Bị thu hút bởi nguồn nhân công giá rẻ và nhiều ưu điểm khác của Việt Nam, các hãng điện tử quốc tế đã không ngần ngại rót vào đây hàng tỷ USD. Không những vậy, nhiều hãng như Samsung đã có kế hoạch xây thêm nhà máy mới ngay trong năm 2014.

{keywords}

Mới 10 năm trước, Việt Nam vẫn còn là một mắt xích bé nhỏ trong chuỗi cung ứng điện tử toàn cầu. Nhưng năm ngoái, Việt Nam đã xuất khẩu lượng thiết bị điện tử trị giá tới 38 tỷ USD - theo số liệu của Trung tâm Thương mại Quốc tế ITC. Tất nhiên, con số này vẫn còn rất khiêm tốn nếu đặt cạnh giá trị xuất khẩu 560 tỷ của Trung Quốc, nhưng Việt Nam vẫn là nước xuất khẩu điện tử lớn thứ 12 trên thế giới.

Trên thực tế, nhiều hãng đã tìm đến Việt Nam để tránh điều kiện kinh tế vĩ mô đầy khắc nghiệt ở Trung Quốc. Lực lượng lao động tại quốc gia đông dân nhất thế giới đang già đi, giá nhân công tăng, khiến cho Trung Quốc mất dần ưu thế về gia công giá bèo trong nhiều ngành công nghiệp. Tất nhiên, họ sẽ vẫn là công xưởng lớn nhất thế giới trong nhiều năm tới, nhưng ưu thế cạnh tranh một thời được coi là "độc tôn", tuyệt đối của Trung Quốc đang bị bào mòn dần.

Xu hướng này sẽ đem lại nhiều lợi ích cho các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam, Indonesia, Thái Lan và Philippines. Điểm chung của cả 4 nước này là đều sở hữu lực lượng lao động giá rẻ đông đảo, luôn sẵn sàng và sẵn lòng trám vào chỗ của Trung Quốc. Chính vì thế mà vài năm gần đây, nhiều đại gia điện tử đã tiến vào những thị trường này, nhưng tích cực và xông xáo nhất là tại Việt Nam, nơi tăng trưởng xuất khẩu điện tử đang thuộc hàng nhanh nhất thế giới.

Trong số đó, Samsung là hãng có sự cam kết mạnh nhất. Hãng này đã đầu tư nhiều tỷ USD để xây dựng một chuỗi nhà máy sẽ sản xuất phần lớn smartphone cho Samsung trong thời gian tới. Intel và LG cũng không chịu kém khi mỗi hãng đều rót trên 1 tỷ USD. Đó là chưa kể hàng chục thương hiệu khác cũng đang có những khoản đầu tư chục triệu, trăm triệu USD vào Việt Nam.

Câu hỏi đặt ra là tại sao lại là Việt Nam? Vị trí địa lý giữ một vai trò rất quan trọng trong đáp án. Khác với Indonesia hay Philippines, hai nước nằm ở rìa ngoài của khu vực Đông Nam Á, vị trí cận kề Trung Quốc của Việt Nam khiến cho các hãng rất dễ hợp nhất những nhà máy mới với chuỗi cung ứng sẵn có. Việt Nam cũng phải hứng chịu ít thiên tai như lũ lụt, động đất, siêu bão hơn so với các nước láng giềng ở ASEAN.

Sức cầu nội không ngừng tăng cao cũng là yếu tố hấp dẫn các nhà sản xuất. "Nhiều hãng điện tử không chỉ nhắm đến lực lượng nhân công rẻ khi lựa chọn địa điểm đặt nhà máy", chuyên gia kinh tế Glenn Maguire của ngân hàng ANZ khu vực châu Á - Thái Bình Dương bình luận. "Họ còn tìm kiếm cả những quốc gia mà thị trường nội địa rộng lớn, có thể hấp thụ lượng sản phẩm lớn. Việt Nam dường như hội đủ các thành tố đó".

Ông Maguire tin rằng Việt Nam còn sở hữu nhiều ưu thế khác như mạng lưới điện tốt, hạ tầng giao thông đang từng bước cải thiện, chính trị ổn định.

Dù vậy thì nguồn nhân lực rẻ vẫn là yếu tố thu hút đầu tư số một. Lao động Việt Nam hiện hưởng mức thù lao thấp gần nhất trong khu vực, chỉ hơn mỗi Lào, Campuchia và Myanmar, trong khi những nước này lại thiếu rất nhiều điều kiện thuận lợi so với Việt Nam.

Bùng nổ sản xuất điện tử sẽ góp phần thúc đẩy kinh tế Việt Nam, nhưng vấn đề đặt ra là những lợi ích của xu hướng này có được lan tỏa đi đều khắp hay không. Hiện tại, hầu hết các nhà máy đều mới tập trung vào khâu lắp ráp và sản xuất, vốn có hàm lượng giá trị tương đối thấp. Dù việc xây dựng và vận hành những nhà máy này đòi hỏi các quản lý, kỹ sư và kỹ thuật viên có năng lực, nhưng hầu hết công nhân vẫn mắc kẹt bên trong các dây chuyền sản xuất, lắp ráp, vặn ốc mỗi ngày. Ít nhất là trong một tương lai gần.

Do đó, tăng trưởng dài hạn sẽ phụ thuộc vào Việt nam có thể bước lên các mắt xích cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu hay không, cũng như có thể tạo ra được những công việc đòi hỏi trình độ cao hơn hay không. Sự đổ bộ của các hãng điện tử nước ngoài là cơ hội có một không hai để Việt Nam hấp thụ công nghệ và tri thức thế giới, cũng như cung cấp nguồn tài chính cần thiết cho các dự án nâng cấp hạ tầng và giáo dục.

Một số hãng tỏ ra khá quan tâm đến việc phát triển các tài năng trong nước. Khi Intel cố gắng tuyển dụng nhân viên nội cho nhà máy lắp ráp và thử nghiệm chip trị giá 1 tỷ USD của hãng này vào năm 2010, họ đã gặp rất nhiều khó khăn. Để xây dựng nguồn cung tài năng ổn định, hãng này đã xây dựng một chương trình đào tạo đặc biệt ở nước ngoài dành cho các kỹ sư của mình. Hơn 73 sinh viên đã được cử đi học tại Đại học Portland (Oregon) trong một chương trình trị giá tới 7 triệu USD.

Nếu như Việt Nam có thể tiếp tục phát triển nguồn nhân lực công nghệ trong nước, một thế hệ công nhân lành nghề mới sẽ cho phép VN xuất khẩu cả những sản phẩm có giá trị cao, các chuyên gia nhận định. Thu nhập của các kỹ sư chuyên ngành cũng sẽ tăng lên và sức cầu nội địa cũng được cải thiện đáng kể. Nhưng nếu không, Việt Nam sẽ chỉ thu hút được đầu tư cho đến khi các hãng tìm thấy một địa điểm mới rẻ hơn mà thôi.

Trọng Cầm (Theo Techonomy)