Trong hơn 100 năm qua, giải quyết tranh chấp trên biển hay trên đất liền bằng pháp luật quốc tế là phương cách được nhiều nước ở phương Tây và ở phương Đông thực hiện.

LTS: Tiếp theo Phần 1 bài viết tập trung vào Quan hệ giữa tự do hàng hải và chủ quyền Hoàng Sa-Trường Sa, Phần 2 sẽ đi vào những đề xuất của tác giả về các lựa chọn giải pháp cho Việt Nam trước TQ.

Phần 1: Tự do hàng hải và Chủ quyền Hoàng Sa - Trường Sa

Hành động quân sự không khả dụng

"Giấc mộng Trung Hoa" là cụm từ được Tập Cận Bình nêu lên đầu tiên khi trở thành lãnh đạo Trung Quốc cuối năm 2012.

Mặc dù họ Tập nhấn mạnh sự "trỗi dậy hoà bình" của Trung Quốc, nguy hiểm đáng kể nhất trong "Giấc mộng Trung Hoa" nằm ở chỗ nó đề cao chủ nghĩa dân tộc và, qua bộ máy tuyên truyền hùng hậu, khiến nhân dân Trung Quốc khó nhận thức được sai lầm lớn lao của lãnh đạo Trung Quốc trong đòi hỏi chủ quyền Biển Đông, bao gồm chủ quyền Hoàng Sa-Trường Sa của Việt Nam.

Để phục vụ cho "Giấc mộng Trung Hoa" qua cái-gọi-là "trỗi dậy hoà bình", ngân sách quốc phòng của Trung Quốc không ngừng gia tăng trong những năm qua. Ngân sách cho năm 2014 là 132 tỷ USD, tăng 12,2% so với năm 2013. Theo một ước tính khác của tạp chí quốc phòng IHS Jane's, ngân sách này có thể lên đến 148 tỷ USD.[1]

Mức gia tăng 12,2% trong ngân sách quốc phòng của Trung Quốc tương đương với 15 tỷ USD, một con số cao hơn tổng số ngân sách quốc phòng của ba nước Việt Nam, Malaysia và Philippines hợp lại.[2]

Nhằm đối phó với mưu đồ ngày càng rõ rệt của Trung Quốc để thống trị Biển Đông, kể cả biển đảo của Việt Nam, Việt Nam cần đẩy mạnh hiện đại hoá quân đội để bảo vệ chủ quyền và quyền lợi của đất nước.

Tuy nhiên, do sự bất cân xứng về tương quan lực lượng giữa hai nước và do chủ trương của Việt Nam không liên minh với nước nào khác, giải quyết tranh chấp với Trung Quốc bằng hành động quân sự không thể là biện pháp tốt nhất cho Việt Nam.

{keywords}

Bảo vệ biển đảo quê hương. Ảnh: Kiên Trung

Giải quyết bằng đàm phán hoà bình

Vào cuối tháng 9/1975, trong cuộc họp với lãnh đạo Trung Quốc, khi Bí thư Thứ nhất đảng Lao động Việt Nam Lê Duẫn nêu vấn đề Hoàng Sa-Trường Sa, Phó thủ tướng Trung Quốc Đặng Tiểu Bình thừa nhận có tranh chấp và đề nghị hai nước thảo luận sau.[3]

Sau khi hai nước bình thường hoá quan hệ đầu thập niên 1990, bên cạnh thường xuyên kêu gọi Việt Nam tôn trọng "phương châm 16 chữ", "4 tốt", tất cả vì đại cục, Trung Quốc không ngừng phát triển quyền lực mềm và quyền lực cứng trên Biển Đông, cụ thể như Trung Quốc cử quan toà tham gia vào Toà án Quốc tế và Toà án Luật Biển (ITLOS); Trung Quốc có hàng trăm luận án tiến sĩ, hội thảo về đề tài Biển Đông, hải quân Trung Quốc lớn mạnh và hiện diện rộng khắp trên Biển Đông, v.v.

Từ đầu thập niên 2000 cho đến nay, Trung Quốc hàng năm ngang nhiên tuyên bố lệnh cấm đánh cá trên vùng biển cổ truyền của Việt Nam, tàu tuần tra Trung Quốc không ngừng gây thiệt hại tài sản cho ngư dân hành nghề ở Hoàng Sa, ngăn chặn các dự án khảo sát, thăm dò bên trong EEZ của Việt Nam, v.v.[4]

Vào tháng 1/2005, lực lượng tuần tra Trung Quốc vi phạm nghiêm trọng pháp luật quốc tế khi nổ súng vào tàu đánh cá Việt Nam, khiến 9 ngư dân thiệt mạng, rồi vu cáo cho nạn nhân là "cướp biển". [5]

Vào đầu tháng 10/2011, với sự chứng kiến của lãnh đạo hai đảng, Việt Nam và Trung Quốc ký kết thỏa thuận nhằm giải quyết vấn đề trên biển "thông qua đàm phán và hiệp thương hữu nghị".[6]

Dù đã ký kết thỏa thuận, thực tế cho thấy Trung Quốc không hề từ bỏ tham vọng từ ngàn xưa đối với Việt Nam: Trung Quốc tiếp tục xâm phạm vùng biển của Việt Nam, tiếp tục đánh đập, cướp phá tàu ngư dân Việt Nam, tiếp tục leo thang những hành động phi pháp ở Hoàng Sa và Trường Sa, mà cao điểm là ngang nhiên đặt giàn khoan Hải Dương-981 sâu trong EEZ của Việt Nam và tiến hành thay đổi cấu trúc đá thành đảo nhân tạo ở Trường Sa.[7]

Gần 40 năm sau khi lãnh đạo Trung Quốc đề nghị hai nước thảo luận sau về tranh chấp Hoàng Sa-Trường Sa, dù tình hình trở nên tồi tệ hơn nhiều, Việt Nam giữ chủ trương giải quyết tranh chấp bằng đàm phán hoà bình, song song với việc phản đối ngoại giao trước các hành động hung hãn, khiêu khích, hay trắng trợn xâm lược của Trung Quốc trên Biển Đông.

Nếu Trung Quốc vẫn tiếp tục thái độ cứng rắn, không hợp tác, trong khi tích cực "hành xử chủ quyền" ở biển đảo chiếm đoạt của Việt Nam bằng vũ lực từ năm 1974 cho đến nay, thì việc Việt Nam vẫn chỉ theo đuổi chủ trương đàm phán hoà bình và phản đối ngoại giao có thể không phải là biện pháp tốt nhất.

Giải quyết bằng pháp luật quốc tế

Điều 1, Khoản 1, trong Hiến chương Liên Hiệp Quốc tuyên bố mục đích của tổ chức này:

"Duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, và để đạt được mục đích đó: tiến hành những biện pháp tập thể có hiệu quả nhằm ngăn ngừa và loại trừ các mối đe dọa hòa bình, nhằm trừng trị mọi hành vi xâm lược và phá hoại hòa bình khác, điều chỉnh hoặc giải quyết các tranh chấp quốc tế hoặc những tình huống có thể dẫn đến sự phá hoại hòa bình, bằng các biện pháp hòa bình, phù hợp với các nguyên tắc của công lý và pháp luật quốc tế;"

Là cơ quan trực thuộc Liên hiệp quốc, Toà án Quốc tế có chức năng là khi được yêu cầu, dựa trên pháp luật quốc tế, đưa ý kiến ​​tư vấn về pháp lý và đưa quyết định giải quyết tranh chấp, giảm thiểu nguy cơ xung đột quân sự, duy trì trật tự trên thế giới.[8]

Trong hơn 100 năm qua, giải quyết tranh chấp trên biển hay trên đất liền bằng pháp luật quốc tế là phương cách được nhiều nước ở phương Tây và ở phương Đông thực hiện.

Từ năm 1959 cho đến nay, riêng trong vùng Đông Nam Á, có ba trường hợp sử dụng pháp luật quốc tế:  vụ kiện giữa Campuchia và Thái Lan về ngôi đền Preah Vihear, giữa Indonesia và Malaysia về hai đảo Pulau Ligitan và Pulau Sipadan, và giữa Malaysia và Singapore về đảo đá Pedra Branca, Middle Rocks và South Ledge.

Trên cơ sở đã nêu về tầm mức quan trọng đối với thế giới trong tự do hàng hải trên Biển Đông, ngang qua khu vực Hoàng Sa, và về bằng chứng chủ quyền Hoàng Sa-Trường Sa, Việt Nam nên cùng lúc thực hiện hai bước sau:

1.Công khai kêu gọi Trung Quốc đưa tranh chấp Hoàng Sa ra Toà án Quốc tế để giải quyết. Trong trường hợp Trung Quốc không đáp ứng kêu gọi hay từ chối hợp tác, Việt Nam tiến hành khởi kiện Trung Quốc về chủ quyền Hoàng Sa, theo đúng Điều 53 trong Quy chế Toà án Quốc tế [9]

2.Tiến hành khởi kiện Trung Quốc ra Toà án Trọng tài Thường trực (PCA), theo Phụ lục VII của Công ước Luật Biển (UNCLOS) do các hoạt động không phù hợp với Công ước ở vùng biển Hoàng Sa-Trường Sa

Trong 30 năm gần đây, Trung Quốc đạt được nhiều thành tựu nổi bật để trở thành một trong ba nước lớn hàng đầu về kinh tế và quân sự.[10]

Bên cạnh thành tựu to lớn của một nước là trách nhiệm không thể thiếu với cộng đồng thế giới, với Liên hiệp quốc, đặt biệt trong trường hợp Trung Quốc là một trong năm thành viên chính thức của Hội đồng Bảo an.

Chủ trương "không đàm phán" về Hoàng Sa với Việt Nam, "Hoàng Sa không phải là khu vực tranh chấp", "Trung Quốc có bằng chứng xác đáng cho chủ quyền Hoàng Sa-Trường Sa", v.v. không còn chỗ đứng khi Hiến chương Liên hiệp quốc bị vi phạm nặng nề; nó không còn chỗ đứng khi Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản, v.v. công nhận Hoàng Sa là khu vực tranh chấp, và nhấn mạnh giá trị của tự do hàng hải trên Biển Đông.[11]

Trong tổng số 23 cuộc tranh chấp lãnh thổ hay lãnh hải giữa Trung Quốc với các nước láng giềng từ năm 1949, Trung Quốc giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán 17 lần và sử dụng vũ lực 6 lần.[12]

Trung Quốc có hai chọn lựa ngày nay: Hợp tác để cùng Việt Nam ra Toà án Quốc tế và Toà án Trọng tài Thường trực, hay đàm phán nghiêm túc với Việt Nam để giải quyết, trước hết vấn đề chủ quyền Hoàng Sa, và kế đến, các vấn đề khác về biển đảo của Việt Nam.

Chọn lựa trên giúp Trung Quốc chứng minh cụ thể với dư luận quốc tế là "Giấc mộng Trung Hoa" thật sự là một trỗi dậy hoà bình; nó đóng góp hữu ích vào nền thịnh vượng chung của thế giới; dù là nước mạnh, Trung Quốc tôn trọng pháp luật quốc tế.

Ngay sau chuyến đi bốn nước châu Âu để tìm hậu thuẫn cho phương cách giải quyết tranh chấp với Trung Quốc, lãnh đạo Philippines chia sẻ suy nghĩ riêng:

"Nói cho cùng, nếu chúng tôi không bảo vệ quyền lợi của chúng tôi, thì chúng tôi sẽ mất nó bởi vì chúng tôi không nghĩ rằng một ai khác sẽ đứng lên để bảo vệ cái quyền lợi mà chúng tôi đã không bảo vệ được."[13]

Sau gần 20 năm đàm phán hoà bình với Trung Quốc nhưng không tiến triển, Philippines quyết định khởi kiện Trung Quốc ra Toà án Trọng tài Thường trực, theo Phụ lục VII của UNCLOS, vào đầu năm 2013.

Với bờ biển dài hơn 3.200 km, với chứng cứ chủ quyền thuyết phục, Việt Nam là nước bị thiệt thòi lớn nhất, bị xâm phạm nhiều nhất, trong tham vọng Biển Đông của Trung Quốc.

Đối diện với sự nghiêm trọng trong tình hình, Việt Nam cần quyết tâm và hành động. Không chỉ để bảo vệ quyền lợi đất nước mà còn góp phần gìn giữ hoà bình, an ninh khu vực và xa hơn. Như thành viên có trách nhiệm của Liên hiệp quốc.

Thái Văn Cầu

(Chuyên gia Khoa học Không gian, Hoa Kỳ)

---

Chú thích:

1. "China's rise is peaceful, Xi Jinping tells foreign experts", SCMP, 6/12/2012.

2. "Defense Budget by Country", globalfirepower, 24/4/2014.

3. Bộ Ngoại giao CHXHCNVN, "La Souverainete du Viet Nam sur les archipels Hoang Sa et Truong Sa", 1979, tr. 55.

4. "Tàu Trung Quốc ngang ngược cắt cáp Viking II thế nào?", VTC, 10/06/2011; Thái Văn Cầu, "Luật pháp Quốc tế và Chủ quyền Hoàng Sa-Trường Sa", 2014.

5. "Tàu Trung Quốc bắn chết ngư dân Việt Nam", VietNamNet, 2005.

6. "Nguyên tắc giải quyết vấn đề trên biển Việt-Trung", Vietnamplus, 12/10/2011.

7. "Tàu cá Trung Quốc phá cáp tàu Bình Minh 02", Thanh Niên, 04/12/2012.

8. "Hiến chương Liên hiệp quốc", Nguyên văn tiếng Anh:

"Article 1

The Purposes of the United Nations are:

To maintain international peace and security, and to that end: to take effective collective measures for the prevention and removal of threats to the peace, and for the suppression of acts of aggression or other breaches of the peace, and to bring about by peaceful means, and in conformity with the principles of justice and international law, adjustment or settlement of international disputes or situations which might lead to a breach of the peace;"

"Charter of the United Nations", 1945.

9. Điều 53 trong Quy chế Toà án Quốc tế:

(1) Bất cứ khi nào một trong các bên không trình diện trước Tòa án, hoặc không bảo vệ trường hợp của họ, bên kia có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định theo hướng có lợi cho mình.

(2) Trước khi thực hiện yêu cầu, Tòa án phải biết, không những là Toà án có thẩm quyền theo quy định ở các Điều 36 và 37, mà còn là vụ kiện có đầy đủ cơ sở chứng cứ và pháp lý.

10. "Is China the Fastest-Rising Power in History?", Foreign Policy, 16/5/2014.

11. "Regional Telephone Conference in Rangoon, Burma", State.gov, 10/6/2014.

12. M. Taylor Fravel, "Strong Borders, Secure Nation: Cooperation and Conflict in China's Territorial Disputes", 2008, tr. 46-47.

13.  "'Mission accomplished': Aquino ends Europe trip, heads for Boston", Inquirer, 21/9/2014.

Bài cùng tác giả:

Việt Nam đối diện trách nhiệm lịch sử to lớn

Việt Nam đang đối diện với trách nhiệm to lớn mà lịch sử giao phó đó là sử dụng luật pháp quốc tế để duy trì hoà bình trong một khu vực trọng yếu của thế giới.

VN chưa bao giờ từ bỏ chủ quyền ở Hoàng Sa

Trong quá khứ, việc triều Nguyễn không thường xuyên có hoạt động ở Hoàng Sa không nói lên việc nơi này bị từ bỏ chủ quyền.