Sau khi nghe xong lời đề nghị của NDN về khả năng mở văn phòng tại Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh không trả lời ngay mà chỉ hỏi: "Các hình ảnh của các anh sẽ chỉ phát ở Nhật, hay cả bên ngoài nước Nhật?"

LTS: Vào đầu năm 1959, ở Nhật Bản dấy lên một cuộc đấu tranh đòi hỏi huỷ bỏ Hiệp ước An ninh Nhật - Mỹ, ký ở San Franscisco. Lực lượng lãnh đạo của phong trào này là những người dân chủ và cộng sản. Và thế là diễn ra một cuộc thanh trừng trong Quốc hội, chính phủ và các tổ chức xã hội, nhất là công đoàn.

Trong NHK (Đài Phát thanh Nhật Bản - thuộc chính phủ), có một nhóm người tham gia phong trào này, và họ là lãnh đạo Ban Thông tin của NHK, bản thân họ là đảng viên cộng sản Nhật.  Rất tiếc là họ bị phát hiện, và bị sa thải ngay lập tức. Thế nhưng, trong cái rủi có cái may. Những người đó đã thành lập một hãng sản xuất chương trình truyền hình mới mang tên Nihon Denpa News (NDN) vào ngày 2/3/1960.

NDN đã trở thành hãng quốc tế duy nhất đưa toàn bộ thông tin, hình ảnh về miền Bắc Việt Nam trong giai đoạn từ khi cuộc ném bom bắt đầu (2.1965) cho đến khi Hiệp định Paris được ký. Và, tất nhiên, cho đến bây giờ, NDN vẫn là hãng gắn bó nhất với Việt Nam...

Tuanvietnam có cuộc trò chuyện với ông Ishighaki Misao, người gia nhập NDN từ năm 1962, và hiện giờ là Tổng Giám đốc NDN, nhân 40 năm quan hệ Việt Nam - Nhật Bản.

Hồ Chi Minh là người kiệt xuất trong thế hệ của ông

Xin hỏi ông câu đầu tiên. Tại sao ông không chọn một hãng truyền hình khác, mà lại cứ là NDN?

Tôi gia nhập NDN vào năm 1962, tức là được 51 năm rồi. Còn lý do thì đơn giản thôi: chúng tôi tham gia phong trào phản đối Hiệp ước An ninh Nhật - Mỹ, vậy là chọn NDN vì thấy phù hợp với lý tưởng của mình nhất.

Tôi có đọc trên mạng và được biết rằng NDN đã thành lập văn phòng tại một số nước XHCN, như Trung Quốc, Liên Xô hay Việt Nam. Lý do vì sao? Lý tưởng, hay các ông muốn tìm một lối đi riêng cho một hãng nhỏ, trong cuộc cạnh tranh với các hãng truyền hình lớn của Nhật?

Lý do đầu tiên, anh biết rồi đấy, những người thành lập là những người theo lý tưởng cộng sản. Vào thập niên '60, những người tiến bộ ở Nhật Bản có lý tưởng xã hội chủ nghĩa rất nhiều. Tất nhiên, bây giờ thì ít lắm.

{keywords}

Ông Ishigaki Misao, TGĐ của NDN

Tôi hiểu nguyên nhân vì sao, nên tôi sẽ không hỏi ông về sự thay đổi này. Xin ông cho biết tại sao NDN quyết định đến Hà Nội và phỏng vấn Chủ tịch Hồ Chí Minh?

Người thành lập ra NDN là Yanagisawa Yasuo, vốn là phóng viên của NHK, đã đến Sài Gòn vào đầu những năm '40, và ông thấy thích đất nước và con người Việt Nam. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ (1954), ông lại càng ngưỡng mộ người Việt Nam.

Trong chuyến đi đến Hà Nội năm 1962, ông đi bằng đường sắt qua Lạng Sơn vào Việt Nam. Ông sang Hà Nội, và xin phỏng vấn Hồ Chí Minh là theo sự giới thiệu của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Điều thú vị là hai thể chế ở miền Bắc và miền Nam đều có điểm giống nhau là không thích Mỹ, nhưng ở mức độ khác nhau. Miền Bắc thì mang tư tưởng chống Mỹ, hẳn nhiên rồi, nhưng miền Nam, dưới thời Tổng thống Ngô Đình Diệm, có tư tưởng bài Mỹ.

Có tờ báo của Việt Nam đã đưa tin rằng, theo ông Nguyễn Quý Quý (đã mất), người phiên dịch cho Chủ tịch Hồ Chí Minh  trong cuộc trả lời phỏng vấn Tổng Giám đốc NDN (1962), thì chính Hồ Chủ Tịch đã gợi ý NDN thành lập văn phòng tại Hà Nội. Bởi vì ông tiên đoán rằng chắc chắn Mỹ sẽ mở rộng chiến tranh ra miền Bắc,  và muốn NDN đưa những hình ảnh ghi được từ miền Bắc ra thế giới phương Tây. Tôi muốn xác nhận lại điều này với ông.

Hoàn toàn không phải. Ý muốn thành lập văn phòng ở Hà Nội là của chúng tôi, và đó là lý do tại sao chúng tôi lặn lội qua ngả Trung Quốc để vào Hà Nội, và trực tiếp xin phép Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong cuộc phỏng vấn Hồ Chí Minh, chính ông Tổng Giám đốc của chúng tôi đã hỏi thẳng chuyện thành lập văn phòng tại Hà Nội.

{keywords}

Ảnh Người sáng lập ra NDN Yanagisawa Yasuo (bìa phải) chụp với Chủ tịch Hồ Chí Minh tại lối lên Phủ Chủ Tịch năm 1962

 À ra vậy. Nghe xong, Chủ tịch Hồ Chí Minh phản ứng ra sao?

Ông chưa trả lời ngay là đồng ý hay không. Ông chỉ hỏi: "Các hình ảnh của các anh sẽ chỉ phát ở Nhật, hay cả bên ngoài nước Nhật?"

Chỉ riêng câu hỏi đó thôi khiến chúng tôi cảm thấy rất vui.

Tại sao?

Nó đã chứng tỏ Hồ Chí Minh có tầm nhìn quốc tế về vai trò của báo chí. Và thực tế sau này đã minh chứng điều đó.

Văn phòng NDN được cấp phép chỉ sau hai tháng, kể từ khi xảy ra sự kiện Vịnh Bắc Bộ (8.1964). Đến tháng 12.1964, chúng tôi lập văn phòng ở Hà Nội, và tháng 2.1965, chúng tôi đã kịp quay trận ném bom phải hoại đầu tiên của Mỹ ra miền Bắc - trận Đồng Hới.

7.2.1965, cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc của Không quân Mỹ bắt đầu bằng cuộc ném bom vào thị xã Đồng Hới. Những hình ảnh NDN đã biên tập và phát trên truyền hình Nhật Bản đã chính thức công bố với thế giới rằng Mỹ đã khai mào cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc.

Tất cả các đài tuyền hình của Nhật Bản đều phát những hình ảnh này. Riêng Mỹ có 3 đài truyền hình phát thông tin này. Còn ở châu Âu có bao nhiêu đài thì tôi không nhớ được.

Nhân tiện, xin được hỏi ông, cảm nhận của ông về Hồ Chí Minh thế nào?

Rất tiếc là tôi không kịp gặp Hồ Chí Minh, vì tôi sang Hà Nội chỉ được 2 tuần thì ông mất. Vì vậy, thay vì được phỏng vấn ông như tôi đã dự định trước khi sang, tôi đã phải quay lễ tang của ông.

Riêng tôi, tôi cũng nghĩ Hồ Chí Minh cũng là một con người. Nhưng là một con người kiệt xuất trong thế hệ của ông. Thực ra, thời đại Hồ Chí Minh chủ yếu là thành công, nhưng cũng có những thất bại. Điều quan trọng là Hồ Chí Minh nhận ra thất bại và sửa chữa.

Ví dụ?

Ví dụ như cải cách ruộng đất. Nhận ra sai lầm, thừa nhận nó và quyết tâm sửa chữa là phẩm chất của những lãnh đạo có tầm cỡ.

Xin hỏi ông, hồi đó có bao nhiêu hãng tin quốc tế ở miền Bắc?

Có AFP là hãng thông tấn, chỉ đưa tin và ảnh. Còn các hãng thông tấn của Cuba, Liên Xô, Đức, hay Trung Quốc thì vai trò thông tin chỉ có giá trị tuyên truyền nội bộ, trong các nước XHCN thôi. Nói chung là ít tác dụng.

NDN là hãng duy nhất làm phim thời sự, và sản xuất nhiều tin ảnh.

Tôi có nói chuyện với những người như Giáo sư Yoshiharu Tsuboi, và biết rằng ông ấy có tham gia phong trào sinh viên phản đối chiến tranh Việt Nam từ năm 1968. Tôi nghĩ phong trào này được khởi xướng có phần lớn xuất phát từ những hình ảnh NDN đưa về từ Việt Nam. Có đúng không?

Thật khó cho chúng tôi khi nói về mình, nhưng toàn bộ tin thời sự ở Việt Nam đều do chúng tôi thực hiện hết. Ngoài phát trên truyền hình, chúng tôi biên tập thành những bộ phim tài liệu chiếu ở rạp, và phát cho những nhóm chống chiến tranh đi chiếu lưu động.

Có những bộ phim sau này được Việt Nam phát lại như "Hà Nội chiến đấu", "Phản đối Nixon", "Sự thật chiến tranh"... Mỹ, và châu Âu sử dụng rất nhiều phim của chúng tôi, vì chúng tôi là duy nhất. Chúng tôi là hãng nhỏ, nhưng riêng về chiến tranh ở miền Bắc Việt Nam, chúng tôi là Số Một.

Chúng tôi có thống kê lại, tính đến 1980, chúng tôi đã sản xuất 1400 đầu mục quay bằng phim nhựa về Việt Nam. Đó là chưa tính tới những sản phẩm video, và cả những sản phẩm mà một phần tư liệu mua của phía Việt Nam.

Phương Tây thường nhìn nhận rằng báo chí ở các nước xã hội chủ nghĩa thường nặng về tuyên truyền. Là một hãng truyền hình được phép lập văn phòng thường trú ở một nước xã hội chủ nghĩa như Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, làm sao các ông có thể thuyết phục được các đài truyền hình Nhật Bản và phương Tây, cũng như khán giả, rằng NDN đưa tin trung thực và khách quan, chứ không phải tuyên truyền hộ Việt Nam Dân chủ Cộng hoà?

Những người làm chuyên môn truyền hình rất dễ phân biệt những hình ảnh thực và những hình ảnh dàn dựng để tuyên truyền. Chẳng hạn, chúng tôi thường quay những hình ảnh cuộc sống, sinh hoạt của những người dân bình thường, và những hình ảnh khi họ chiến đấu với không quân Mỹ.

Còn sự đồng cảm với sự khổ cực của người dân miền Bắc lúc đó là có thật, bởi chúng tôi cũng có cuộc sống khổ cực. Ở Khách sạn Thống Nhất khác xa với Sofitel Metropole bây giờ, nhiều khi cũng phải ăn thực phẩm đã hơi bốc mùi, còn gạo mì thì lẫn với mọt...

Tôi vẫn muốn hỏi là khi những bộ phim đầu tiên được mang đi chào hàng cho các hãng truyền hình của Mỹ như CBS, ABC, hay NBC, họ có tỏ thái độ nghi hoặc gì không?

Những hình ảnh về chiến tranh mà chúng tôi quay đều là những hình ảnh được phép quay. Những đài truyền hình của Mỹ biết rõ trong thời chiến, những hình ảnh nào là hình ảnh được phép quay. Chúng tôi chỉ được phép quay cảnh bắn phá, huỷ hoại làng mạc, khu dân cư, bên cạnh những sinh hoạt bình thường của người dân trong thời chiến.

Trong chiến tranh, bí mật là hàng đầu, nên chúng tôi không được phép đến những địa điểm quân sự, không được phép quay các hoạt động quân sự. Nếu chúng tôi mà có những hình ảnh đó, chắc chắn là tuyên truyền rồi.

Ví dụ, cuối năm 1974, chúng tôi được đến Đông Hà quay phim. Sau này, tôi mới biết là lúc đó bộ đội miền Bắc đang chuẩn bị cho chiến dịch giải phóng miền Nam năm 1975, chứ lúc đó thấy những đoàn quân, đoàn xe, xe tăng nườm nượp di chuyển vào phía Nam. Nhưng tuyệt đối chúng tôi không được hướng ống kính về phía đó.

Khi đưa những hình ảnh từ miền Bắc cộng sản về Nhật, rồi bán sang Âu - Mỹ, các ông có gặp rắc rối gì với chính quyền Nhật lúc đó không?

Nói chung, chính phủ Nhật không có cảnh báo gì chúng tôi cả. Chỉ có những tờ báo của phe đối lập thì lên tiếng nọ kia thôi.

Chẳng hạn, khi NDN đưa tin Mỹ ném bom phá huỷ bệnh viện Quỳnh Lập (Nghệ An), có một tờ báo Nhật Bản là Mainichi đã viết rằng chúng tôi dàn dựng trong studio.

Chỉ khi chúng tôi bộ phim mang đi triển lãm quốc tế ở Stokkholm và Copenhaghen, cũng như chúng tôi mang phim đi chiếu ở những địa điểm công cộng, phục vụ biểu tình phản chiến, thì mọi chuyện mới hai năm rõ mười.

Thế còn mật vụ Nhật thì sao?

Họ thường có mặt tại những nơi chúng tôi chiếu phim và theo dõi rất kỹ.

Mật vụ Nhật Bản có làm khó dễ gì người chiếu và người xem không?

Họ chỉ bám theo khi chúng tôi chở máy đi chiếu lưu động. Hay trước văn phòng NDN có mấy chú mật vụ luôn lảng vảng quanh đó thôi. Chắc họ nghĩ chúng tôi là một nhóm cộng sản đang âm mưu gì đó.

Có bao giờ NDN bị cảnh sát triệu tập lên làm việc không?

Cũng chẳng có gì nghiêm trọng cả. Chẳng hạn, khi tôi mới từ Hà Nội về, rủ bạn bè đến quán bia để kể những điều thú vị, chắc mật vụ ngồi gần đó nghe thấy. Sau đó, họ cũng gọi điện đến, hỏi han linh tinh về chuyện nọ chuyện kia thôi. Nhưng, nói chung, không có điều gì xảy ra cả.

(Còn nữa)

Huỳnh Phan