan đến vụ Snowden, các quan chức Trung Quốc khẳng định cách xử lý của chính quyền Hongkong là phù hợp với luật pháp quốc tế.
Mỹ cũng nhân cơ hội này để bày tỏ quan ngại của mình về một chủ đề rất nhạy cảm trong quan hệ hai bên là vấn đề nhân quyền. Theo ông Biden, Trung Quốc sẽ hùng cường hơn, ổn định hơn và sáng tạo hơn nếu nước này tôn trọng các tiêu chuẩn quốc tế về nhân quyền. Đáp lại, Phó Thủ tướng Trung Quốc Uông Dương nhấn mạnh Trung Quốc không chấp nhận những quan điểm áp đặt có thể gây phương hại cho chế độ chính trị ở nước này. Còn ông Dương Khiết Trì thì kêu gọi “Mỹ hay cải thiện tình hình nhân quyền của chính mình trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau”.
Liên quan đến chủ đề an ninh hàng hải tại khu vực, vốn liên quan đến những căng thẳng đang gia tăng giữa Trung Quốc và các nước láng giềng ở Biển Đông và biển Hoa Đông, phó Tổng thống Biden nhấn mạnh cả hai nước đều có chung lợi ích trong việc duy trì tự do đi lại và giao thương trên các vùng biển này.
“Điều đó sẽ phụ thuộc vào việc Trung Quốc sẽ có cách thức tiếp cận như thế nào đối với các tranh chấp lãnh thổ với các láng giềng của họ và vào việc làm thế nào Mỹ và Trung Quốc có thể hợp tác cùng nhau để thúc đẩy các lợi ích chung”, ông Biden nói.
“Lòng tin”, “sự tin cậy lẫn nhau” là những từ được ông Biden, Uông Dương và Dương Khiết Trì nhiều lần nhắc tới trong các bài phát biểu có lẽ bởi cả hai phía đều ý thức được rằng sự nghi kỵ sâu sắc vẫn tồn tại dai dẳng trong mối quan hệ giữa hai bên. Sự nghi ngờ lẫn nhau đó được phản ánh ngay trong lời lẽ trao qua đổi lại giữa hai bên trong cuộc đối thoại.
Lòng tin dường như là một thứ xa xỉ phẩm cho mối quan hệ giữa hai địch thủ chiến lược, một bên muốn duy trì vị thế độc tôn siêu cường và bên kia là cường quốc mới nổi đang muốn phá vỡ trật tự cũ do kẻ kia lãnh đạo. Bắc Kinh luôn xem chiến lược tái cân bằng về châu Á của ông Obama như một nỗ lực bao vây và ngăn chặn Trung Quốc.
Đối thoại Chiến lược và Kinh tế luôn được cả hai phía kỳ vọng như một cơ chế hữu ích để tăng cường lòng tin và sự hiểu biết lẫn nhau. Thế nhưng, với bản chất cạnh tranh chiến lược của mối quan hệ Mỹ - Trung, S&ED nên được nhìn nhận như một diễn đàn để đội ngũ hoạch định chính sách hai nước thảo luận, thậm chí tranh luận để tìm ra những chủ đề có thể hợp tác trong sự thiếu vắng lòng tin lẫn nhau.
Võ Minh
.svg){kind=icon}
