Đầu tư 'trụ đỡ tinh thần': Bước ngoặt tư duy trong xây dựng nông thôn mới

Sau hơn một thập kỷ triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, văn hóa trở thành sức mạnh nội sinh, là "trụ đỡ tinh thần” để nông thôn Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan từng nhấn mạnh, nông thôn không chỉ là nơi diễn ra hoạt động kinh tế mà còn là không gian văn hóa, nơi văn hóa giúp cân bằng cảm xúc, tạo ra xã hội hài hòa.

Theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan, “xây dựng nông thôn mới đâu chỉ là đầu tư hạ tầng, mà còn là vun đắp tinh thần con người. Cuộc sống, ngoài cái ăn cái mặc, nhà cửa, còn cần đến cảm xúc, cảm xúc tạo ra niềm hạnh phúc".

Thực tiễn thời gian qua, ngày càng nhiều địa phương tập trung vào chiều sâu, xây dựng mô hình xã nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu có bản sắc và gắn với thực tiễn sản xuất, sinh hoạt và đặc trưng văn hóa vùng miền. Người dân nông thôn ngày càng phát huy rõ nét vai trò chủ thể trong xây dựng, bảo tồn và thụ hưởng những giá trị văn hóa.

Báo cáo của Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 cho thấy, 5 năm qua, công tác nâng cao đời sống văn hóa khu vực nông thôn tiếp tục được các địa phương quan tâm thực hiện.

Nhiều địa phương đã đầu tư, nâng cấp các thiết chế như nhà văn hóa xã, nhà văn hóa thôn, sân thể thao phục vụ cộng đồng…, đẩy mạnh hoạt động thư viện cơ sở, bảo tồn không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng…, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tinh thần của người dân nông thôn.

Cùng với đó, quy định mới về việc kiểm kê, giữ gìn và phát huy các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đã góp phần nâng cao ý thức của người dân trong việc truyền nối di sản và xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở.

Đặc biệt, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” tiếp tục được triển khai đồng bộ trên cả nước. Những nội dung cốt lõi như xây dựng cơ quan văn hóa, xây dựng khu dân cư văn hóa, xây dựng gia đình văn hóa… phát triển sâu rộng.

Năm 2024, ước tính có trên 90% hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa”; trên 90% thôn, tổ đạt danh hiệu “Thôn, tổ dân phố văn hóa”...

Đến nay, cả nước có 85,7% số xã đạt tiêu chí số 6 về Cơ sở vật chất văn hóa (tăng 4,8% so với cuối năm 2021); 95,2% số xã đạt tiêu chí số 16 về Văn hóa (tăng 2,9% so với cuối năm 2021), góp phần tạo nên thế trận an ninh trật tự vững chắc từ cơ sở.

Bên cạnh kết quả đạt được, Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 cũng thẳng thắn nhìn nhận một số tồn tại trong hoạt động nâng cao chất lượng đời sống văn hóa, bảo tồn giá trị truyền thống khi triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Cụ thể, vẫn còn hạn chế trong khai thác và phát huy hiệu quả hoạt động của một số thiết chế văn hóa, thể thao các cấp, chưa kịp thời đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần, rèn luyện sức khỏe ngày càng cao của nhân dân.

Nhiều hoạt động văn hóa - văn nghệ, thể dục - thể thao, hội thi, hội diễn, sinh hoạt câu lạc bộ “Gia đình phát triển bền vững”… có hiệu quả thực tế nhưng chưa được nhân rộng.

Việc xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước đã được quan tâm, nhưng ở một số nơi, chất lượng hương ước còn hạn chế, cần bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp với tình hình thực tế.

Nhìn về hành trình phía trước, Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia lưu ý, việc nâng cao chất lượng đời sống văn hóa, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống không còn là tiêu chí bổ sung, mà đã trở thành nền tảng cốt lõi của nông thôn mới kiểu mẫu, nông thôn mới hạnh phúc.

Theo đó, một số định hướng trọng tâm trong giai đoạn 2026 - 2030 là các bộ, ngành, địa phương sẽ tiếp tục nâng cao chất lượng đời sống văn hóa nông thôn gắn với đầu tư thiết chế văn hóa cơ sở đồng bộ, hiện đại.

Đồng thời bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống vật thể và phi vật thể, bao gồm lễ hội, nghệ thuật dân gian, nghề thủ công truyền thống phù hợp phong tục, tập quán địa phương; Xây dựng không gian văn hóa cộng đồng, phát huy vai trò chủ thể của người dân trong gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc.

Đặc biệt, các địa phương sẽ đẩy mạnh tuyên truyền, phát huy vai trò của phụ nữ, thanh niên, người cao tuổi trong gìn giữ đạo đức, kết nối cộng đồng, xây dựng không gian sống nhân văn tại nông thôn.

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2026 - 2030 được kỳ vọng sẽ tạo "chiều sâu" cho nông thôn mới - không chỉ giàu về kinh tế mà còn phong phú về đời sống tinh thần và bền vững về bản sắc, nâng cao chất lượng cuộc sống nông thôn Việt Nam trong thời kỳ mới.