“Mùa xuân ARAB- Mùa xuân hồi giáo

Hồi giáo phục hồi và chiếm thế thượng phong trên chính trường Arab:

Rõ nhất là tại Ai Cập và Tunisia- 2 quốc gia biến động đầu tiên và đang trong giai đoạn chuyển tiếp.

Tại Ai Cập: Phong trào Anh Em Hồi giáo (AEHG) đã được phép hoạt động hợp pháp trở lại sau thời gian bị đặt ra ngoài vòng pháp luật suốt từ cuối những năm 50 của thế kỷ trước đến khi Mubarak bị lật đổ đầu tháng 2 vừa qua. Đảng chính trị của phong trào này đã tham gia tranh cử trong cuộc tổng tuyển cử bầu quốc hội mới của Ai Cập kết thúc vào tháng 1/2012. Kết quả chính thức đã được công bố cho thấy đảng Tự do và Công lý của Phong trào AEHG giành được tới 47,2% tổng số ghế quốc hội. Một tổ chức Hồi giáo khác là đảng "Nou'r" (Ánh Sáng) được 24,29%. Như vậy, phe Hồi giáo chiếm gần 71,5% trong quốc hội mới, thừa tỷ lệ đa số tuyệt đối để có thể quyết định những vấn đề lập pháp của đất nước này. Tiếp đó, lãnh tụ đảng Tự do và Công lý của AEHG đã được bầu làm chủ tịch quốc hội.

Tại Tunisia: Đảng Nahda của Phong trào Phục Hưng Hồi giáo, mặc dù mới trở lại hoạt động trong nước từ cuối tháng 1/2011, sau khi Ben Ali phải bỏ chạy khỏi đất nước, nhưng đã giành thắng lợi vang dội trong cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên ngày 23/10/2011. Đảng này chiếm tới 50% số ghế của Hội đồng Sáng lập Quốc gia có nhiệm vụ bầu tổng thống và soạn thảo hiến pháp cho giai đoạn tiếp theo của Tunisia. Tiếp đó, tổng thư ký của Nahda trở thành thủ tướng của chính phủ chuyển tiếp tại Tunisia.

Tại Libya: Mặc dù tình hình chưa ổn định, nhưng Hồi giáo đã trở thành một thế lực có vị thế áp đảo, khiến chủ tịch Hội đồng quốc gia chuyển tiếp (NTC) phải tuyên bố trong lễ mừng "giải phóng hoàn toàn khỏi chế độ Qaddafi" ngày 23/10/2011 tại Bengazi rằng giáo luật Shariya là "nguồn chính yếu cho lập pháp tại Libya" hậu Qaddafi.

Tại Syria: AEHG cũng là một trong những lực lượng mạnh nhất trong phong trào đấu tranh quyết liệt cả bằng biểu tình hoà bình và xung đột vũ trang với mục tiêu lật đổ chế độ của tổng thống Basha'r al-Assad.

AEHG cũng đang hoạt động mạnh trong phong trào đòi cải cách chính trị tại 2 vương quốc có bộ mặt "hiện đại" là Jordani, Maroc. Nhà vua Mohammed VI của Maroc đã phải sửa đổi hiến pháp vào tháng 7/2011, tăng quyền giám sát cho quốc hội và tổ chức tổng tuyển cử vào tháng 11 vừa qua. Cuộc bầu cử này đã mang lại thắng lợi cho đảng Công lý và Phát triển theo xu hướng AEHG và lãnh tụ của đảng này đã trở thành thủ tướng mới của Maroc.

Các quốc gia Arab khác như Moritani, Bahrein, Kuwait, Oman cũng mới sửa đổi hiến pháp theo hướng có lợi cho phong trào Hồi giáo.

Sự nổi lên của phong trào Hồi giáo trên chính trường nhiều quốc gia Arab trong năm 2011 là nối tiếp mạch trở lại của Hồi giáo tại các quốc gia Arab kể từ sau khi chế độ Saddam Hussein bị Mỹ xoá sổ tại Iraq năm 2003. Từ đó đến trước "mùa xuân Arab" năm 2011, đã có Hồi giáo Shi'a cầm quyền tại Iraq, Hamas cầm quyền tại Palestin và Hizbullah nắm quyền áp đảo trên thực tế chính trường Liban.

Phong trào Hồi giáo nổi lên tại các quốc gia Arab nhờ các cuộc bầu cử dân chủ mà chiến lược "Đại Trung Đông" của Mỹ khuyến khích và cổ xuý. Đây là kết quả hợp với thực tế khách quan, bởi đại đa số cử tri Arab là tầng lớp bình dân và họ đều là các tín đồ Hồi giáo ngoan đạo.

Xu hướng tự cải cách của một bộ phận Hồi giáo nguyên gốc:

Chấp nhận tham gia chính trường thông qua bầu cử:

Phong trào Hồi giáo trở thành cầm quyền nhờ "mùa xuân Arab" dường như thể hiện một bộ mặt mới, có thể đang trở thành một trào lưu, đó là ôn hoà hơn, "hợp thời" hơn. Phong trào Hồi giáo theo chủ thuyết Hồi giáo nguyên gốc này chấp nhận tham gia chính quyền, đấu tranh chính trị và có thể tách khỏi bạo lực.

Phong trào AEHG từ khi ra đời tại Ai Cập năm 1928 cho đến đầu thế kỷ XXI vẫn giữ lập trường bản chất của một tổ chức theo chủ thuyết Hồi giáo nguyên gốc với một số đặc trưng về hành động thực tiến là:

-          Coi các chính quyền Arab hiện hữu là "phi Hồi giáo".

-          Không chấp nhận đàm phán với "kẻ thù Do Thái" (Israel). Kiên quyết tiến hành "thánh chiến" (Jihad) để "giải phóng Palestin" (có nghĩa là đuổi người Do Thái ra khỏi vùng lãnh thổ hiện nay là nhà nước Israel).

-          Không chấp nhận tham gia bầu cử cùng các lực lượng mà họ coi là "ngoại đạo" (thế tục) hoặc "phi Hồi giáo".

-          Kiên định mục tiêu giành chính quyền để độc tôn xây dựng một nhà nước Hồi giáo theo nguyên mẫu "Omma Islamiyah" có từ thời Mohammed, với phương sách duy nhất để giành chính quyền cho Hồi giáo là bạo lực.

-          Áp đạt giáo luật Shariya lên toàn bộ xã hội.

Nhưng từ các cuộc bầu cử theo thể thức dân chủ được tổ chức từ năm 2005 đến nay tại một số quốc gia Arab, đã xuất hiện việc các nhóm Hồi giáo nguyên gốc tham gia tranh cử, chấp nhận đấu tranh nghị trường, chấp nhận tham gia chính phủ liên hiệp với các thế lực chính trị khác mà trước đây Hồi giáo nguyên gốc không bao giờ liên hiệp. Cụ thể là:

-          Shi'a tại Iraq cầm quyền trong chính phủ liên hiệp có cả thế tục và Suna.

-          Hizbullah Liban tham gia quốc hội, trở thành nòng cốt của phe đối lập và tham gia chính phủ liên hiệp với Suna và Thiên Chúa giáo.

-          Hamas (Palestin) tham gia quốc hội và cầm quyền trong chính phủ liên hiệp với Fatah (thế tục).

-          AEHG Ai Cập tham gia quốc hội với tư cách "những ứng viên độc lập".

-          Các tổ chức theo AEHG ở Jordani, Sudan, Algieria, Maroc cũng đấu tranh đòi cải cách chính trị theo hướng chấp nhận tham gia bầu cử để tham gia chính trường.

Thay đổi hệ thống tổ chức:

Về mặt hệ thống tổ chức, có thể thấy một sự chuyển biến tự thân của phong trào AEHG khi đã chấp nhận tham gia chính trường. Cụ thể là phong trào này đã tách riêng hai hệ thống:

-          Một bên là "phong trào" vẫn giữ nguyên bản sắc Hồi giáo nguyên gốc cả về hệ tư tưởng, tổ chức và phương sách hành động. Bên "phong trào" này thường vẫn giữ nguyên cả cánh vũ trang của họ. Khi giành được vị thế cầm quyền, thì cánh vũ trang ấy trở thành lực lượng vũ trang của chính quyền. (Điển hình là Hamas Palestin ở Gaza).

-          Bên kia là "đảng" hoạt động theo luật đảng phái của chính quyền, tham gia bầu cử và tham gia chính quyền, thậm chí cầm quyền trong một thể chế "dân chủ lập hiến".

Có thể thấy những hình thức khác nhau của sự "tự cải cách" này:

-          AEHG Ai Cập và Tunisia (đảng Nahda) chấp nhận từ bỏ bạo lực, chỉ còn đấu tranh chính trị- nghị trường.

-          Hamas Palestin không có đảng chính trị riêng, nhưng có "cánh chính trị" và "cánh vũ trang"; trong đó, cánh chính trị là lãnh đạo đường lối chung.

-          Nahda ở Tunisia là "đảng" đồng nghĩa với Phong trào Nahda. Trong khi Ai Cập vẫn có Phong trào AEHG và mới thành lập đảng "Tự do và Công lý" của Phong trào này.

Sự tự cải cách nêu trên cho thấy một chuyển biến mới rất căn bản của một bộ phận Hồi giáo nguyên gốc trong hoàn cảnh biến động tại khu vực Arab từ đầu thế kỷ XXI đến nay. Họ đã thích nghi hơn trong một thế giới mà toàn cầu hoá bao hàm cả những nội dung về chung sống hoà bình, xã hội dân sự, thượng tôn pháp luật, nhân quyền...

Nên nhớ vẫn tồn tại một số phong trào và tổ chức Hồi giáo khác vẫn đậm đặc bản chất "nguyên gốc", đó là al-Qa'eda, Taliban và các tổ chức theo trường phái Hồi giáo Salfiya (Tiền bối). Taliban chỉ hoạt động tại Afghanistan và Pakistan. Nhưng al-Qa'eda thì vẫn hiện diện mạnh mẽ tại Yemen và một phần tại Iraq. Nhóm al-Qa'eda ở Tây Arab có thể đang tìm cách trở lại Libya trong hoàn cảnh bất ổn kéo dài. Trường phái Salfiyah (điển hình là nhóm Jihad Islami của Palestin ở Gaza) thì vẫn tồn tại trong tất cả các quốc gia Arab.

Những tổ chức Hồi giáo nguyên gốc nói trên bị liệt vào loại "khủng bố" trên phạm vi thế giới. Các chính phủ Arab trước đây đều tham gia cuộc chiến toàn cầu chống lại các tổ chức này. Nhưng chưa thể biết các chính quyền Arab mới do AEHG đứng đầu sẽ có thái độ thế nào với cuộc chiến chống khủng bố do Mỹ khởi xướng và làm xung kích?

Dự báo tình hình khu vực:

Với khu vực Arab:

"Mùa xuân Arab" có thể coi là một cuộc biến động toàn diện, có ảnh hưởng sâu sắc, lâu dài đối với thế giới Arab. Đây là sự kiện có tầm ảnh hưởng lớn thứ hai trong lịch sử Arab hiện đại. Lần trước là cuộc cách mạng giải phóng dân tộc bắt đầu từ cách mạng Ai Cập năm 1952 cho đến những năm 70 của thế kỷ XX.

Với tác động mãnh liệt của "mùa xuân Arab", các chế độ Arab, dù là cộng hoà hay quân chủ, cũng phải chấp nhận cải cách chính trị theo hướng mở rộng dân chủ phù hợp với toàn cầu hoá; nhưng sẽ trở lại với bản sắc Arab và Hồi giáo rõ rệt.

Sẽ có nhiều rủi ro đe doạ ổn định bền vững, bởi nền tảng xã hội Arab Hồi giáo vốn có nhiều khác biệt về bản chất với nền dân chủ phương Tây. Xã hội truyền thống Hồi giáo lại càng xa lạ với văn hoá và lối sống phương Tây. Khó tránh khỏi áp đặt giáo luật Shariyah hà khắc ở mức độ khác nhau tại các quốc gia Arab mà Hồi giáo trở thành cầm quyền. Nữ quyền sẽ bị thu hẹp. Các hoạt động kinh tế dịch vụ du nhập theo lối sống phương Tây sẽ bị cấm đoán, hạn chế. Tình trạng này sẽ xung khắc với bộ phận không nhỏ dân chúng đã quá quen với lối sống của một xã hội cởi mở, nhất là tầng lớp thanh niên, trung lưu, có học và cư dân đô thị lớn. Ngay lúc này đã có nhiều hoạt động phản kháng xu thế hồi giáo nguyên gốc cầm quyền. Không thể tránh được những cuộc biểu tình chống lại áp đặt giáo luật, bởi phản kháng kiểu "biển người" đã trở thành một thói quen mà "mùa xuân Arab" mang lại.

Nếu tình trạng hỗn loạn trên đường phố kéo dài tại những quốc gia mới thay đổi chế độ, thì lại xuất hiện môi trường để cho ra đời những chế độ hà khắc và những nhân vật độc tài mới.

Với Trung Đông:

Tình trạng hoà bình giữa Israel với các quốc gia Arab kế cận (Ai Cập, Syria) trở nên bấp bênh hơn bao giờ hết kể từ 1979 đến nay. Đảng Tự do và công lý của AEHG Ai Cập tuyên bố "tôn trọng các hiệp định quốc tế mà Ai Cập đã ký", nhưng lại giành quyền sửa đổi hiệp định hoà bình với Israel. Trong khi đó, lãnh tụ phong trào AEHG Ai Cập công khai tuyên bố không đàm phán hay đối thoại với "Sionist"! Tiến trình hoà bình Trung Đông đang lâm vào tình trạng "chết lâm sàng", khi phe Hồi giáo cứng rắn trở thành thế lực chủ đạo trên chính trường những nước Arab quan hệ trực tiếp tới giải pháp hoà bình.

Al-Qa'eda có thể rảnh tay hơn để củng cố trận địa của tổ chức này ở Yemen, Iraq và Tây Arab.

Nguy cơ xung đột dòng Hồi giáo giữa Suna với Shi'a sẽ tăng lên trong lòng một số quốc gia Arab (Iraq, Liban, Yemen, Bahrein...).

Tranh chấp ảnh hưởng khu vực giữa Arab với Iran sẽ nghiêm trọng hơn bởi yếu tố mâu thuẫn dòng Hồi giáo Suna- Shi'a thậm chí còn nóng hơn cả các yếu tố địa- chính trị.

Với thế giới:

Việc manh nha xuất hiện một số quốc gia Arab do nững người theo chủ thuyết Hồi giáo nguyên gốc cầm quyền có thể khiến thế giới phải theo dõi một cách thận trọng có phần lo ngại. Trong lịch sử thế giới hiện đại, mới chỉ có hai nhà nước do Hồi giáo nguyên gốc cầm quyền, đó là Cộng hoà Hồi giáo Iran ra đời năm 1979 và chế độ Taliban ở Afghanistan tồn tại từ 1996 đến 2001. Tổ chức al-Qa'eda bị coi là "khủng bố quốc tế" cũng nuôi tham vọng sẽ tạo dựng một thế giới có thể gọi là "Hồi giáo toàn tòng" theo đức tin của Kinh Qoraan (!).

*
*  *

"Mùa xuân Arab" bùng phát đầu năm 2011 đúng là mang đến những chuyển biến lớn lao tại tại khu vực Arab khiến cả thế giới phải ngỡ ngàng. Mới qua một năm kể từ khi sự kiện này bùng phát và còn đang tiếp tục diễn biến theo chiều hướng khó mà cưỡng lại được. Chắc phải cần nhiều năm nữa để có thể thấy hết tầm mức ảnh hưởng của "mùa xuân Arab", nhận thức được đầy đủ tính tích cực và mặt tiêu cực của sự kiện này./.

Nguyễn Ngọc Hùng