Sở Văn hóa, Thể thao tỉnh Ninh Bình vừa phối hợp Viện Khảo cổ học tổ chức khai quật khảo cổ khu vực cánh đồng nằm ở phía nam đền thờ vua Lê Đại Hành và địa điểm tường Thành Dền, phát lộ nhiều dấu tích có giá trị nghiên cứu lịch sử tại vùng đất Cố đô Hoa Lư.

Khu khai quật có tổng diện tích 600m2, thuộc xã Trường Yên, huyện Hoa Lư (Ninh Bình) theo Quyết định số 2703 về điều chỉnh vị trí, diện tích khai quật tại Quyết định số 2383 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Hoa Lư được chọn là kinh đô đầu tiên của Nhà nước phong kiến tập quyền khi Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng Đế năm 968….

Tuy chỉ được chọn làm kinh đô của nước Đại Cồ Việt trong thời gian ngắn ngủi ( 42 năm ) nhưng tại nơi đây đã diễn ra rất nhiều sự kiện có liên quan đến vận mệnh của cả dân tộc như: gắn với sự nghiệp của ba triều đại liên tiếp là nhà Đinh, nhà Tiền Lê và nhà Lý với các dấu ấn lịch sử: thống nhất giang sơn, đánh Tống – dẹp Chiêm và phát tích quá trình định đô Hà Nội.

Các sử gia, các nhà nghiên cứu cho rằng, nếu nhìn kỹ về mặt địa lý ta sẽ hiểu vì sao khi lên Ngôi Vua Đinh Tiên Hoàng lại lựa chọn Hoa Lư làm kinh đô bởi: Những núi đồi trùng điệp bao bọc xung quanh vòng đai kinh đô như tấm bình phong; sông Hoàng Long uốn khúc và cánh đồng Nho Quan, Gia Viễn mênh mông là hào sâu thiên nhiên rất thuận lợi về mặt quân sự.

Theo sử sách chép lại, kinh đô xưa rộng khoảng 300 ha, Phòng thủ cho khu vực hậu cứ của Kinh đô Hoa Lư gồm Thành Ngoại, Thành Nội và Thành Nam, được bao quanh bởi hàng loạt ni đá vòng cung, cảnh quan hùng vĩ, khoảng trống giữa các sườn núi được xây kín bằng đất ken gạch, chân thành có gạch bó, đắp cao từ 8 – 10 mét. Thành Ngoại rộng khoảng 140 ha thuộc địa phận thôn Yên Thành, xã Trường Yên, là nơi làm việc hằng ngày của triều đình với dấu tích của nhiều cung điện mà khu vực đền Đinh, đền Lê nằm ở trung tâm. Trước cung điện có núi Mã Yên tương truyền vua Ðinh đã lấy nơi này làm án. Khu Thành nội là nơi ở của gia đình vua cùng một số người trong hoàng tộc và quan lại cao cấp của triều đình. 

Do thành Nam chỉ là vùng căn cứ quân sự hiểm trở, phòng thủ mặt sau mà nó thường được dân gian gọi riêng là thành Tràng An, 2 vòng thành kia là nơi đặt cung điện nên còn được gọi là thành Hoa Lư….

Mặc dù các tòa thành riêng biệt nhưng lại có sự liên kết chặt chẽ. Việc qua lại giữa Thành trong và Thành ngoài thuận tiện nhờ một con đường kín đáo, đó là Quèn Vòng, quãng tiếp giáp giữa núi Hang Sung và núi Quèn Dót. Ngoài ra còn một nhánh sông Hoàng Long là Sào Khê chảy dọc kinh thành tạo nên một đường giao thông thủy, việc vận chuyển vào thành hay ra ngoài đều dễ dàng…

Người ta còn phát hiện ra 13 đoạn tường thành nối liền với các dãy núi tự nhiên để khép kín từng vòng thành. Lại có một loạt cứ điểm phòng ngự từ xa đến gần ở tất cả các phía như núi Non Nước kiểm soát con đường bộ từ Tam Điệp cũng như con đường biển theo cửa Đại Ác của sông Đáy vào; Làng Thiên Trạo (cầu Yên) nơi nhà Đinh đặt doanh trại thủy quân…

42 năm tồn tại, Kinh đô Hoa Lư xưa đã khẳng định vị trí bản lề đặc biệt quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Cố Giáo sư Sử học Trần Quốc Vượng từng phân tích, mở đầu từ Hoa Lư, nở rộ ở Thăng Long, đó chính là con đường văn hóa - văn minh diễn triển từ Hoa Lư đến Thăng Long. Trên tinh thần đó, Nhà Sử học nhấn mạnh, "Thăng Long khởi đầu từ Hoa Lư".

Ngày nay hình ảnh của Cố đô Hoa Lư tuy không còn nguyên vẹn mà thay vào đó là đền thờ: Vua Đinh – Vua Lê được dựng ngay trên nền của Cố Đô Hoa Lư xưa. Hai ngôi đền cách nhau khoảng 500m, do khoảng cách gần nhau nên du khách thường gọi “ Cố Đô Hoa Lư ” là “ Đền Vua Đinh – Vua Lê ”.

Ðền vua Ðinh được xây theo kiểu “Nội công ngoại quốc” trên nền cung điện chính thuở xưa, uy nghi với ngọ môn quan, hồ sen, núi Giả, vườn hoa, nghi môn ngoại, nghi môn nội cùng ba toà bái đường, Thiêu hương và hậu cung. Tại bái đường có “Long Sàng” làm bằng đá nguyên khối với đôi nghê đá rất sống động. Tiếp đó là nhà thiêu hương thờ các vị khai quốc công thần. Trong cùng là hậu cung đặt tượng vua Ðinh Tiên Hoàng cùng các con trai ông. Các hình chạm khắc trên đá, trên gỗ với các đề tài rồng, mây, tiên nữ, hoa lá… trang trí tại đền đều khá tinh xảo.

Ðền vua Lê nằm cách đền vua Ðinh chừng 500 mét thờ vua Lê Ðại Hành. Ðền vua Lê có quy mô nhỏ hơn nhưng có có ba toà: Bái đường, Thiêu hương thờ Phạm Cự Lượng, người đã có công giúp Lê Hoàn lên ngôi; Chính cung – thờ vua Lê Ðại Hành (tức Lê Hoàn) ở giữa, bên phải là Lê Ngoạ Triều (con trai vua Lê), bên trái là Hoàng hậu Dương Vân Nga. Ðền vua Lê còn giữ nhiều dấu tích kiến trúc cổ với những mảng chạm trổ công phu, điêu luyện. Tại đây người ta đã tìm thấy di tích nền cung điện cũ cùng một số gốm sứ cổ. Những hiện vật quý này được lưu giữ tại phòng bảo tàng phía trái khu đền.

Khi được công bố kết quả khảo cổ, khu vực nêu trên sẽ góp phần bổ sung tài liệu, hiện vật cho địa phương phát huy những giá trị lịch sử, văn hóa dân tộc, bảo đảm phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa của nhân dân trong vùng và khách du lịch trong nước, quốc tế muốn tìm hiểu về Cố đô Hoa Lư.

Lê Thúy
Ảnh: Minh Thúy
Video: Nguyễn Thị Thu Hằng HP, Nguyễn Thị Ngọc Trang, Nguyễn Quang Thậm

10/12/2021 05:42 (GMT+07:00)