>> Kỳ 1: Tại sao Mỹ cần TPP?
Suy nghĩ sai về sở hữu trí tuệ
Dù Washington hy vọng các nỗ lực của họ nhằm xây dựng TPP sẽ giúp giảm bớt các lo ngại của các công ty và nghiệp đoàn Mỹ, nhưng nó đã tác động tới nhóm lợi ích công và chính phủ của các nước khác đang tham gia đàm phán - đặc biệt khi liên quan đến vấn đề sở hữu trí tuệ.
Tháng 2/2011, một bản dự thảo về sở hữu trí tuệ trong các cuộc thương lượng TPP đã được tiết lộ trên mạng. Một số nhóm nước ngoài và Mỹ, như Tổ chức Giám sát Sở hữu trí tuệ (IPW), Giám sát TPP, Những người vô danh, và Hiểu biết Công, đã chỉ trích gay gắt một số biện pháp nêu ra trong tài liệu này. Đặc biệt, họ lên án các đề nghị áp dụng tội hình sự đối với vi phạm luật về bản quyền sở hữu trí tuệ và bằng sáng chế bởi quy định vượt qua các hiệp định đã ký giữa các nước đang tham gia đàm phán.
Họ cũng nhận thấy TPP sẽ đòi hỏi các nhà cung cấp dịch vụ Internet nhận dạng người sử dụng và Mỹ đang tìm cách áp đặt vô lý các quy định bảo vệ bản quyền mở rộng của mình trong thỏa thuận này. Luật pháp Mỹ quy định đại đa số bản quyền sẽ phải kết thúc sau 70 năm, nhưng những người phản đối muốn rằng chính quyền Obama phải làm cho TPP quy định thời hạn bảo vệ bản quyền tối thiểu 95 năm trong một số lĩnh vực.
Học giả về pháp lý Sean Flynn và Jimmy Koo đã bị chỉ trích khi viết năm 2011 rằng TPP sẽ tạo ra "công cụ quốc tế cực đoan nhất chống lại người tiêu dùng và chống lại sự phát triển liên quan đến sở hữu trí tuệ hiện nay". Chính quyền Mỹ đã khẳng định rằng các đề xuất trong TPP không làm hại người tiêu dùng nhưng sẽ bảo vệ các nhà cải cách ở Mỹ.
 |
| Ảnh minh họa |
Quyền sở hữu trí tuệ từng là một nguồn giá trị chính đối với Mỹ. Năm 2010, 40% thanh toán thế giới do những người nắm quyền sở hữu trí tuệ chi trả - gần 100 tỷ USD - đổ vào túi người Mỹ. Theo Phòng Thương mại Mỹ, con số này cho thấy lợi nhuận thu được từ xuất khẩu máy bay, hạt giống, và dịch vụ kinh doanh, ba lĩnh vực hàng đầu trong việc tạo thặng dư thương mại Mỹ.
Và sở hữu trí tuệ sẽ chỉ càng quan trọng hơn trong những năm tới, khi một số cải tiến công nghệ của Mỹ, như công nghệ sản xuất thế hệ mới và viễn thông không dây tối tân, sẽ quyết định thương mại quốc gia. Các nhà sáng chế công nghệ này sẽ cần điểm tựa trong TPP giống như những người đang nắm bản quyền và bằng sáng chế được hưởng theo quy định luật pháp Mỹ.
Mỹ là nước duy nhất gắn bó với TPP, có một lợi ích trong việc bảo vệ bản quyền và bằng sáng chế cho người dân. Năm 2008, Nhật Bản đã đi đầu thế giới về áp dụng bằng sáng chế. Và Singapore, với các đầu tư vào công nghệ sinh học trị giá hàng tỷ USD, cũng cần bảo vệ các nỗ lực nghiên cứu trong nước. Khi bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho các nhà cách tân Mỹ, nước này cũng giúp bảo vệ cho các nước khác. Nhưng rõ ràng là một số nước khác ấy không tin rằng Mỹ đang nghĩ đến các lợi ích tốt nhất cho họ.
Đàm phán tự do
Bất chấp lợi ích rộng lớn trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ mạnh mẽ giữa các nước thương lượng TPP, một số quốc gia tiếp tục cho rằng Mỹ đang đưa ra các đề xuất phi lý. Tại phiên đàm phán TPP thứ 11, ở Australia tháng 3/2012, báo chí Australia đưa tin rằng mọi thành viên thương lượng TPP đã từ chối các đề nghị của Mỹ về quyền sở hữu trí tuệ. Và đến giữa tháng Tư, một số nhà đàm phán từ Chile đã nghi ngờ về tương lai thỏa thuận này khi đặt câu hỏi "liệu tham gia TPP có đáng giá nếu nó bao gồm các yêu cầu nhiều hơn về sở hữu trí tuệ".
Trong khi đó, cũng tại hội nghị ở Australia tháng Ba, một số tổ chức đã lên án TPP vì tác động tiềm ẩn đối với các loại thuốc giảm đau giá rẻ. Tổ chức Bác sĩ Không biên giới đã cáo buộc Chính phủ Mỹ đưa ra những điều khoản trong TPP có thể cản trở việc phân phát các loại thuốc HIV/AIDS và thuốc chống sốt rét giá rẻ cho các nước đang phát triển. Trong một vòng đàm phán trước, tổ chức này đã đề nghị thỏa thuận nên "mở rộng bảo vệ độc quyền cho các loại thuốc giảm đau cũ bằng cách thay đổi thật ít các mô hình đang áp dụng hiện nay", nhờ đó tránh đưa vào các loại thuốc giá rẻ vào TPP.
Cuối tháng Hai, Phó đại diện thương mại Mỹ Demetrios Marantis nói rằng văn phòng của ông "rất không hài lòng" với Tổ chức Bác sĩ Không biên giới. Ông chỉ ra rằng Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ đã mất 6 tháng để xây dựng một chương trình TPP gồm 9 điểm, mang tên "Thương mại tạo điều kiện tiếp cận cho y học", để đảm bảo rằng "các loại thuốc có thể vào thị trường nhanh nhất có thể".
Sự việc trên cho thấy Mỹ đã bắt đầu giải quyết các lo ngại của những người còn hoài nghi vào TPP. Nhưng còn một vấn đề lớn hơn. Trong thời đại của Internet, những tin đồn về các quy định trong thỏa thuận này có thể nhanh chóng làm bùng lên sự phản đối rộng rãi. Minh bạch hơn và thông tin tốt hơn về tiến trình đàm phán có thể giúp chống lại các tin đồn này. Và dù Mỹ và các đối tác đã tiếp thu ý kiến của các cá nhân và tập thể quan tâm, nhưng họ vẫn chưa công khai hoàn toàn tiến trình thảo luận với công chúng, càng làm gia tăng những lo ngại chính đáng về hình thù cuối cùng của thỏa thuận này.
Tháng Giêng vừa qua, Gary Horlick, một luật sư nổi tiếng về thương mại và là cựu quan chức Bộ Thương mại Mỹ, đã mô tả tiến trình thảo luận TPP là "cuộc đàm phán thương mại ít minh bạch nhất mà tôi từng thấy". Dù Đại diện thương mại Mỹ Kirk đã gọi các cuộc đàm phán là "tiến trình công khai, minh bạch nhất", nhưng nhóm của ông lại công bố rất ít về quan điểm của Mỹ với công chúng hoặc các bên quan tâm không tham gia chính thức và các cuộc thảo luận về TPP.
Đây đã trở thành một vấn đề nóng trong tháng Hai vừa qua, khi 23 tổ chức của Mỹ đại diện cho các thư viện của các viện nghiên cứu và trường đại học Mỹ đã kêu gọi chính quyền Obama "đưa ra quy định về tiếp cận công khai" với các văn bản dự thảo đang đàm phán. Họ muốn rằng các điều khoản của TPP "sẽ chạm tới mọi gia đình Mỹ" và "việc thực thi cũng như thành quả của các quy định đó cần được minh bạch".
Nhiều ngày sau đó, Thượng nghị sỹ Ron Wyden đã đề nghị trao đổi với Kirk. Đáp lại, Kirk nói rằng chính quyền Obama đã "có động thái công khai nhiều thông tin hơn, và sớm hơn bất kỳ chính quyền nào trước đó". Không hài lòng với lời đáp của Kirk, Wyden đã trình dự luật đòi công khai mọi văn bản thảo luận về TPP "không quá 24 giờ sau khi tài liệu này được gửi tới các bên khác". Đề nghị của Wyden đã không nhận được sự ủng hộ, nhưng những đòi hỏi công khai hóa hơn nữa các cuộc đàm phán TPP vẫn còn đó, cả ở Mỹ và nước ngoài.
Một dạng thỏa thuận mới
Nếu các cuộc đàm phán TPP đạt kết quả, Mỹ sẽ trở nên mạnh hơn, về kinh tế và chính trị, trong thế hệ tới. Một thỏa thuận với sự tham gia của Nhật Bản sẽ chủ yếu dẫn tới một thỏa thuận thương mại tự do giữa Washington và Tokyo, cho thấy "cơ hội thứ ba" mà Nhật Bản tìm kiếm từ lâu, và khẳng định sức mạnh của Mỹ trong khu vực Thái Bình Dương.
Nói rộng ra, Mỹ hy vọng TPP sẽ "gắn xi" một hệ thống thương mại mở, liên kết dựa trên các quy tắc được các bên đồng thuận. Đó chính là lý do tại sao Chính phủ Mỹ hy vọng hoàn tất các nét chính của một thỏa thuận cuối cùng trước khi hết năm nay. Nhưng trước tiên, họ phải chiến thắng sự phản đối trong nước về TPP, đặc biệt trong những lĩnh vực xe hơi, bảo hiểm và nông nghiệp. Họ cũng cần giải quyết những lo ngại của những người chỉ trích trong nước và nước ngoài về các yêu cầu sở hữu trí tuệ. Và phải công khai hơn về tiến trình đàm phán. Nếu chính quyền Obama không thực hiện được các bước này, họ có thể bỏ lỡ một cơ hội mở cánh cửa tới một dạng thỏa thuận thương mại mới và tái khẳng định chiến lược kinh tế và chính trị của mình ở Thái Bình Dương./.
Châu Giang theo Viet-Studies
*Thông tin tác giả: Bernarrd K Gordon là giáo sư danh dự về môn Khoa học chính trị tại Đại học New Hampshire. Ông là tác giả cuốn "Những điều điên rồ về thương mại của Mỹ" và sắp cho ra đời một cuốn sách về TPP.
.svg){kind=icon}
