Người phiên dịch tiếng nói của lương tâm

Đã có ít nhất 2 tọa đàm của giới trí thức về Hamvas Bela trong năm nay, quả là một hiện tượng hiếm có khi một tác giả vốn xa lạ lại được giới hàn lâm được đặc biệt chú ý đến thế. Sau khi gây bất ngờ cho một bộ phận độc giả tri thức tại Việt Nam với "Câu chuyện vô hình và đảo" (2012), thì "Một giọt từ sự đọa đầy" (2014) - do dịch giả Hồng Nhung tiếp tục dịch từ nguyên bản tiếng Hungary - lại tiếp tục khai mở những vấn đề mới, những cái cao cả và tăm tối đang hiện hữu. 

Tất nhiên, sách của Hamvas Bela sẽ không ngấm được dễ dàng, ngay cả với những người đã cất công đọc chúng và nghiền ngẫm từng con chữ. Bởi nó đi ngược lại rất nhiều thói quen, nếp nghĩ thường nhật đã ăn sâu vào đời sống xã hội nói chung lẫn đời sống tinh thần nói riêng. Nó cần thời gian để thẩm thấu. Nhưng với những người tìm kiếm một điều gì đó thanh khiết, thì Hamvas Bela là một sự lựa chọn hoàn toàn xứng đáng và đáng bỏ công. 

Trong 20 tiểu luận của mình, ông tìm kiếm một sự trong sạch toàn hảo, và bởi thế ông phủ nhận - đồng thời lên án những thói xấu trong đời sống. Ông phân tích, cho rằng chúng nảy sinh từ tính sở hữu, thói dối trá và nỗi sợ hãi. Không một chút ve vuốt, ông thanh lọc đời sống bằng một giọng văn chắc chắn và kiên quyết, không phải không có phần khái quát quá độ. 

Ông cũng cho rằng tư duy duy vật đang kéo lùi đời sống cũng như đạo đức con người từ bên trong. Những lập luận kiên quyết của ông có thể làm cho những độc giả không quen thuộc với thể loại này bị dội, nhưng chắc chắn lối phân tích quy hồi về cổ điển của Hamvas Bela là một viên ngọc quý cho những ai tìm kiếm một sự lý giải giữa đời sống thường nhật còn nhiều lo lắng, bất an. 

Có thể chọn ra hai tiểu luận/hai chương dễ tiếp cận nhất trong số 20 tiểu luận của tập sách này. Đó là chương tựa "Một giọt từ sự đọa đầy" - tự thuật của Hamvas Bela về quá trình chuyển hóa của cá nhân ông từ sự tăm tối lên ánh sáng - bắt đầu từ việc tiết thực trong 40 giờ liên tục, lặp lại nhiều lần trong một khoảng thời gian; và chương "Đạo đức thẳng thừng và lương tâm cắn rứt" - nơi ông phát lộ tiếng nói của Lương tâm. Ông nói rằng Lương tâm là tiếng nói mạnh mẽ nhất để chống lại sự phục tùng và thích nghi của con người trước thói đạo đức giả và sự dối trá. 

Ông viết: "Lương tâm là một nỗi ám ảnh đặc thù. Lương tâm không thực dụng, và đặc biệt không duy vật. Ngoài ra, lương tâm tuyệt đối không giấu giếm tất cả những điều này.

Trong nó không có chủ nghĩa cơ hội, nó không là kẻ hợp lý, không hề là một chính trị gia thực tiễn, đế mức không cả tỉnh táo. Bản năng chiến thuật của nó bằng không, nó không coi trọng sự giàu sang, đừng nói đến danh vọng. Lương tâm không bao giờ thích nghi, không bắt được nó thích nghi, và nếu con người thích nghi, lương tâm trong trường hợp này chính là mâu thuẫn của họ.

Lương tâm cắn rứt trước tiên là việc riêng. Con người bắt buộc chứng minh mình trước lương tâm. Bên cạnh sự thích nghi, con người cần đưa ra các lí lẽ, cần bảo vệ bản thân trước lương tâm. Và nếu sự thích nghi vẫn tiếp tục, hành vi biện chứng dùng để chống lại lương tâm sẽ trở nên sâu đậm, và con người cần đến sự chống trả thường xuyên. 

Vậy là theo thứ tự, con người không chỉ nói dối, mà còn phải chứng minh là nó đúng.

Người ta xây dựng các thế giới quan không vì quyền lợi của sự thật, mà để chống lại một lương tâm cắt rứt. Thế giới quan là căn nhà trí thức, trong đó con người giấu sự sợ hãi run rẩy của nó".

Nhưng rốt cục, Hamvas cho rằng con người có khả năng phục hồi, khi nó nhận biết hoàn toàn về tình thế của nó và tìm về sự thật bên trong mình. Như trong chương tự thuật về trải nghiệm cá nhân "Một giọt từ sự đọa đầy", ông viết.

"Từ trước tới nay, tôi mới chỉ hiểu những năm tháng tăm tối một cách tiêu cực. Ý nghĩa đích thực của nó giờ đây tôi mới tìm thấy. Đấy là sự thần bí của tội lỗi và địa ngục và sự đọa đầy. Cần phải bước qua nó, như đi qua cái chết".