Theo tổng kết của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, năm 2025 tại Việt Nam được xem là một năm có diễn biến thiên tai đặc biệt bất thường và “dị thường", gây thiệt hại nặng nề trên phạm vi toàn quốc. 

Ngày 4/12, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết theo số liệu cập nhật mới nhất, thiên tai năm 2025 đã gây thiệt hại kinh tế ước tính khoảng 97.000 tỷ đồng, đồng thời làm 419 người chết và mất tích.

Cũng theo cơ quan khí tượng, tính đến hết tháng 11/2025 đã có 21 cơn bão và áp thấp nhiệt đới (15 bão, 6 áp thấp nhiệt đới) hoạt động trên Biển Đông, khiến năm 2025 trở thành năm có số lượng bão/áp thấp nhiệt đới nhiều nhất kể từ khi bắt đầu quan trắc (năm 1961). Kỷ lục gần nhất trước đó là năm 2017 với 20 cơn (16 bão, 4 áp thấp nhiệt đới).

Ngoài kỷ lục về số lượng bão và áp thấp nhiệt đới, mùa bão năm 2025 còn ghi nhận nhiều điểm đặc biệt, bất thường và cực đoan. Có thể kể đến, bão số 1 (Wutip) xuất hiện trên Biển Đông vào tháng 6 - lần đầu tiên xảy ra sau hơn 40 năm.

Bão số 9 (Ragasa) đạt cường độ cấp 17, giật trên cấp 17, trở thành cơn bão mạnh nhất từng hoạt động trên Biển Đông.

Áp thấp nhiệt đới cuối tháng 11, bắt nguồn từ cơn bão Senyar, di chuyển từ Ấn Độ Dương sang Tây Bắc Thái Bình Dương - một hướng dịch chuyển chưa từng được ghi nhận trong lịch sử khí tượng (trong khi chiều ngược lại đã từng xảy ra).

Đáng chú ý, trong năm 2025, tình hình lũ lụt nghiêm trọng đã xảy ra trên diện rộng, với mực nước đỉnh lũ trên các sông vượt mốc lịch sử ở cả Bắc Bộ, Trung Bộ, cao nguyên Trung Bộ, hạ lưu sông Cửu Long. 

Các chuyên gia khí tượng nhận xét, chưa năm nào ghi nhận lũ đặc biệt lớn, lũ lịch sử cùng xuất hiện trong một năm tại 20 con sông. Trong đó, ở miền Bắc, lũ được ghi nhận tại các sông: sông Cầu (Thái Nguyên, Bắc Ninh), sông Thương (Bắc Ninh), sông Chung (Lạng Sơn), sông Bằng Giang (Cao Bằng), sông Lô (Tuyên Quang), sông Ngòi Hút và Ngòi Thia (Lào Cai).

Ở miền Trung, lũ xảy ra trên sông Mã và sông Bưởi, sông Yên (Thanh Hóa), thượng lưu sông Cả (Nghệ An), sông Bồ (TP Huế), sông Vu Gia - Thu Bồn (Đà Nẵng), sông Kỳ Lộ, sông Ba (Đắk Lắk), sông Dinh Ninh Hòa (Khánh Hòa) và sông Lũy (Lâm Đồng).

Ở Nam Bộ, lũ lớn xuất hiện tại hạ lưu sông Tiền (Vĩnh Long, Đồng Tháp) và hạ lưu sông Hậu (An Giang, Cần Thơ).

Đặc biệt nghiêm trọng, trận lũ lịch sử năm 2025 tại Phú Yên (nay thuộc phía Đông Đắk Lắk) là một phần của đợt thiên tai lớn ở miền Trung - Tây Nguyên, vượt đỉnh lũ lịch sử 1993 trên lưu vực sông Ba.

Năm 2025, nhiều cơn bão có quỹ đạo di chuyển nhanh, cường độ mạnh và trái quy luật, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản. 

Theo báo cáo của Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ NN&MT), từ đầu mùa, bão đã đổ bộ vào Trung Bộ (bão số 3, 5), cuối năm vẫn quét qua khu vực Bắc Bộ (bão số 9, 11). Đáng chú ý, khi ba cơn bão rất mạnh (số 5, 10 và 13) đổ bộ vào miền Trung, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu phải thành lập Ban Chỉ đạo tiền phương để chỉ đạo ứng phó khẩn cấp.

Trong đó, bão Bualoi (bão số 10) được đánh giá là cơn bão bất thường cả về tốc độ, cường độ lẫn thời gian quần thảo kéo dài.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia đánh giá, bão số 10 Bualoi có tốc độ di chuyển trung bình 30-35km/h, gần gấp đôi so với các cơn bão thông thường. Thời gian lưu bão trên đất liền kéo dài bất thường, từ khoảng 22-23h ngày 28/9, bão bắt đầu đổ bộ vào khu vực từ Nghệ An - Bắc Quảng Trị, và đến 10h sáng 29/9, vẫn duy trì cường độ bão - tức kéo dài hơn 12 giờ liên tục. Đây là hiện tượng hiếm gặp trong các cơn bão từng ảnh hưởng đến khu vực này, khiến sự tàn phá tăng lên.

Hoàn lưu bão gây mưa lớn toàn Bắc Bộ và Thanh Hóa trở vào đến Huế, có nơi lượng mưa vượt trên 500mm.

TS. Nguyễn Ngọc Huy, chuyên gia về biến đổi khí hậu và cảnh báo thiên tai cũng chia sẻ: “Có những căn nhà sau bão chỉ còn trơ lại nền và vài bức tường đổ nát. Người dân sẽ phải mất rất lâu mới có thể khôi phục lại được”.

Đồng thời, chỉ trong ngày 29/9, bão đã tạo ra 8 lốc xoáy trong phạm vi hoàn lưu và vùng rìa, xảy ra tại 8 tỉnh, thành.

Đáng chú ý, hoàn lưu bão số 10 và 11 (Matmo) gây ra hai đợt mưa lớn ở Hà Nội, biến nhiều phố thành “sông” chỉ trong một tuần (30/9 và 7/10). Sau đó, cuối tháng 10 - đầu tháng 11, do tác động của không khí lạnh và hoàn lưu bão số 13 Kalmaegi, Hà Nội cũng ghi nhận ngập 0,5-0,8m trên nhiều tuyến phố trung tâm.

Mưa lớn còn gây lũ lớn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên với mực nước trên sông Cầu tại trạm Gia Bảy lúc 5h ngày 8/10 là 29,9m vượt báo động 3 (27m) là 2,9m, cao hơn đỉnh lũ lịch sử bão Yagi năm 2024 (1,09m); gây ngập lụt tại nhiều xã, phường.

Cũng trong năm 2025, mưa lớn kết hợp triều cường tại TPHCM gây ngập sâu ở nhiều vùng trũng. Ông Lê Đình Quyết, Đài Khí tượng thủy văn Nam Bộ, cho biết triều cường rằm tháng 9 âm lịch năm nay tại trạm Phú An (sông Sài Gòn) sáng 6/11 đạt 1,78m, vượt kỷ lục 2019 (1,77m), là diễn biến cực đoan dù vẫn nằm trong chu kỳ triều cường.

Mới đây nhất, đợt mưa lũ lịch sử ở Nam Trung Bộ từ 16-22/11 đã gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản, khiến nhiều người dân rơi vào cảnh khốn cùng.

Điểm nổi bật của lũ năm 2025 là tốc độ dâng rất nhanh, biên độ lớn và thời gian rút chậm, khác hẳn với kiểu “lũ chậm” như những năm trước đây.

Các chuyên gia khí tượng đánh giá, đợt mưa lũ 15-21/11 ở Nam Trung Bộ là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử. Theo phân loại của Tổ chức khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng.

Đợt mưa lũ này không chỉ do nhiều hình thái thời tiết cực đoan xuất hiện đồng thời, mà còn chịu tác động từ địa hình Trung Bộ với các sông ngắn, dốc khiến nước dâng nhanh, dễ gây lũ quét và lũ ống; triều cường cũng làm giảm khả năng tiêu thoát nước. 

Các chuyên gia cho rằng, nguyên nhân của thiên tai trước hết là do biến đổi khí hậu; sự nóng lên toàn cầu làm nhiệt độ biển tăng cao, cung cấp năng lượng cho bão mạnh hơn.

Năm nay, nhiều đợt không khí lạnh mạnh trùng thời điểm với bão hoặc áp thấp, tạo ra mưa lớn kéo dài. Điều này dẫn đến nguy cơ lũ, lũ quét và sạt lở gia tăng mạnh, đặc biệt ở miền Trung và vùng đồi núi.

Đáng kể, nhiều đô thị, đặc biệt vùng trũng, chưa có hệ thống thoát nước đủ mạnh để xử lý lượng mưa cực đoan; đô thị hóa nhanh khiến khả năng thoát lũ giảm, làm hậu quả thiên tai nặng nề hơn.

Ngoài ra, mặc dù cơ quan khí tượng đã cố gắng dự báo sớm, nhưng một số hiện tượng “bất thường” vẫn khó lường.

Việc sơ tán, di dời dân đôi khi chậm hoặc chưa kịp, nhất là vùng xa xôi, khó tiếp cận.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh mưa lũ cực đoan liên tiếp xảy ra ở miền Trung, việc vận hành hồ chứa - đặc biệt là các hồ thủy điện lại một lần nữa thu hút sự chú ý của dư luận.

Dù thiên tai khắc nghiệt, nhưng một trong những điểm sáng mạnh mẽ năm 2025 là tinh thần “tương thân, tương ái” của người Việt. 

Hình ảnh đường sá chia cắt, nhà cửa chìm trong nước và tiếng kêu cứu từ Bắc đến Trung khiến cả nước xót xa. Miền Bắc gặp nạn, miền Trung - miền Nam chung tay; miền Trung lũ lụt, người miền Bắc - miền Nam lại lên đường ứng cứu. Trong hoạn nạn, tinh thần “lá lành đùm lá rách” càng lan tỏa mạnh mẽ.

Từ nhiều địa phương, những đoàn xe chở đầy gạo, mì, nước sạch, áo phao và thuốc men do người dân cùng các tổ chức, nhà hảo tâm tự đóng góp đã lặng lẽ lên đường.

Nơi “rốn lũ” xã Hòa Thịnh, Đắk Lắk (Phú Yên cũ), ông Trần Công Thành (51 tuổi, trú thôn Phú Hữu đã bất chấp nguy hiểm, một mình chèo ghe cắt cỏ, đưa hơn 40 người đến tránh lũ tại ngôi nhà hai tầng trong thôn. Ông Thành được UBND tỉnh tặng bằng khen.

Cũng trong đợt lũ tháng 11 tại Gia Lai, Thiếu tá Nguyễn Khắc Thinh (Hải đội Biên phòng 2) được Tư lệnh Bộ đội Biên phòng tặng bằng khen vì tinh thần quả cảm. 

Suốt đợt lũ, anh Thinh và đồng đội đã 8 lần đưa ca nô vào vùng ngập sâu, cứu 55 người và hỗ trợ lương thực, nước uống, thuốc men cho 75 hộ dân bị cô lập.

Anh Phùng Ngọc Đông (37 tuổi, khu Hòn Rớ 1, phường Nam Nha Trang, Khánh Hòa), khi nghe thông tin nước lũ dâng cao ở khu Tây Nha Trang đã huy động gần 100 người trong khu, hàng chục ca nô lớn nhỏ và khoảng 40 thuyền thúng nhanh chóng lên đường ứng cứu...

Thậm chí, thời điểm đó, bà con và các hộ kinh doanh tại làng Lò, khu phố Phú Thọ, phường Hòa Hiệp, Đắk Lắk còn kêu gọi nhau mở cửa đón người dân chạy lũ hay các đoàn cứu trợ đến ở miễn phí, trực tiếp quyên góp, vận chuyển nhu yếu phẩm vào nơi ngập lụt nghiêm trọng.

Theo ông Hoàng Đức Cường, Phó Cục trưởng Cục Khí tượng thủy văn (Bộ NN&MT), hoạt động bão bất thường, lũ lớn nghiêm trọng, diện rộng trong năm 2025 tại Việt Nam cũng như trên thế giới là một minh chứng rõ ràng cho thấy quy luật lũ truyền thống đang thay đổi, phản ánh xu hướng thời tiết ngày càng cực đoan, khó lường do tác động của biến đổi khí hậu.

Các chuyên gia nhấn mạnh, biến đổi khí hậu tiếp tục làm gia tăng cường độ và tần suất của các hiện tượng thời tiết cực đoan.

Thiết kế: Amy Nguyen - Ảnh: Thạch Thảo - Xuân Ngọc