Những điểm mới
Nếu chỉ xét nét từng điểm trong tuyên bố chung thì có thể thấy hai bên đã đề cập toàn diện đến mọi mặt của mối quan hệ song phương, tuy đa phần là những sáng kiến, cơ chế hợp tác đang được triển khai giữa hai bên.
Vậy đâu là những điểm khác biệt so với quan hệ hiện nay và liệu quan hệ giữa hai bên có thể có những đột phá trong tương lai dựa trên nền tảng khuôn khổ mới được thiết lập hôm nay hay không? Đó là những câu hỏi được dư luận quan tâm sâu sắc.
Ý nghĩa quan trọng nhất của “Đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ” đã được chính Tuyên bố chung giữa Tổng thống Obama và Chủ tịch nước Trương Tấn Sang nói rõ rằng “để đem lại khuôn khổ tổng thể cho việc thúc đẩy quan hệ”.
 |
| Quang cảnh buổi hội đàm giữa Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama (Ảnh: Nguyễn Khang/TTXVN) |
Xét từ tiêu chí của một văn kiện ngoại giao, tuyên bố chung về “Đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ” đã xác định khá rõ những nguyên tắc và nội hàm của khuôn khổ đối tác mới này. Đó là mối quan hệ dựa trên các nguyên tắc "tôn trọng Hiến chương Liên Hiệp Quốc, luật pháp quốc tế, hệ thống chính trị, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau".
Quan hệ mới sẽ tạo ra "cơ chế hợp tác trong các lĩnh vực gồm quan hệ ngoại giao và chính trị, kinh tế, thương mại, khoa học, công nghệ, giáo dục và đào tạo, môi trường và sức khỏe, các vấn đề di sản chiến tranh, quốc phòng và an ninh, bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền, văn hóa, thể thao và du lịch".
Nói cách khác, khuôn khổ “Đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ” mà hai bên ký kết hôm nay sẽ đóng vai trò như một hành lang mở đường cho những hợp tác chặt chẽ hơn, sâu rộng hơn nữa trong tương lai.
Và nếu so sánh với khuôn khổ quan hệ “đối tác xây dựng, hữu nghị, hợp tác nhiều mặt trên cơ sở bình đẳng, cùng tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi” mà hai nước đã xây dựng cách nay gần một thập niên thì rõ ràng, quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ nay đã mở rộng hơn, bao hàm toàn diện mọi lĩnh vực, kể cả những lĩnh vực hợp tác còn tương đối thận trọng thời gian qua như an ninh quốc phòng, chính trị ngoại giao.
Ý nghĩa này đã được chính Chủ tịch nước Trương Tấn Sang nhấn mạnh khi ông trao đổi với giới học giả Mỹ tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) chiều 25/7. Theo ông, nếu như khi mới bình thường hóa quan hệ, hai nước xác định bắt đầu từ quan hệ kinh tế và thương mại, với việc ký kết Hiệp định Thương mại song phương và Việt Nam gia nhập WTO thì nay, với khuôn khổ đối tác mới này, mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ sẽ phát triển sâu rộng trong mọi lĩnh vực. Cam kết mới này theo ông, đã phản ánh lợi ích đầy đủ của mỗi bên.
Mặt khác, tuyên bố chung cũng đã đề cập đến những sáng kiến mới, cơ chế hợp tác mới, dù không nhiều, để thúc đẩy quan hệ hai nước lên một tầm cao mới. Có thể kể đến những sáng kiến như thiết lập cơ chế đối thoại thường kỳ giữa hai bộ trưởng ngoại giao và các cuộc trao đổi giữa các cơ quan đảng của hai nước hay sáng kiến thành lập trường Đại học Fulbright ở Việt Nam.
Một kết quả thực tế
Nếu ai câu nệ về mặt từ ngữ thì sẽ cho rằng “đối tác toàn diện” khác hẳn với “đối tác chiến lược” – thuật ngữ ban đầu mà hai bên đã từng đề cập từ vài năm trước khi bàn thảo chuyện nâng cấp quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ. Nhưng đối với những nhà quan sát lâu năm, kết quả này phản ánh thực tiễn và thực chất mối quan hệ hiện nay giữa hai quốc gia vốn có những mối liên hệ lịch sử đặc biệt này.
Việc thay đổi tên gọi cho khuôn khổ đối tác mới này phần nào phản ánh sự dung hòa những điểm khác biệt giữa hai bên trong cách nhìn nhận khái niệm “chiến lược”. Nếu như đối với Việt Nam, quan hệ “đối tác chiến lược” mang ý nghĩa là một mối quan hệ “đối tác toàn diện” với trọng tâm là quan hệ kinh tế - chính trị thì đối với Mỹ, đã gọi là “đối tác chiến lược” phải có hợp tác quân sự. Trong khi đó, mối quan hệ hợp tác quốc phòng giữa hai nước dù đã đạt được những bước tiến ấn tượng, vẫn còn ở mức tương đối dè dặt so với những lĩnh vực khác. Đó là chưa kể đến việc giữa hai bên còn tồn tại nhiều bất đồng xung quanh vấn đề nhân quyền.
Bởi vậy, việc đi tới được một khuôn khổ “Đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ” ở một chừng mực nào đó cũng là một thành quả rất đáng ghi nhận, khi mục tiêu nâng cấp quan hệ song phương đã được chính thức bằng một tuyên bố chung.
Quan trọng hơn, kết quả này phù hợp với những “tính toán lợi ích và cân nhắc đối nội của cả hai phía” – như nhận định của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang khi trả lời câu hỏi của giới học giả Hoa Kỳ.
Chính khách vốn kiệm lời. Nhưng chỉ một lý giải ngắn gọn như vậy của người đứng đầu Nhà nước Việt Nam cũng đủ khái quát thực chất và bối cảnh mối quan hệ đặc biệt giữa hai nước.
Người đứng đầu Nhà Trắng thì giải thích rõ hơn khi ông phát biểu với báo giới sau cuộc hội đàm cấp cao Việt – Mỹ. "Rõ ràng tất cả chúng ta đều nhận ra lịch sử vô cùng phức tạp giữa Hoa Kỳ và Việt Nam. Từng bước một, chúng ta đã có thể thiết lập một mức độ tôn trọng và tin tưởng nhau, cho phép chúng ta giờ đây công bố quan hệ đối tác toàn diện giữa hai nước. Điều này sẽ cho phép có hợp tác lớn hơn nữa về một loạt vấn đề từ thương mại đến hợp tác quân sự, công tác đa phương về các vấn đề như trợ giúp thiên tai, trao đổi khoa học và giáo dục".
Dường như, cách tiếp cận “từng bước một xây dựng sự tôn trọng và tin tưởng lẫn nhau” rồi từng bước một nâng cấp quan hệ là một lựa chọn thực tế về mặt chính trị đối với cả hai. Chưa kể, dù ủng hộ mạnh mẽ quan hệ Việt – Mỹ, ông Obama cũng vẫn phải đối mặt với những ràng buộc và áp lực không nhỏ từ đối nội.
Cơ hội mới cho quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ
Một cách khách quan, khuôn khổ đối tác mới mà Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Obama vừa thỏa thuận sẽ mở ra một giai đoạn phát triển mới, sôi động và hiệu quả hơn trong quan hệ giữa hai nước.
Với việc hai bên cam kết sẽ quyết tâm hoàn tất đàm phán Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) trong năm nay, quan hệ kinh tế - thương mại vốn đã chứng kiến những bước tăng trưởng ngoạn mục thời gian qua chắc chắn sẽ được tiếp thêm những cú hích mạnh mẽ. Bởi TPP nếu thành công sẽ là một hiệp định thương mại đa phương đầy tham vọng và có tầm ảnh hưởng rộng lớn, bao phủ tới 40% trao đổi thương mại toàn cầu.
Ngay cả đối với những lĩnh vực khác như hợp tác an ninh – quốc phòng thì khuôn khổ đối tác mới này sẽ tạo nền tảng cho phép triển khai nhiều cơ chế hợp tác phù hợp. Bởi thế, chuyên gia Joseph Sternberg đã phân tích trên tờ Wall Street Journal rằng có rất nhiều cách để “Hà Nội và Washington có thể và sẽ thúc đẩy hợp tác chiến lược và quân sự trong những năm tới”.
Mặt khác, cho dù có gọi tên đối tác mới này là gì thì bản thân Hoa Kỳ có những lợi ích chiến lược trong việc thúc đẩy quan hệ với Việt Nam. Theo ông Ernest Bower, cố vấn cao cấp về Ðông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS): "Chính phủ Mỹ xem Việt Nam là nước có vị trí chiến lược hàng đầu ở Ðông Nam Á". Ông Bower nói với BBC rằng, “Hoa Kỳ cần Việt Nam vì chiến lược của Hoa Kỳ ít nhất dựa vào một phần đó là ASEAN mạnh mẽ. ASEAN có nền móng vững chắc là điểm tựa cân bằng cho kiến trúc vùng kiểu mới trong Thượng đỉnh Đông Á. Nếu thiếu vắng yếu tố lãnh đạo mạnh mẽ của Việt Nam cũng như của ASEAN, là khối hợp tác mà Việt Nam tin tưởng, thì chiến lược của Hoa Kỳ sẽ rất yếu”.
Trước khi kết thúc cuộc gặp, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã chia sẻ với người đứng đầu Nhà Trắng bản sao lá thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Tổng thống Harry Truman năm 1946, bày tỏ ý nguyện thiết lập quan hệ hợp tác đầy đủ với Hoa Kỳ. Một động thái rất ý nghĩa bởi nó giống như một lời nhắc nhớ hai bên đừng bỏ lỡ những cơ hội mới như đã từng xảy ra trong quá khứ.
• Minh Bùi
.svg){kind=icon}
