Phương pháp thực hiện mô hình của ông Bùi Khắc Kiên chủ yếu là phương pháp thử - sai – sửa- thử lại cho đến khi thành công.

LTS: Cách đây ít lâu, xã hội ồn ào xung quanh câu chuyện sáng chế “lò đốt rác” của ông Bùi Khắc Kiên, với nhiều dư luận đa chiều, kẻ khen hết lời, người chê cũng… hết lời. Mới đây, Tuần Việt Nam nhận được bài viết của TS Tô Văn Trường về hiện tượng này. Xin được đăng tải dưới đây

Nông dân là tầng lớp cống hiến hy sinh nhiều trong thời chiến và thời bình nhưng cũng là tầng lớp chịu nhiều thiệt thòi trong xã hội. Nhưng có một hiện tượng lạ, nhiều người không được học hành đến nơi đến chốn, không bằng cấp nhưng say mê sáng tạo chẳng kém ai. Thậm chí họ toàn bỏ cả tiền túi ra thực hiện hoài bão của mình. Mà câu chuyện lò đốt rác của ông Bùi Khắc Kiên (Thái Bình) gần đây gây nên những tranh cãi đa chiều, là một ví dụ cụ thể.

Ủng hộ và phản đối

Đi tiên phong cổ vũ, động viên cho thành quả của ông Bùi Khắc Kiên là loạt bài báo có tít rất kêu đã phê phán mạnh mẽ các cơ quan chức năng của Thái Bình đã quan liêu, sợ trách nhiệm, trù dập "phát minh của nông dân" đồng thời ca ngợi "phát minh tầm cỡ thế giới của ông Kiên". Như “Nông dân Thái Bình làm nhà máy điện cạnh tranh EVN”;  “Thảm cảnh lò đốt rác phát điện- người  Nhật thấy ngọc”; “Lò đốt rác ông Kiên  địa phương mất, nước ngoài …hưởng ngọc thay”; “Doanh nghiệp ca ngợi muốn hợp tác làm lò đốt rác ông Kiên”….

Được sự hướng dẫn về quy trình thủ tục của một nhà quản lý khoa học, ông Bùi Khắc Kiên đã làm đơn  đăng ký cho sáng chế của mình đã được chấp nhận là đơn hợp lệ theo quyết định số 31704/QĐ-SHTT ngày 21/6/2012 tại Cục Sở hữu trí tuệ  của Bộ Khoa học & Công nghệ.

{keywords}
Ảnh: Dân việt

Bên cạnh đó, luồng ý kiến phản đối lò đốt rác của ông Kiên tập trung mấy ý chính: Coi đây chỉ đơn giản là một chu trình rankin bình thường biến nhiệt năng thành cơ năng và chuyển cơ năng thành điện năng. Nếu cái máy này ra đời thế kỉ 16- 17 thì quả là một thành tựu của khoa học. Còn bây giờ thì nó rất khó ứng dụng vì nhiên liệu là rác thu thập về không được phân loại xử lý, gây ra ô nhiễm môi trường tại nơi tập kết là nhà ông nằm giữa khu dân cư.

Nhiều nhà khoa học quan ngại là việc đốt rác không đúng quy cách có thể sinh ra dioxin từ sự nhiệt phân các chất hữu cơ (nhất là các chất nhựa). Ngay cả các lò đốt rác theo quy trình công nghệ vẫn có thể sản sinh dioxin là chất rất độc hai theo nồng độ tính bằng phần tỉ. Nó hiện diện trong hóa chất khai quang mà trước kia quân đội Mỹ phun tràn lan ở miền Nam Việt Nam, gây ra nhiều hậu quả cực kỳ tệ hại và lâu dài.

Rõ nhất là lò đốt rác của ông Kiên chỉ đạt được 01 yêu cầu, cho rác vào là đốt được mà thôi, không để ý đến vấn đề lọc bụi cho khói, đồng thời cơ cấu lọc bụi kiểu thô sơ, không để ý đến việc xử lý  thành phần độc hại trong khói.  

Lò khó vận hành, rất thủ công, không khử được mùi, người vận hành luôn ở trong môi trường độc hại, khó chịu. Phần lò hơi và phát điện vốn vô cùng phức tạp, đắt tiền và đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu trong nhiều lĩnh vực, các thông số kỹ thuật được chỉ ra ở các bài báo về nhiệt độ, điện năng sản xuất đều do ông Kiên cung cấp mà không được kiểm chứng  về mặt nguyên lý.

Phân tích đánh giá khách quan và thực tế

Bản thân người viết bài này cũng xuất thân từ gia đình  nông dân ở Thái Bình nên rất đồng cảm, chia sẻ với ông Kiên, một người nông dân ham mê, sáng tạo, kiên trì nghiên cứu lò đốt rác trong khoảng 06 năm trời với nguồn kinh phí hoàn toàn do tiền túi còm cõi của gia đình bỏ ra.  Ông Kiên là người dám nghĩ, dám làm, chỉ riêng điều đó cũng rất đáng trân trọng.

Tuy nhiên, phương pháp thực hiện mô hình của ông Kiên chủ yếu là phương pháp thử - sai – sửa- thử lại cho đến khi thành công.  Trong quá trình thực hiện mô hình, các ý tưởng dẫn đến việc chỉnh sửa, sửa đổi chủ yếu đến từ việc tham khảo các thiết bị tương tự ở các nơi mà không có thiết kế tổng thể, hợp lý.

Việc đốt rác và sử dụng nhiệt thừa phát điện theo mô hình của ông Bùi Khắc Kiên là hoàn toàn có thể thực hiện được về mặt nguyên lý. Do nhiều khó khăn về kiến thức chuyên môn và nguồn lực thực hiện, mô hình do tác giả dựng lên có những vấn đề tồn tại.  

Đó là việc phát điện chỉ là mang tính trình diễn có thể làm sáng các bóng đèn sợi đốt. Chất lượng điện ra không đảm bảo về mặt tần số để có thể sử dụng cho các việc khác. Mô hình được lắp đặt tại nhà nằm trong khu dân cư thiếu tính an toàn cháy nổ, an toàn lao động và có thể gây ảnh hưởng tới vệ sinh môi trường. Việc phát điện cần được tính toán trước về mặt công suất để hệ thống mang tính kinh tế khả thi. Nếu công suất lò đốt rác quá nhỏ, việc phát điện không thực hiện được vì không có thiết bị thích hợp và không có tính kinh tế khi triển khai.

Ví như: Tua bin hơi nước là thiết bị sử dụng năng lượng của hơi nước ở áp suất và nhiệt độ cao đi qua một hệ thống cánh quay để biến đổi thành cơ năng làm quay trục nối với máy phát để phát điện. Đây là thiết bị thuộc loại cơ khí chính xác cao mà VN chưa chế tạo được. Tua bin tự chế của ông Kiên là sự mô phỏng các thiết bị quay kiểu guồng nước, không có tính toán thiết kế mà chỉ là thử - sai – sửa. Tua bin không có bình ngưng đi kèm, không điều khiển được tốc độ quay trục, tốc độ quay thấp.

Lò hơi và đường ống dẫn hơi được chế tạo và lắp đặt bởi công ty cổ phần nồi hơi và thiết bị áp lực Đông Anh. Đây là một cơ sở chế tạo có năng lực và được phép chế tạo các thiết bị áp lực nên lò hơi và hệ thống ống dẫn hơi, đảm bảo về mặt an toàn thiết bị. Tuy nhiên, hệ thống lò hơi được bảo quản bằng bông cách nhiệt có bọc vải bên ngoài và nằm ngoài trời nên với ảnh hưởng của thời tiết có mưa, bông cách nhiệt bị ướt gây nên tổn thất nhiệt lớn. Một số đoạn ống trần có khả năng gây bỏng khi tiếp xúc.

Hệ thống giàn giáo được lắp đặt thủ công bằng tre, ván gỗ không chắc chắn dẫn đến nhiều khó khăn trong việc xử lý sự cố nếu cần. Khi vận hành rất nguy hiểm và có thể gây mất an toàn khi sự cố nổ lò xảy ra.

Lò đốt rác thải đã có sự để ý đến việc lọc khói, tận dụng nhiệt thừa khói thải để sấy không khí cấp cho quá trình cháy trong lò. Hệ thống tích nhiệt có thể giúp cho lò đốt được những loại rác khó cháy. Nhưng do chỉ có 01 quạt gió cấp không khí vào lò nên áp suất trong lò là áp suất dương dẫn đến sự phì lửa ra ngoài khi đốt gây nguy hiểm

Khói thải của lò mặc dù được lọc bụi khá tốt ở cường độ đốt gián đoạn không liên tục nhưng chưa có cơ chế để loại bỏ các khí thải độc hại sinh ra trong quá trình cháy. Cấu tạo của lò cũng sẽ dẫn tới nhiều khó khăn trong vận hành trong trường hợp lò hoạt động liên tục.

Thay cho lời kết

Những “nhà khoa học” nông dân như ông Bùi Khắc Kiên rất đáng quý trọng vì năng nổ, dám nghĩ, dám làm với mục đích góp phần vào sự nghiệp phát triển những cơ cấu ứng dụng trong đời sống kinh tế, xã hội cho đất nước.

Nhưng mọi thông số tính toán và thiết kế của ông Kiên thì chỉ toàn là ... áng chừng. Những khiếm khuyết tồn tại trong lò đốt rác này là điều dễ hiểu cho nên rất cần các nhà khoa học chuyên ngành và nhà quản lý có trách nhiệm hợp tác, phối hợp khắc phục những khiếm khuyết, giúp đỡ, kết hợp luận cứ khoa học và thực tiễn, tiến hành thử nghiệm để nếu thành công có thể đưa sáng chế đi đúng hướng, tạo ra những sản phẩm có ích cho xã hội.

Tô Văn Trường