Sau một tuần “đánh tín hiệu” qua lại và những cuộc hội đàm căng thẳng, chính quyền Obama cuối cùng đã có những tin tức tốt đẹp: Cuối ngày thứ tư, quan chức CIA và Lầu Năm Góc đã biết được kế hoạch của quân đội Ai Cập trong việc lập tức giảm bớt quyền hạn của Tổng thống Hosni Mubarak và chấm dứt bất ổn làm náo động nước này trong hơn hai tuần lễ.

>> Ai Cập: Thách thức chia sẻ quyền lực
>> Cơn địa chấn Ai Cập lan khắp Trung Đông
>> Biểu tình từ Ai Cập lan sang Algeria, Yemen
>> Mubarak ra đi, điều gì sẽ đến?
>> Bất ổn Ảrập: Ba bài học lãnh đạo không thể bỏ qua
>> Toàn cảnh khủng hoảng Ai Cập

Lịch trình sẽ diễn ra hôm thứ năm và chỉ duy nhất một điều không rõ ràng là số phận của Mubarak. “Có hai kịch bản: Ông ấy sẽ rời nhiệm sở hoặc chuyển giao quyền lực”, một quan chức chính phủ Mỹ nói vắn tắt về kế hoạch. "Đây không phải là kịch bản suy đoán, nó là những thông tin đáng tin cậy và được phác thảo một cách cẩn thận”.

Nhưng quyết định của Tổng thống Ai Cập vào phút cuối cùng đã thay đổi hồi kết.

Ảnh: AP
Tổng thống Ai Cập làm nhiều trợ lý giật mình với một bài phát biểu thể hiện quyết tâm “bám giữ” nhiệm sở của ông. Bài phát biểu gây ngạc nhiên và chọc giận Nhà Trắng, khiến dòng người biểu tình phẩn nộ và đẩy đất nước tiến gần sự hỗn loạn hơn.

Cuối cùng, những nỗ lực của Mubarak chỉ dẫn tới việc ra đi vội vàng, và không được coi trọng. Trong vài giờ sau bài phát biểu, các tướng lĩnh Ai Cập đã đối mặt với một tổng thống mất tín nhiệm bằng tối hậu thư: Tình nguyện ra đi, hoặc buộc phải từ chức.

Bài phát biểu đầy thách thức của Mubarak là dấu chấm hết cho một kịch bản do Ai Cập và Washington tham gia diễn xuất trong suốt 18 ngày. Khả năng ra đi của Mubarak lần lượt gia tăng và các quan chức quân sự, ngoại giao Mỹ đã lặng lẽ làm việc với những người đồng cấp Ai Cập để nghiên cứu một giải pháp hòa bình cho bất ổn tồi tệ nhất ở Ai Cập trong sáu thập niên qua.

Vào giữa tuần, đụng độ ngày càng gia tăng tại Ai Cập, đình công và những điều kiện kinh tế xấu đi, các lãnh đạo quân sự và dân sự đạt được thỏa thuận rõ ràng với Mubarak về một số hình thức chuyển giao quyền lực. Các chi tiết của kế hoạch và việc nó được sáng tỏ thế nào trong hôm thứ năm - đã được mô tả trong các cuộc phỏng vấn với 6 vị quan chức và cựu quan chức chính phủ Mỹ biết rõ chi tiết kế hoạch. Phần lớn những nguồn này đều yêu cầu giấu tên.

Thông tin liên lạc giữa quan chức Mỹ và Ai Cập ngày một rời rạc hồi đầu tuần trước, khi những đại diện của Mubarak công khai than phiền về việc Mỹ can thiệp vào công việc của Cairo. Nhưng sau đó, tình báo Mỹ và các quan chức quân sự bắt đầu nắm rõ các chi tiết kế hoạch nhằm giảm bớt phần lớn, nếu không phải là tất cả quyền lực của ông Mubarak.

Kế hoạch có hiệu lực vào thứ năm với những tuyên bố tại Cairo trước người biểu tình ủng hộ dân chủ rằng, các yêu cầu chính của họ đã được đáp ứng. Một cuộc gặp hiếm hoi của Hội đồng Tối cao các lực lượng vũ trang được triệu tập, và sau đó, người phát ngôn quân đội ra một thông cáo dường như xác định sự kiểm soát của quân đội với chính phủ. Thông cáo nhấn mạnh “trách nhiệm của các lực lượng vũ trang và cam kết bảo vệ người dân, bảo vệ quốc gia”.

Tuyên bố được hàng trăm nghìn người biểu tình tại quảng trường Tahrir, Cairo hoan nghênh tán thưởng và dường như báo trước cho một tuyên bố ra đi của ông Mubarak.

Vài giờ sau đó tại Washington, Giám đốc CIA Leon Panetta đã xuất hiện trước Ủy ban Tình báo Hạ viện. Khi được hỏi về Ai Cập, ông dẫn các báo cáo nhấn mạnh “rất có khả năng Mubarak từ chức tối nay”. CIA đã rút lại tuyên bố này khi cho rằng, giám đốc đề cập tới các báo cáo tin tức, nhưng các bức điện tín mật của cơ quan này tiếp tục đề cập tới khả năng chuyển giao quyền lực tại Ai Cập trong ngày, theo hai quan chức Mỹ thân cận với tổ chức tình báo.

Tổng thống Mỹ đang trong lộ trình tới Marquette, Michigan cho một sự kiện công nghệ không dây. Trước 2h chiều (giờ Washington), ông xuất hiện trên sân khấu tại Đại học Bắc Michigan để đưa ra tín hiệu tán thành về một sự chuyển giao quyền lực tại Ai Cập dường như diễn ra cách đó chỉ vài phút. "Chúng ta đang chứng kiến lịch sử diễn ra”, Obama sôi nổi nói.

Lời nói của ông ám chỉ đến những thay đổi lịch sử đang diễn ra tại Ai Cập thể hiện sự lạc quan không hề dự báo về việc Mubarak có thể từ bỏ quyền lực. Hai giờ sau đó, Tổng thống Ai Cập đưa ra bài phát biểu (10h đêm ở Cairo và 4h chiều tại Washington).

Một Mubarak xuất hiện trang trọng trên truyền hình Ai Cập đúng vào lúc Obama đang quay lại thủ đô. Tổng thống Mỹ và các trợ lý theo dõi truyền hình với sự thất vọng gia tăng khi Mubarak chỉ trích phương Tây can thiệp và đưa ra hàng loạt cam kết sửa đổi trong các tháng tới. Mặc dù ông bóng gió đến một quyết định chuyển giao “một số quyền” cho vị Phó Tổng thống ông mới bổ nhiệm, Omar Suleiman, nhưng ngôn từ của Mubarak là khá thách thức và không hề có ý định lùi bước.

Quan chức Mỹ và các chuyên gia Trung Đông, những người phân tích bài phát biểu nói rằng, đây là trường hợp tính toán sai lầm hiếm thấy của Mubarak. "Đó là một thảm họa quan hệ công chúng”, Daniel Kurtzer, cựu Đại sứ Mỹ tại Ai Cập nói. Bài phát biểu gây phẫn nộ lớn từ quảng trường Tahrir khi hàng ngàn người biểu tình bắt đầu tiến về dinh tổng thống và trụ sở đài truyền hình quốc gia, nhiều người trong số họ hét lớn “Ra đi, ra đi”.

Ngôn từ thách thức của ông Mubarak truyền tải thông điệp từ chối thực hiện mong đợi tại Washington rằng, ông cuối cùng sẽ ra đi, Scott Carpenter - chuyên gia Trung Đông thuộc Học viện Chính sách Cận Đông Washington - cho biết.

Theo Carpenter thì “Mubarak cơ bản đã đồng ý nói tất cả những gì quân đội muốn ông nói, nhưng ông không thể nói đó là cách mọi người mong muốn ông như vậy”.

Sau khi trở lại Washington, Obama đã triệu tập đội ngũ an ninh quốc gia tại Phòng Bầu dục thảo luận các phản ứng. Rồi ông ngồi xuống với cây bút đưa ra phác thảo đầu tiên về phản ứng của mình, lựa chọn ngôn ngữ rõ ràng hơn, thậm chí là đặt Nhà Trắng về phía người biểu tình. Phiên bản cuối cùng bắt đầu bằng những từ này: "Người Ai Cập đã được nói có sự chuyển giao quyền lực, nhưng không hề rõ ràng rằng sự chuyển giao ấy là ngay lập tức, có ý nghĩa hoặc đầy đủ”.

"Nó hiển nhiên đã liên kết chúng tôi với khát vọng của người dân tại quảng trường Tahrir", một quan chức cấp cao tham dự cuộc gặp tại Phòng Bầu dục nói.

Đó là sự thay đổi quan trọng với một Nhà Trắng từng là nơi nhiều lần tranh luận gay gắt giữa các trợ lý  - những người thúc giục một thông điệp mạnh mẽ ủng hộ thay đổi dân chủ tại Ai Cập, và những người khác lo lắng rằng, làm vậy có thể phá vỡ mối quan hệ truyền thống với một đồng minh chủ chốt.

Có một thay đổi rõ rệt tại Cairo. Vài giờ sau phát biểu của ông Mubarak, “sự ủng hộ của quân đội với ông lao dốc”, một quan chức chính phủ Mỹ theo dõi sát sao tình hình cho biết.

"Quân đội sẵn sàng chờ đợi và chứng kiến ngôn từ đúng đắn trong phát biểu sẽ diễn ra thế nào”, vị quan chức nói. “Họ không thích những gì đã thấy”

Thậm chí cả Suleiman, nguyên là quan chức tình báo lâu năm của Mubarak, cũng tham gia hàng ngũ các lãnh đạo quân sự vào đêm thứ năm. "Ông ấy đã cố gắng đi giữa ranh giới giữa việc duy trì ủng hộ Mubarak trong khi nỗ lực truyền đạt những cảm giác chung. Tuy nhiên, vào cuối ngày, rõ ràng là tình hình không thể giữ mãi được”.

Đêm thứ sáu, Mubarak nói ông phải từ chức, và trong vài giờ, ông đã lên đường tới khu nghỉ dưỡng Biển Đỏ Sharm el-Sheikh. Suleiman là người thông báo thay đổi lãnh đạo. Vào lúc 11h sáng, giờ Cairo, Phó Tổng thống đứng trước máy quay chính thức tuyên bố chấm dứt ba thập niên cầm quyền của ông Mubarak. "Tổng thống Hosni Mubarak đã quyết định từ chức và trao quyền cho Hội đồng Tối cao các lực lượng vũ trang quản lý các công việc của đất nước”, Suleiman nói.

  • Thái An (Theo Washington Post)