Nga–Trung cần gì ở nhau trước ‘vụ kiện Biển Đông’?

Thời gian gần đây, hai Ngoại trưởng Nga và TQ hun nóng dư luận khu vực Đông Nam Á và Việt Nam trước những tuyên bố tập trung vào việc “không được quốc tế hóa những vấn đề liên quan đến tranh chấp ở khu vực Biển Đông.”

Phát ngôn được đưa ra trong thời điểm trước khi Tòa án trọng tài quốc tế (PCA) ở Hague (Hà Lan) ra phán quyết vụ Philippines kiện TQ. 

TQ luôn muốn “bẻ từng chiếc đũa” 

Từ năm 1988, đánh dấu sự kiện TQ chiếm đảo Gạc Ma Việt Nam đến nay, TQ là nước luôn luôn gây ra những tranh chấp ở khu vực Trường Sa, bằng đủ các thủ đoạn như chiếm đảo bằng quân sự, thực hiện các hành động “chấp pháp” (mà thực chất là phi pháp) bồi đắp các đá nửa nổi nửa chìm thành các đảo nhân tạo, quân sự hóa quần đảo Trường Sa… Những hành động đó thường xuyên gây bất ổn trong khu vực, khiến căng thẳng ngày một leo thang, đến mức các nước liên quan phải thường xuyên tổ chức các cuộc hội đàm, đàm phán song phương riêng với TQ hoặc đa phương để giải quyết tranh chấp.  

Trước đây, một khi đã ngồi vào bàn, TQ luôn thể hiện thái độ nước lớn cứng rắn không nhượng bộ, để kết cục cuối cùng luôn không có được thỏa thuận nào, và “gác lại tranh chấp, cùng nhau khai thác” thường là kết quả mà TQ mong muốn. Chiến thuật đó là của thời kỳ trước, từ thập niên thứ 2 của thế kỷ 21, thái độ của TQ đã thay đổi theo hướng hung hăng hẳn lên.  

Ảnh vệ tinh chụp ngày 14/2 (trái) cho thấy một số bệ phóng tên lửa đất đối không ở đảo Phú Lâm của Việt Nam. Ảnh: ImageSat International

Có một đặc điểm, một mặt TQ hành xử kiểu nước lớn “lấy thịt đè người” nhưng lại không hề “nước lớn”, minh bạch trong nỗ lực giải quyết triệt để vấn đề Biển Đông, nghĩa là “ba mặt một lời” hội đàm với tất cả các nước liên quan trong khu vực có thể có các quan sát viên hoặc trọng tài quốc tế. Trái lại, TQ thường xuyên muốn chia nhỏ Biển Đông thành nhiều phần, phần nào liên quan đến nước nào thì “giải quyết riêng” với nước đó. Thỏa thuận, riêng rẽ, nước nào cũng nhỏ hơn và đều có những điểm yếu trước TQ. Người TQ quá rành triết lý chia bó đũa ra để bẻ từng chiếc… 

Đường chín đoạn của TQ tuyên bố gọn gàng cả quyền đảo có nhiều nước liên quan, chiếm gần hết một vùng biển với 1/3 thương mại hàng hải thế giới đi qua và là vùng hàng không nhộn nhịp không kém. Do vậy, vùng biển này có ảnh hưởng đến an ninh của toàn cầu, không thể chỉ liên quan đến cặp nước nào, hay vài nước trong khu vực.  

Những tranh chấp hiển nhiên chỉ thuộc hai nước thì không lạm bàn, nhưng yêu sách đòi gần như hết Biển Đông đặc biệt với đường chín đoạn không thể không quốc tế hóa. Việc Philippines không đàm phán được với TQ và đưa ra PCA, chính là một việc làm cần thiết, khôn ngoan, hữu hiệu đối với một nước nhỏ trong trường hợp vững về pháp lý nhưng bị bắt nạt. 

Về quan hệ quốc tế, cho đến nay vai trò của TQ đối với khu vực Biển Đông, chỉ là gây bất ổn, không yên tâm, nhất là cho các nước Đông Nam Á liên quan. Làm mà nói đến “các biện pháp xây dựng lòng tin” trước một nước thường xuyên tự gây ra tranh chấp để bắt nước khác đàm phán, rồi lại “gác lại;” được một thời gian lại gây ra tranh chấp khác? Với chính sách của mình ở thời điểm đầu năm 2016 này “trước vụ kiện Biển Đông,” chưa bao giờ TQ lại bị cô lập như vậy.  

Nga muốn cùng TQ “xoay trục”?

Quay trở lại với nước Nga, hai năm sau khi sáp nhập Crimea của Ukraine cũng là hai năm chịu đựng lệnh trừng phạt của Phương Tây, mệt mỏi vì một giá dầu thấp…

Nước Nga vùng lên từ thời ốm yếu Eltsin, mạnh mẽ trở lại dưới thời Putin không giấu giếm những tham vọng muốn tuyên bố với Mỹ và các đồng minh rằng: “Hãy tôn trọng không gian Xô viết cũ của chúng tôi, thì chúng tôi sẽ tôn trọng trật tự các vị lập nên ở phần còn lại của thế giới.”  

Đáng tiếc trên thực tế, không gian đó ngày càng bị thu hẹp do sự tự xa rời của các vệ tinh, những nước có thái độ rõ ràng luôn về việc hướng về châu Âu như ba nước vùng Baltic, Moldova, Gruzia và nhất là Ukraine. Mỗi bước tiến của NATO về phía đông lại càng làm cho ông chủ điện Kremli không thoải mái thêm một chút. Hai năm qua, nước Nga bớt đi nhiều bạn như Thổ Nhĩ Kỳ, Ukraine… nhưng chỉ được thêm một ông bạn TQ mà ai cũng… sợ. 

Gác lại một bên những nghi ngại về một người láng giềng TQ luôn luôn muốn thôn tính đất đai, mà ở vào thế kỷ 21 là bằng học thuyết “biên giới mềm,” tràn hàng vạn người sang nước khác, và cũng nhăm nhe lôi kéo nốt cả các vệ tinh Trung Á của nước Nga, nước Nga giờ đây cũng cảm thấy đơn độc và buộc phải tìm sự nồng ấm ở Trung Nam Hải. 

Tất nhiên, nước Nga cũng có chính sách “Trục châu Á Thái Bình Dương” của mình, dấu hiệu rõ nhất là gần đây Hạm đội Thái Bình Dương của nước này đã xúc tiến xây dựng thêm căn cứ quân sự trên đảo Kuril vốn tồn tại tranh chấp với Nhật Bản. Đó là bối cảnh mà ông Sergei Lavrov tuyên bố về lập trường của Nga “những nỗ lực quốc tế hóa giải quyết tranh chấp Biển Đông cần phải được chấm dứt.”  

Ngoại trưởng TQ Vương Nghị, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov và Ngoại trưởng Ấn Độ Sushma Swaraj tại cuộc họp thường niên tại Nga ngày 18 – 19/4 vừa qua. Ảnh: Sputnik

Với việc rõ ràng lập trường như vậy, Nga đã tìm được tiếng nói chung với TQ, trong vị thế của hai thành viên Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc; họ có thể đồng thanh mà tuyên bố Tòa trọng tài PCA không có thẩm quyền trong vụ kiện Biển Đông mà Philippines là nguyên đơn. Mặt khác, có thể Nga sẽ hành xử tương tự TQ trước mắt trong quan hệ với Nhật Bản, nghĩa là tranh chấp tay đôi thì đừng anh nào xía vô. Quan trọng hơn cả, là “nói thẳng vào mặt” Hoa Kỳ, anh hãy đứng ngoài đừng can thiệp vào khu vực này. Và biết đâu, chính Nga cũng đang “chuẩn bị tinh thần” cho việc phải đối mặt với những vụ bị kiện tiềm tàng trong tương lai? 

Vấn đề là Lavrov nói sai: “Lập trường của Nga trong vấn đề Biển Đông là, tất cả các bên liên quan đều phải tuân thủ nguyên tắc không sử dụng vũ lực, tiếp tục tìm kiếm con đường giải quyết bằng chính trị ngoại giao mà các bên đều có thể chấp nhận được” – nhưng câu chuyện giữa Philippines và TQ đã vượt quá giai đoạn “giải quyết bằng chính trị và ngoại giao” mà không tìm được giải pháp mà chuyển sang giai đoạn dùng biện pháp pháp lý.

Nếu lập trường Nga – TQ đối với Biển Đông là nhất quán, thì những phát ngôn Lavrov – Vương Nghị thời gian gần đây, chỉ thể hiện rõ ràng cách hành xử của TQ nếu thua kiện: phớt lờ, tức là “đánh bài cùn”.

Trước một nước Mỹ của năm 2016 bận rộn cho kỳ bầu cử, chắc chắn không thời điểm nào tốt hơn cho Nga để thi hành “Xoay trục Châu Á Thái Bình Dương”. Và Nga có vẻ rất muốn chọn đối tác cùng thực hiện “xoay trục” là TQ.

Nếu thực sự là như vậy, liệu Nga có phải đối mặt nguy cơ đánh mất những người bạn thân thiết nhất của mình ở Đông Nam Á?

>> XEM THÊM