>> Xem lại Kỳ 1: Nhiều dự án TQ ở nước ngoài 'thúc đẩy tham nhũng'

LTS:Tuần Việt Nam tiếp tục cuộc trao đổi về kinh tế Trung Quốc với hai chuyên gia: TS Phạm Sỹ Thành, GĐ Chương trình Nghiên cứu Kinh tế Trung Quốc, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) thuộc Trường ĐH Quốc gia HN; TS Trương Minh Huy Vũ, GĐ Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS) thuộc ĐH Khoa học Xã hội - Nhân văn TP HCM.

TQ đang mất ưu thế vốn có

Hoàng Hường: Những ưu thế của thị trường Trung Quốc như lao động rẻ và xuất khẩu dường như đang mất đi, ông có nghĩ vậy không?

TS Phạm Sỹ Thành: Hiện nay sức cạnh tranh của TQ trên thị trường quốc tế đã không còn như trước. Nguồn gốc lợi thế cạnh tranh của Trung Quốc trước hoàn toàn dựa trên lao động giá rẻ, vốn rẻ, lãi suất thấp. Nhờ vào hai nguồn lực rẻ ấy TQ xuất khẩu hàng hóa thâm dụng lao động với giá rất rẻ. Điều này cộng thêm hiệu ứng kinh tế nhờ quy mô khiến Trung Quốc có lợi thế cạnh tranh khổng lồ so với các nước khác. 

Tuy nhiên, chính sách một con khiến cho dân số TQ già hóa rất nhanh và cung lao động không bắt đầu giảm. Có thể nói là nguồn lợi dân số trước đây của Trung Quốc không còn.

Khi mất đi nguồn lợi này áp lực tăng lương ngày càng mạnh. Trong khi lương của công nhân TQ mỗi năm tăng khoảng 10%, thì sản xuất công nghiệp tăng trưởng khoảng 7% và lợi nhuận 4%, rõ ràng là không theo kịp được mức tăng về chi phí lao động.

Điều này khiến không chỉ doanh nghiệp nước ngoài mà rất nhiều doanh nghiệp TQ cũng đã phải đầu tư giá nước ngoài để tránh áp lực ngày càng gia tăng về chi phí lao động ở trong nước. Bên cạnh đó các chính sách nhà nước về vấn đề vốn không còn nhiều ưu đãi như thời điểm TQ bắt đầu cải cách mở cửa.

TS Trương Minh Huy Vũ: Một điểm quan trọng là việc chuyển đổi mô hình kinh tế của Trung Quốc hay đi tìm một trạng thái thông thường mới; tức là trên căn bản phải đi tìm một trạng thái thông thường mới về mặt năng lực thể chế.  Trong những điểm đó thì việc kích hoạt một nền kinh tế thị trường đầy đủ, cũng như kích thích sự sáng tạo, sử dụng ít lao động mang tính chiến lược cao hơn là vấn đề quan trọng.

Trong giai đoạn 'vùng nước sâu và xoáy', chúng ta hình dung những bước sắp tới của cải cách Trung Quốc lâm vào một tình thế khác hoàn toàn so với 10 năm trước đó. Trong một khoảng thời gian rất dài, chúng ta đã thảo luận về sự trỗi dậy của Trung Quốc và phản ứng  của các quốc gia,  như của Mỹ, của Nhật Bản với sự trỗi dậy của TQ thế nào. Đặc biệt ứng biến của các nước Đông Nam Á cũng như Việt Nam thế nào? Đó là ứng biến của các quốc gia với một cường quốc đang trỗi dậy, đang mạnh.

Từ ứng biến của một quốc gia trỗi dậy, những năm sắp tới ta có câu hỏi là ứng biến với một Trung Quốc điều chỉnh thế nào? Khái niệm điều chỉnh theo ý nghĩa không phải TQ đang đi xuống, mà TQ đang có một quá trình điều chỉnh. Bất kì sự điều chỉnh nào cũng có một số sự hy sinh nhất định, lựa chọn nhất định hay xác định lại ưu tiên. Những ưu tiên đó sẽ có sự tác động tới cải cách chính trị, kinh tế Trung Quốc và những lựa chọn chính sách đối ngoại với Trung Quốc.

Một 'mô hình phương Tây lai ghép trên điều kiện kinh tế Trung Quốc'

Thị trường chứng khoán TQ 'không giống ai'

Hoàng Hường: Có hai ý kiến tôi chú ý: thứ nhất, thị trường chứng khoán TQ không vận động theo quy luật thị trường tự nhiên, mà bị tác động bởi truyền thông và Nhà nước. Thứ hai, có thể là năm 2016 thì Trung Quốc sẽ chính thức quốc tế hóa NDT. Bình luận của ông?

TS Phạm Sỹ Thành: Như tôi phân tích ban đầu, sự phát triển của thị trường chứng khoán TQ là một vấn đề hết sức đặc thù; không giống sự phát triển của nền kinh tế thị trường đã phát triển hoàn hảo như Mỹ, phương Tây hay Nhật Bản, Hàn Quốc… mà đây là một mô hình phương Tây lai ghép trên điều kiện kinh tế Trung Quốc.

Từ góc độ nghiên cứu, chúng tôi thấy thị trường chứng khoán TQ có hai đặc điểm: thứ nhất, không liên quan gì đến sự phát triển của kinh tế thật, dù kinh tế thật có tăng trưởng hay không thì sự tăng hay giảm của chứng khoán cũng không có liên quan; thứ hai, 80% giá trị vốn hóa này là của doanh nghiệp Nhà nước.

Trên thực tế đây là một kênh huy động vốn cho doanh nghiệp Nhà nước nhiều hơn là thị trường mở cho tất cả các doanh nghiệp do đó mang tính chất dị hình từ sơ khai. Điều này được quyết định bởi cấu trúc kinh tế cũng như vấn đề sở hữu kinh tế ở TQ từ trước đến nay. Quan điểm năm 2016 tài khoản vốn của họ có thể chuyển đổi hoàn toàn thì tôi cho rằng hơi sớm.

 TS Trương Minh Huy Vũ: Cuối năm 2014 ta thấy  rầm rộ dự án "Một vành đai, một con đường' của Trung Quốc. Đi kèm với đó là Ngân hàng Cơ sở hạ tầng Châu Á (AIIB), và Quỹ Con đường tơ lụa 40 tỷ đô la với dự định thiết lập, kết nối, đầu tư nhiều dự án ở Trung Á, Đông Nam Á, cũng như mở ra các cảng biển của khu vực Đông Á và xuyên Ấn Độ Dương. Khi TQ điều chỉnh phát triển, hệ thống chính trị, cải cách thì những dự án đó sẽ được điều chỉnh như thế nào? Đây là một câu hỏi cần đặt ra.

Tháng 9 sắp tới Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ có một chuyến đi đến Hoa Kỳ gặp Tổng thống Obama. Trong tư thế là điều chỉnh chính sách đối ngoại và cải cách đối ngoại trong nước cả kinh tế lẫn chính trị, thì ứng phó của Trung Quốc với cường quốc số 1 thế giới là Mỹ sẽ thế nào?

Trong một thời gian dài, có hai dòng nghiên cứu về sự tương tác giữa tình hình trong nước, tức quốc nội Trung Quốc với chính sách đối ngoại: dòng thứ nhất nói rằng khi gặp những khó khăn trong quốc nội, Trung Quốc có xu hướng đẩy lửa ra ngoài; sử dụng sự kiện hay chính sách quốc tế để chuyển trọng tâm chú ý của người dân và các nhóm xã hội ra bên ngoài. Chẳng hạn các vấn đề biển đảo, vấn đề tranh chấp với Mỹ, Nhật Bản.

Xu hướng thứ hai nói ngược lại: với tư cách là sự chuyển đổi hoặc điều chỉnh chính sách, cải cách và nhiều vấn đề trong hệ thống quản trị và phát triển, Trung Quốc không phải còn mạnh như một cường quốc đang lên nữa. TQ phải tự điều tiết nhiều vấn đề trong chính sách đối ngoại, hay trong các tiếp cận trong vấn đề khu vực và thế giới.

Chúng tôi ghi nhận hai quan điểm đó, nhưng tôi nghĩ nó sẽ chỉ thể hiện một phần những gì chúng ta thấy được về điều chỉnh chính sách đối ngoại của Trung Quốc sắp tới Nói cách khác, sự tác động của tình hình đối nội và đối ngoại của Trung Quốc, một trong những cách mà chúng ta có thể thấy sắp tới là Trung Quốc sẽ lựa chọn lại một sự ưu tiên và tách chính sách đối ngoại ra từng lớp khác nhau.

Lấy trường hợp hiện giờ ở Biển Đông chẳng hạn, việc Trung Quốc có những khó khăn trong đối nội hay không thì vấn đề Biền Đông vẫn sẽ không thay đổi. TQ sẽ sử dụng cách thức lấn từ từ và tiếp tục là tạo ra những điểm semi, những lát cắt nhỏ nhưng đau ở mức dưới mức chịu đựng, hay dưới mức gây lên xung đột lớn.

Cách thức đó sẽ không phụ thuộc nhiều vào nền kinh tế TQ có tái cấu trúc không hay tình hình chính trị TQ chuyển đổi theo một trạng thái thông thường mới như thế nào.

Cái chúng ta có thể nói về chính sách đối ngoại tương lai của TQ là xem ông Tập Cận Bình sẽ lựa chọn những thành tố nào là ưu tiên, có tạo ra một sự hy sinh lớn khiến nền kinh tế TQ đi xuống như năm 2008 không;  lúc đó thì mới có thể bắt đầu nói về sự tác động của tình hình đối nội với một sự điều chỉnh đối ngoại toàn diện cấu trúc và toàn thể Trung Quốc.

Hoàng Hường (Thực hiện)