Chiếc máy bay chở hai tổng thống của Rwanda và Burundi bị bắn hạ khi chuẩn bị hạ cánh ngày 6/4/1994. Cả hai tổng thống cùng toàn bộ phụ tá, phi hành đoàn tử nạn.

LTS: Tuần Việt Nam giới thiệu Kỳ 3, loạt bài Những vụ máy bay dân sự nghi bị bắn rơi chấn động trong lịch sử.

Kỳ 1: Những vụ tai nạn máy bay nghi bị bắn chấn động

8. IR655, Iran, 290 người tử nạn, năm 1988

Ngày 3/7/1988, ngay trong lúc đang lấy độ cao, máy bay Airbus A-300B2 số hiệu chuyến bay 655 của Hãng hàng không Iran Air (IR655) bị bắn rơi bởi tàu sân bay USS Vincennes trên đường bay Bandar Abbas - Dubai. 290 thường dân vô tội từ sáu quốc gia thiệt mạng, trong đó có 66 trẻ em.

Đây là giai đoạn Iran đang bị áp đặt lệnh cấm vận sau chiến tranh Iran - Iraq, do đó có sự hiện diện của các tàu chiến Hoa Kỳ trong Vịnh Ba Tư. Hạm trưởng USS Vincennes là Will Roger III, hôm đó đã bắn hai quả tên lửa hạm đối không loại dẫn đường bằng rađa vào chiếc Airbus A300 của Air Iran đang bay trên không phận Iran ở eo biển Hormuz làm cho nó rơi ngay lập tức.

{keywords}

Một chiếc USS Vincennes

Theo Hạm trưởng Rogers, tàu của họ đã bị tấn công bởi tám tàu chiến của Iran, do đó USS Vincennes cần tự vệ. Nghiêm trọng hơn, USS Vincennes đã xác định nhầm chiếc Airbus như một chiếc máy bay chiến đấu F-14 "Tomcat". Vào thời điểm đó IR655 đang lên cao và máy phát vô tuyến của nó đang hoạt động trên mã dân sự (Chế độ III) hơn là mã quân sự (Chế độ II). Báo cáo của Tổ chức Hàng không dân sự thế giới ICAO cũng cho thấy, chiếc USS Vincennes đã gửi tín hiệu đến cho chiếc "F-14 không tồn tại" bằng những tín hiệu sai tần số.

Lúc 10h24, Hạm trưởng Rogers ra lệnh bắn hai quả tên lửa hạm đối không loại SM-2ER. Chiếc IR655 vẫn đang tiếp tục lên cao, bị trúng một hoặc cả hai quả ở độ cao khoảng 4.100 mét, bùng cháy và rơi xuống Vịnh Ba Tư. Chiếc hộp đen của máy bay không thể được tìm thấy, nên chúng ta không thể biết chính xác rằng, tại sao tổ lái lại phớt lờ những cảnh báo của USS Vincennnes, hoặc đơn giản là họ không thể nghe thấy gì.

Chính phủ Iran vẫn cáo buộc Hoa Kỳ, rằng những người có trách nhiệm trên tàu USS Vincennes biết rất rõ đó là máy bay dân sự. Hải quân Italia cũng như chiếc khu trục hạm USS Sides (Hạm trưởng David Carlson) đều xác nhận rằng lúc đó chiếc Airbus đang lấy độ cao, không hề bổ nhào để tấn công.

Một ủy ban điều tra được thành lập bắt đầu từ ngày 06/7, chỉ đến ngày 28/7 đã hoàn tất báo cáo và trao lại cho Hải quân Hoa Kỳ. Theo đánh giá của phía Iran, báo cáo đó đầy những chi tiết mang tính cá nhân và kỹ thuật; còn xung quanh quyết định khai hỏa, lại là những yếu tố "kém bình tĩnh" và dựa trên những phán đoán cũng rất cá nhân.

Song song với việc chia buồn với gia đình các nạn nhân, Chính phủ Hoa Kỳ vẫn cho rằng chiếc Airbus bị bắn hạ là do thái độ thù địch của Iran đối với Hoa Kỳ. Vài sỹ quan Hải quân của USS Vincennes đã được khen thưởng. Một tháng sau sự kiện, George H.W. Bush, khi ấy là Phó Tổng thống, tuyên bố trên Newsweek: "Tôi sẽ không bao giờ xin lỗi cho Hoa Kỳ, không bao giờ hết".

Sự kiện này đã làm xấu quan hệ Hoa Kỳ - Iran trong một thời gian dài. Tháng 2/1996, Hoa Kỳ đã đồng ý trả cho Iran 131,8 triệu đôla nhằm giải quyết vụ việc và để ngăn việc năm 1989 Iran khởi kiện Hoa Kỳ ra Tòa án Công lý quốc tế. Nhưng lời xin lỗi thì vẫn chưa có.

9. Vụ ám sát kép ở Rwanda năm 1994

{keywords}

Dassault Falcon 50 là loại máy bay kích thước trung bình của Pháp

Chiếc máy bay Dassault Falcon 50 chở Tổng thống Rwanda Juvenal Habyarimana và tổng thống Burundi Cyprien Ntaryamira bị bắn hạ khi chuẩn bị hạ cánh tại Kigali, Rwanda, lúc khoảng 20h ngày 6/4/1994, giết chết cả hai vị tổng thống. Trên máy bay còn có các phụ tá của tổng thống Rwanda Juvenal Habyarimana, toàn bộ phi hành đoàn người Pháp - tất cả đều thiệt mạng.

Vụ ám sát kép này còn trở thành tác nhân cho Cuộc diệt chủng Rwanda và Chiến tranh Congo lần thứ nhất. Chịu trách nhiệm về vụ ám sát, về lý thuyết mọi nghi ngờ quy cho quân phiến loạn "Mặt trận Yêu nước Rwanda" (RPF) của người Tutsi hoặc Chính phủ liên minh cực đoan người Hutu lúc đó đang đối đầu với RPF.

Câu hỏi ai bắn rơi chiếc máy bay chở cựu Tổng thống Rwanda chưa được trả lời, vẫn còn là một trong những bí ẩn lớn nhất của cuối thế kỷ 20.

Gần như ngay lập tức với vụ ám sát, trên mặt đất, sĩ quan quân đội và lực lượng dân quân cực đoan người Hutu bắt đầu trả thù những người Tutsi thiểu số và những người đối lập khác của chính phủ. Nạn diệt chủng ở Rwanda đã bắt đầu.

Trong khi đó, nhiều người khác, gồm cả các quan chức cấp cao của Liên hợp quốc lại nghi ngờ những phần tử cực đoan người Hutu, hay lính đánh thuê làm việc cho họ, có thể đã thực hiện các cuộc tấn công để ngăn chặn các cố Tổng thống ký một thỏa thuận hòa bình với phiến quân Tutsi. Vào thời điểm đó, Cộng hòa Pháp ủng hộ chính phủ Hutu.

Năm 2006, một thẩm phán Pháp tên là Jean Louis Bruguiere, đã cáo buộc các lãnh đạo phiến quân Tutsi theo chủ nghĩa dân tộc, vào thời điểm năm 1994 có ông Paul Kagame, phải chịu trách nhiệm về vụ này. Ông Kagame năm 2006 là chủ tịch của Rwanda, đã rất tức giận và cắt đứt quan hệ ngoại giao với Pháp.

Tuy nhiên, Linda Melvern, một chuyên gia Anh chuyên nghiên cứu về nạn diệt chủng Rwanda, nói rằng cô rất ngạc nhiên trước sự thiếu thuyết phục, cẩu thả của các chứng cứ được vị thẩm phán sử dụng để buộc tội. Cô nói: "Vào thời điểm cuộc thảm sát được lên kế hoạch, Chính phủ Pháp có đến 47 sĩ quan cao cấp trong quân đội Hutu, chính họ là những người đã đóng vai trò rất lớn trong hành động diệt chủng".

Về phần mình, Chính phủ Rwanda, năm 2006 lại cáo buộc Chính phủ Pháp đã đứng đằng sau âm mưu.

Chúng ta có thể sẽ không bao giờ biết được ai đã bắn hạ chiếc máy bay chở hai vị tổng thống, nhưng ai cũng thấy rõ hành động bắn rụng nó khỏi bầu trời là một phần của một chuỗi các sự kiện mà từ đó hậu quả ảnh hưởng rộng lớn ra khắp châu Phi, như việc hàng triệu người tị nạn chiến tranh từ Rwanda, nhiều năm sau vẫn chưa thể khắc phục được.

(Theo Bài báo "Bí ẩn Rwanda vẫn là bí ẩn" của Mark Doyle, BBC World Service, 29 November 2006)

10. Siberia Airlines Flight 1812, 78 người tử nạn, Biển Đen, năm 2001

Chiếc máy bay Tu-154 của hãng Hàng không "Siberia Airlines" số hiệu chuyến bay 1812 rời Tel Aviv tới đích là thành phố Novosibirsk, Liên bang Nga. Khi nó đang bay ở độ cao 11.000 mét trên Biển Đen, Trung tâm kiểm soát mặt đất của Nga ở Sochi đột nhiên mất liên lạc với chiếc máy bay. Ngay sau đó, các phi công của một máy bay Armenia qua biển gần đó báo cáo nhìn thấy máy bay Nga nổ tung trước khi rơi xuống biển vào khoảng 1h45 giờ Moscow (09:45 GMT) ngày 4/10/2001.

12 thành viên tổ bay, 66 hành khách trên tàu, không ai sống sót. Hầu hết các hành khách là người Israel đang đi thăm họ hàng của họ ở Nga. Israel tuyên bố một ngày quốc tang. Một đài tưởng niệm cho các nạn nhân cũng đã được xây dựng trong rừng Ben Shemen ở Israel.

Ukraine thừa nhận nguyên nhân máy bay nổ và rơi là do trúng một quả tên lửa đất đối không của họ, loại S-200 được phóng từ bán đảo Crưm. Tổng thống Ukraine khi đó, Leonid Kuchma, sau đó đã xin lỗi về sự việc, và Ukraine đã bồi thường cho gia đình các nạn nhân (78 người tất cả) số tiền 15 triệu USD.

(Còn tiếp)

Phúc Lai

Đón đọc kỳ cuối: Chuyến bay định mệnh và nghi vấn nửa thế kỷ

* Các bài tham khảo nhiều nguồn tài liệu, trong đó những phần được dịch trực tiếp từ 1 nguồn chúng tôi chú thích ngay bên dưới phần đó.

Bài cùng tác giả:

"Sang năm tới Hoàng Sa" - nhưng bằng cách nào?

Muốn "Sang năm tới Hoàng Sa", Việt Nam phải trở nên giàu mạnh thì đúng rồi, nhưng còn phải chờ cơ hội, và biết nắm được nó, một cách quyết đoán.

Biển Đông: Có âm mưu ngầm phá hoại, khiêu khích?

Đoàn kết là sức mạnh, nhưng phải là sự đoàn kết có tri thức. Chúng ta chỉ lên án nhà cầm quyền Bắc Kinh, chứ những người dân TQ yêu hòa bình là bạn của chúng ta.

Giàn khoan: TQ mưu toan một mũi tên trúng đích nào?

Hai cái đích quan trọng của TQ mưu toan là thử thái độ của Việt Nam và thử chính sách khu vực của Hoa Kỳ.