Ngày 18-20/11 sắp tới, Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS) lần thứ 7 sẽ diễn ra tại Campuchia; đây là nhiệm vụ cuối cùng mà Campuchia phải gánh vác trong năm giữ chức chủ tịch luân phiên của ASEAN. Sau sự cố tại AMM 45 tháng 7 vừa qua, EAS lần này chính là cơ hội để Campuchia khôi phục lại hình ảnh về vai trò nước chủ nhà; đồng thời cũng là cơ hội để ASEAN chứng minh về sự gắn kết của cả khối.
Bài toán khó đối với Campuchia
Đối với Campuchia, để có thể có một năm Chủ tịch ASEAN thành công và tạo được dấu ấn là điều không mấy dễ dàng. Thời hạn cho việc thành lập Cộng đồng ASEAN đang ngày càng đến gần, trong khi nội khối lại còn quá nhiều vấn đề dang dở, đặt nặng lên vai Campuchia về vai trò điều phối hiệu quả của nước Chủ tịch.
Với Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS) sắp diễn ra, một diễn đàn tập hợp 10 thành viên ASEAN cộng thêm Australia, New Zealand, Ấn Độ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Nga và Hoa Kỳ, nguyên Tổng Thư ký ASEAN Rodolfo C.Severino đã nhận định: "Với vị trí chủ tịch của Campuchia, ASEAN cần phải cho các nước không là thành viên của ASEAN nhưng là các đối tác tại khu vực Đông Á thấy rằng, ASEAN có thể dẫn đầu chủ nghĩa khu vực tại Đông Á với những ý tưởng thực tế và hữu dụng, thay vì chỉ đơn thuần điều khiển quá trình, và đặt ra những sắp xếp hành chính".
Đây không phải là một bài toán dễ với một nước được coi là kém phát triển hơn trong khối như Campuchia.
Đặt trong bối cảnh căng thẳng tại Biển Đông đang lên cao trong những tháng vừa qua, chủ trì EAS với mục đích cải thiện hình ảnh nước nhà cũng như hình ảnh về một ASEAN đoàn kết, thống nhất sau sự cố AMM 45 thực sự là một vấn đề nan giải với Campuchia, bởi nước này đang phải chịu những sức ép lớn từ nhiều phía, cả trong và ngoài khối, cả khu vực và quốc tế.
Ngay sau sự kiện thất bại của ASEAN, hàng loạt các bài báo lên tiếng chỉ trích về vai trò kém cỏi của Campuchia, đổ lỗi về việc ASEAN không ra được tuyên bố chung là do Campuchia; tiêu biểu trên tờ The Nation (Thái Lan) ngày 15/7 đã đăng bài "Campuchia đã đẩy ASEAN vào một tương lai nguy hiểm".
Các nước ASEAN trực tiếp trong tranh chấp biển đảo cũng tạo sức ép lớn với Campuchia, gay gắt nhất phải kể đến Philippines. Một cuộc khẩu chiến giữa hai nước đã nổ ra hai tuần sau sự cố AMM 45, các quan chức Philippines còn triệu tập Đại sứ Campuchia Hos Sereythonh đến để yêu cầu giải thích về việc ông này đã công khai chỉ trích gay gắt lập trường của Manila liên quan đến các cuộc tranh chấp lãnh thổ hiện nay ở Biển Đông.
Nhật Bản, thành viên của EAS và cũng là bên có tranh chấp biển đảo với Trung Quốc cũng đặt ra những áp lực ngoại giao cho Campuchia. Trong chuyến thăm Campuchia đầu tháng 10 vừa qua, Nhật Bản thể hiện rằng quan điểm của họ về các tranh chấp chủ quyền trong khu vực với Trung Quốc phải được "thể hiện thích hợp" trong các văn kiện được đưa ra vào tháng 11 tại EAS".
Hơn hết, Campuchia phải chịu sức ép lớn nhất từ phía cường quốc láng giềng Trung Quốc. Trung Quốc hiện là nhà tài trợ lớn nhất cho Campuchia. Đầu tư của Trung Quốc vào Campuchia đạt 1,9 tỷ đôla Mỹ năm 2011, gấp đôi đầu từ của tất cả các nước ASEAN vào Campuchia. Làm thế nào để không làm mất lòng Trung Quốc và dung hòa được lợi ích của các nước trong khối đang đặt ra những vấn đề đau đầu với các nhà lãnh đạo Campuchia.
Quyết tâm của Campuchia
Đầu năm nay, trong một bài phát biểu khi đến thăm tỉnh Kampong Cham nhân kỷ niệm 33 năm chiến thắng Polpot, Thủ tướng Hunsen đã khẳng định rằng "Campuchia sẽ cố gắng hết mình, đảm nhiệm cương vị chủ tịch ASEAN với tinh thần trách nhiệm cao; góp phần vào việc xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015".
Đồng thời, trong buổi gặp gỡ với các Đại sứ và Tổng lãnh sự Campuchia tại nước ngoài cũng nhân dịp đầu năm, Thủ tướng Hunsen cũng nhấn mạnh rằng "Campuchia sẽ đóng vai trò trung lập, không đứng về bên nào trong tranh chấp; ví dụ như vấn đề bán đảo Triều Tiên và biển Đông".
Tính thời điểm này, năm chủ tịch ASEAN của Campuchia đã đạt được một số điểm nổi bật như vào Hội nghị bộ trưởng quốc phòng ASEAN (ADMM) vào tháng 5, các bộ trưởng đã đồng ý tổ chức ADMM+ hai năm một lần, thay vì 3 năm như trước, góp phần tăng cường đối thoại an ninh và hợp tác quốc phòng giữa ASEAN và 8 đối tác khác, bao gồm cả Trung Quốc và Mỹ.
Trong năm chủ tịch của Campuchia, các nước ASEAN cũng có những bước tiến nhất định trong vấn đề biển Đông. Cuối tháng 6, tại Hội nghị các quan chức cấp cao của ASEAN (SOM), các nước khu vực đã thống nhất được những nội dung cơ bản có tính chất ràng buộc hơn của Bộ quy tắc Ứng xử của các bên ở biển Đông (COC).
Tuy nhiên, sự cố tại AMM 45 với việc các nước ASEAN lần đầu tiên trong lịch sử không thể ra một tuyên bố chung đã làm mờ nhạt những nỗ lực trên của Campuchia. Liệu Campuchia có thể biến hội nghị EAS sắp tới thành cơ hội để khắc phục hình ảnh về một nước chủ nhà tích cực hơn hay không?
Cơ hội cho Campuchia và ASEAN
Đối với vai trò của Campuchia, "cái khó sẽ ló cái khôn" và đối với ASEAN, thất bại tại AMM 45 là cơ hội để nhìn lại những bất đồng và có những điều chỉnh cần thiết trong quan hệ nội khối.
Để có thể chứng minh cho khu vực và thế giới thấy rằng Campuchia có thể đảm nhiệm vị trí chủ tịch với tinh thần có trách nhiệm như Thủ tướng Hunsen đã đề ra vào đầu năm, nước này cần nỗ lực gấp đôi những nước chủ tịch trước trong việc điều phối hội nghị EAS sắp tới.
Đặc quyền của nước chủ tịch là xây dựng chương nghị sự cho hội nghị, do đó Campuchia có thể tận dụng điều này để khôi phục hình ảnh về vai trò của nước chủ nhà. Gregory Poling, trong bài viết "Campuchia và Hội nghị Cấp cao Đông Á: Động lực nào cho một hội nghị thành công" đăng trên CSIS, đã nhận định rằng Campuchia nên sắp xếp thảo luận vấn đề Biển Đông xuống cuối chương trình sau khi đã đạt được một số mục tiêu dễ dàng, giúp tạo ra bầu không khí tin tưởng và hiểu biết lẫn nhau giữa các thành viên".
Tờ Philipines Star cho rằng "Tất cả những thất bại tại tháng 7 không thể sửa chữa được chỉ trong 3 ngày vào tháng 11" nhưng nếu EAS đối mặt với những vấn đề khó khăn một cách thẳng thắn và có những bước tiến lớn để đạt tới các mục tiêu khu vực thì thất bại tại AMM sẽ chỉ là rất nhỏ. Hình ảnh của Campuchia sẽ được cải thiện và những hoài nghi về sự đoàn kết trong khối sẽ được xóa bỏ.
.svg){kind=icon}
