Trong vòng 6 tháng qua, Tehran đã tránh né các lệnh cấm vận của Mỹ bằng cách nhập vàng của Thổ Nhĩ Kỳ để thanh toán các hợp đồng năng lượng bán cho nước này trị giá hàng tỷ đôla.

TIN BÀI KHÁC:

Một công nhân đang xếp vàng tại một nhà máy ở Istanbul. (Ảnh: Reuters)

Phó Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ đã miêu tả những gì chung quy lại là một hệ thống trao đổi vàng-lấy-dầu.

"Tại sao xuất khẩu vàng của Thổ Nhĩ Kỳ, đặc biệt là vàng nén, lại đột nhiên tăng vọt?", ông Ali Babacan đặt câu hỏi khi phát biểu trước một ủy ban ngân sách của Quốc hội trong tháng này. Bản ghi các phát biểu của ông Babacan đã được đăng tải trên một trang web của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ hôm 29/11.

"Một phần quan trọng của điều này là Iran", ông nhấn mạnh. "Khi Thổ Nhĩ Kỳ mua dầu lửa của Iran, chúng ta thanh toán bằng đồng lira... Tuy nhiên, đối với Iran, đưa lượng tiền đó bằng đôla vào nước họ là điều không thể do các hạn chế quốc tế, các lệnh cấm của Mỹ. Vì vậy, khi Iran không thể nhận tiền về, họ rút tiền lira và mua vàng từ thị trường của chúng ta. Họ đưa vàng về đất nước họ".

Theo các phân tích của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ, Iran đã nhập lượng vàng trị giá hàng tỷ đôla từ Thổ Nhĩ Kỳ kể từ khi nước này bị loại khỏi hệ thống thanh toán điện tử quốc tế SWIFT hồi tháng 3.

Câu hỏi tu từ và câu trả lời của Babacan đã giải tỏa những nghi ngờ của các nhà kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ trong nhiều tháng qua, sau khi họ nhận thấy một sự tăng vọt về xuất khẩu vàng của Thổ Nhĩ Kỳ sang Iran hồi tháng 4.

"Vàng của chúng ta luôn ở đó, người Iran chưa từng để ý tới cho đến mãi năm ngoái, khi họ bị loại khỏi hệ thống ngân hàng SWIFT", Atilla Yesilada, một nhà kinh tế học thuộc Global Source Turkey nhận xét.

Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ thông báo Iran đã leo lên vị trí thứ nhất trong các thị trường xuất khẩu của nước này hồi tháng 4. Tháng trước, Thổ Nhĩ Kỳ xuất khẩu lượng vàng trị giá 1,2 tỷ đôla cho Iran, cao hơn 438,2% so với năm trước đó.

"Thổ Nhĩ Kỳ là một lỗ thủng lớn, là khe hở lớn trong bức tường cấm vận", Yesilada nhận xét, nhắc đến chiến dịch cho Mỹ dẫn đầu nhằm áp đặt một sự bao vây kinh tế lên Iran.

Nhiều nhà kinh tế cho rằng Washington đã tuyên bố một cuộc chiến tranh kinh tế thực sự nhằm vào Iran bởi vì những tranh cãi về chương trình hạt nhân của nước này. Mỹ nghi ngờ Iran bí mật nỗ lực phát triển các vũ khí hạt nhân, cáo buộc mà Tehran từ lâu luôn bác bỏ.

Vì các đòn trừng phạt được Washington áp đặt một cách đơn phương, Thổ Nhĩ Kỳ không hề vi phạm bất kỳ điều luật quốc tế nào khi đổi vàng lấy dầu với Iran. Nhưng làm như vậy, Thổ Nhĩ Kỳ có nguy cơ hứng chịu sự giận dữ từ chính phủ Mỹ, một đồng minh chính trị và quân sự quan trọng của nước này.

"Vào cuối tháng 7, Tổng thống đã ra chỉ thị cho phép Bộ Tài chính áp đặt các cấm vận lên bất kỳ ai giúp Chính phủ Iran thu được đồng đôla Mỹ hoặc các kim loại quý, trong đó có vàng", một phát ngôn viên Bộ Tài chính Mỹ cho biết. "Chúng tôi không thể bình luận về bất kỳ cuộc điều tra nào có thể đang diễn ra".

Các nhà kinh tế nhận định, đổi dầu-lấy-vàng cho thấy các lệnh cấm vận đang gây thiệt hại cho Iran.

Trong thời gian qua đã có rất nhiều đồn đoán về dòng vàng được chuyển từ Thổ Nhĩ Kỳ sang Iran. Những câu hỏi đó mở rộng tới tận Các Tiểu vương quốc Ảrập Thống nhất (UAE. Hồi tháng 8, các thống kê của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy, UAE bỗng nhiên thay thế Iran làm thị trường xuất khẩu hàng đầu của Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, xuất khẩu chính của Thổ Nhĩ Kỳ sang UAE là vàng - đạt 1,9 tỷ USD chỉ riêng trong tháng 8. Dubai xưa nay vẫn là cửa ngõ kinh tế quan trọng nhất của thế giới vào Iran.

Khi phát biểu trước ủy ban quốc hội, Phó Thủ tướng Babacan từ chối bình luận về khâu hậu cần của những chuyến vàng này.

Trước đó, có những câu chuyện đồn doán lan rộng trên báo chí Thổ Nhĩ Kỳ rằng vàng nén đang được vận chuyển bằng tay ra khỏi đất nước trong những chiếc va li.

"Chúng ta cần sự minh bạch hơn nữa về những gì Iran đang làm với số vàng đó, những thỏi vàng dường như được vận chuyển bằng tay, dùng những chiếc túi 50kg, do hạn chế về lượng vàng bạn có thể chuyển ra khỏi Thổ Nhĩ Kỳ", nhà kinh tế Yesilada nói.

"Thực sự là điều này có vẻ giống như trong phim James Bond. Bạn có các cá nhân xách cặp đen đựng vàng", Behzad Yaghmaian, một nhà kinh tế chính trị tại Đại học Ramapo nói. "Điều này không thể xảy ra dưới bất kỳ hình thức nào mà nhà nước Thổ Nhĩ Kỳ không hay biết".

Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ chưa đưa ra bình luận nào.

Người Iran đã chứng kiến sức mua của họ suy sụp trong năm qua, khi giá trị đồng rial giảm mạnh. Cũng có những thông tin về tình trạng khan hiếm các nguồn cung y tế và dược phẩm ngoại, vì các công ty Iran không thể trả tiền cho các nhà cung cấp nước ngoài do các hạn chế về thanh toán quốc tế.

Thanh Hảo (Theo CNN)