Căng thẳng với nhiều nước trong khu vực do tranh chấp lãnh thổ, mất
ảnh hưởng lên đất nước láng giềng từng có thời quan hệ mật thiết,
Myanmar, quan hệ ngày càng xấu đi với Triều Tiên đang biến Trung Quốc
trở thành một cường quốc cô độc trên chính trường.
Trung Quốc hiện nay khó có thể gọi một quốc gia nào là bạn, hay đồng minh thật sự. Song, liệu Mỹ và các cường quốc khác có thể lợi dụng tiến triển này để thay đổi môi trường địa chính trị của khu vực Đông Bắc Á.
Mối quan hệ của Trung Quốc với Myanmar bắt đầu xấu đi từ cuối năm 2011, khi Myanmar quyết định tạm ngưng dự án xây đập thủy điện Myitsone. Đây là dự án lớn nhất, và cũng gây tranh cãi nhất, với kinh phí lên đến 3,6 tỷ USD, do Trung Quốc đầu tư toàn bộ. Quyết định đột ngột và có phần dũng cảm này là một cú sốc với Trung Quốc.
 |
|
|
Một lễ diễu hành của Trung Quốc. Ảnh: Reuters |
Dù làm phương hại mối quan hệ với Trung Quốc, song quyết định này là một bước tiến tích cực cho mối quan hệ của Myanmar với thế giới. Theo sau nó là một thay đổi quan trọng về chính trị, với sự gỡ bỏ cấm vận của các nước phương Tây và chấm dứt hàng thập kỷ Myanmar bị cô lập trên chính trường quốc tế.
Bằng việc tách mình ra khỏi Trung Quốc, nhà lãnh đạo trẻ tuổi của Triều Tiên, Kim Jong-un, cũng thể hiện khao khát dịch chuyển theo hướng tương tự. Tất nhiên, để làm tan băng mối quan hệ với Mỹ, Kim Jong-un còn rất nhiều việc phải làm. Màn đón tiếp trọng thị dành cho cựu ngôi sao bóng rổ Mỹ, Dennis Rodman, chỉ làm dấy lên các cuộc luận chiến ở Mỹ.
Đối với hầu hết các nhà quan sát, sự kiện châm ngòi căng thẳng trong mối quan hệ Trung - Triều - vụ thanh trừng người chú dượng của Kim, ông Jang Song-thaek - đơn giản là phản ánh nền chính trị của Triều Tiên. Song, đối với Trung Quốc, đây lại là vấn đề quan hệ riêng giữa hai nước. Cáo buộc mưu phản nhằm vào ông Jang - người bạn thân thiết nhất của Trung Quốc trong chế độ Triều Tiên - có đề cập đến cả việc ông này ký các quyết định bán rẻ những nguồn tài nguyên như than đá, đất đai và các kim loại quý hiếm cho Trung Quốc.
Trên thực tế, "mối quan hệ tình thân" mà Trung Quốc hết lòng vun đắp với Triều Tiên bắt đầu có dấu hiệu xấu đi gần như ngay sau khi Kim lên kế nhiệm cha mình, ông Kim Jong-il, cuối năm 2011. Màn khiêu chiến đầu tiên là việc Triều Tiên bắt giữ ba tàu cá Trung Quốc, giam giữ và được cho là đã ngược đãi 29 thuyền viên trong suốt 13 ngày, sau đó đòi phía Trung Quốc phải bồi thường 190.000 USD vì đánh bắt cá trái phép trong hải phận Triều Tiên. Chưa dừng lại đó, Kim tiếp tục chọc giận Trung Quốc khi tiến hành vụ thử hạt nhân lần thứ ba.
Chẳng có gì đáng ngạc nhiên khi truyền thông Trung Quốc dưới sự điều hành của nhà nước đã phản ứng lại nỗ lực tìm kiếm độc lập của Kim bằng việc cáo buộc Kim đang theo đuổi chính sách "giải Trung Hoa hóa". Ngoài chiến dịch tuyên truyền bài Kim, Trung Quốc còn rất ít lựa chọn khác, nhất là khi đất nước này vẫn muốn bảo toàn quyền khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên to lớn của Triều Tiên, gồm quặng sắt, đồng và các khoáng sản khác.
Song có lẽ quan trọng hơn là bất kỳ nỗ lực nào của Trung Quốc nhằm siết chặt Triều Tiên, bao gồm việc cắt nguồn cung cấp năng lượng và trợ cấp lương thực, sẽ dẫn đến nguy cơ gây ra một làn sóng tị nạn ồ ạt. Tồi tệ hơn nữa, từ lập trường của Trung Quốc, điều này có thể gây ra sự sụp đổ của chính quyền họ Kim, khiến cả nước Triều Tiên bung ra, và dẫn đến sự hồi sinh của một bán đảo Triều Tiên thống nhất, là đồng minh với Mỹ. Viễn cảnh quân đội Mỹ đóng ngay trên biên giới với đất nước mình là một cảnh tượng ác mộng đối với Trung Quốc.
Không chỉ dừng lại đó, sự tái hợp nhất cũng đồng nghĩa với việc bán đảo Triều Tiên thống nhất sẽ kế thừa luôn những tranh chấp lãnh thổ và tài nguyên hiện tại với Trung Quốc. Có thể Trung Quốc sẽ chấp nhận cuộc tái hợp Nam Hàn - Bắc Hàn. Song điều đó sẽ chỉ diễn ra nếu sự hợp nhất đưa đến một bán đảo Triều Tiên "thân thiện," có những nhượng bộ chiến lược lâu dài với cường quốc láng giếng.
Giống như Triều Tiên hiện nay, trước đây không lâu Myanmar cũng là một đất nước quân phiệt, bị cô lập, chịu các lệnh cấm vận kéo dài và leo thang từ cộng đồng quốc tế. Thực tế là chính Trung Quốc đã ủng hộ lệnh trừng phạt mới đây nhất của Liên hợp quốc đối với Triều Tiên, khi ngày càng thất vọng với chính quyền Kim.
Nhưng nếu như Myanmar là một đất nước đa dạng về mặt xã hội, bị tàn phá kéo dài bởi các mâu thuẫn nội bộ, giữa giới tinh hoa người Miến điều hành chính phủ với các nhóm dân tộc thiểu số khác, thì Triều Tiên lại là một xã hội đồng nguyên, được tổ chức như quân đội và được trang bị vũ khí hạt nhân. Nói cách khác, đối với thế giới, Triều Tiên là mối đe dọa lớn hơn hẳn.
Tuy nhiên, rạn nứt trong mối quan hệ Trung - Triều đánh dấu một bước ngoặt tiềm năng cho môi trường địa chính trị Đông Bắc Á. Nếu định nắm lấy cơ hội ngoại giao này, Mỹ sẽ phải tín nhiệm Trung Quốc trong vai trò là trung gian với Triều Tiên - đây là một vấn đề nhạy cảm với chính quyền Kim, xét trên việc đất nước này khao khát hạn chế phụ thuộc vào Trung Quốc.
Không giống như cơ hội của Mỹ với Myanmar, đã đưa đến chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Mỹ Barack Obama năm 2012, bất kỳ hứa hẹn nào của Mỹ với Triều Tiên cũng đều phải dựa trên thỏa thuận cắt giảm hạt nhân. Vấn đề là liệu ông Obama - người hiện đang chịu sức ép từ cả trong và ngoài nước - có xu hướng cá nhân hay lý do chính trị để bước vào bàn đàm phán đầy rủi ro với Triều Tiên hay không.
Hà Trang (theo Project Syndicate)
----
.svg){kind=icon}
