Chú trọng nghiên cứu, thu thập, khai thác giá trị văn học dân gian các DTTS
Bắc Giang là tỉnh miền núi có 6 huyện miền núi và 1 huyện vùng cao. Vùng dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi chiếm 72,8% diện tích tự nhiên toàn tỉnh, với 257.258 người dân tộc thiểu số, chiếm 14,26% dân số toàn tỉnh; có 45 thành phần dân tộc, trong đó có 6 thành phần dân tộc thiểu số chủ yếu gồm: Nùng, Tày, Sán Dìu, Hoa, Cao Lan, Sán Chí và Dao. Toàn tỉnh có 4 huyện đông người dân tộc thiểu số sinh sống là Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam, Yên Thế.
Đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Bắc Giang lưu truyền trong dân gian những huyền thoại, truyền tích, sự tích, ca dao, tục ngữ, thành ngữ, phương ngôn, thơ văn, thư tịch… Nội dung các huyền thoại, sự tích, truyền tích phản ánh về lịch sử, văn hóa và đời sống như: Địa danh, sự tích giống loài, chiến công, chiến tích của các vị thần, các nhân vật lịch sử, các danh nhân văn hóa, hay một khía cạnh nào đó liên quan tới thân phận một con người hoặc một cộng đồng…
Bắc Giang đã xây dựng, triển khai Đề án Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc tỉnh giai đoạn 2011 - 2020 và giai đoạn 2021 - 2030. Hoạt động kiểm kê, sưu tầm, nghiên cứu về văn học dân gian các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh được thực hiện chung trong các chương trình, đề tài nghiên cứu khoa học.
Qua việc thực hiện các chương trình, đề tài, điều tra nghiên cứu trên, cho thấy trong đời sống của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh còn lưu truyền nhiều loại hình văn học dân gian như: Truyện kể, thơ văn, vè, thư tịch… có nội dung rất phong phú, nói về nguồn gốc loài người, vũ trụ, phản ánh quan niệm về các hiện tượng tự nhiên, đời sống xã hội.
Thời gian tới tỉnh còn chú trọng nghiên cứu, thu thập, khai thác giá trị văn học dân gian các dân tộc thiểu số tại địa phương. Trong đó, tỉnh chú trọng bảo tồn, khôi phục tiếng nói, chữ viết; tổng kiểm kê văn học dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số tại các địa phương trong tỉnh.
Bên cạnh đó, tỉnh cũng triển khai khảo sát, nghiên cứu, sưu tầm, các tài liệu, hiện vật về văn hóa dân tộc thiểu số, chú trọng sưu tầm hiện vật, tài liệu liên quan văn học dân gian như sách, tài liệu, thư tịch… đồng thời quan tâm phát hiện, vinh danh nghệ nhân, những người có công truyền dạy kiến thức văn học các dân tộc thiểu số thông qua các bài hát, viết kịch bản sân khấu dân gian như chèo, tuồng, kể chuyện ngụ ngôn, truyện cười, thơ dân gian, thơ trong nghi lễ dân tộc người thiểu số…
Bảo tồn và phát huy giá trị tiếng nói DTTS
Theo số liệu điều tra KT - XH vùng DTTS và miền núi tỉnh Bắc Giang năm 2019, trong tổng số 212 nghìn mẫu phiếu điều tra trong tỉnh: chỉ có 1.100/26.411 người dân tộc Sán Chay được hỏi còn nói được tiếng của dân tộc mình, chiếm 4,16%; tương ứng với các thành phần dân tộc khác là: Dao 145/10.000, chiếm 1,45%; Hoa 241/17.961, chiếm 1,39%; Tày 619/47.878, chiếm 1,29%; Nùng 755/81.462, chiếm 0,93%; Sán Dìu 131/29.275, chiếm 0,45%.
Thực tế ghi nhận, số người dân tộc không còn nói được tiếng mẹ đẻ của mình, chủ yếu lứa tuổi thanh thiếu niên. Đời sống đồng bào DTTS đang từng bước bắt nhịp cùng sự văn minh, hiện đại của đô thị miền xuôi về các mặt phát triển kinh tế, văn hoá, tri thức thì đi kèm theo đó nhiều các giá trị truyền thống của DTTS cũng bị mai một và mất dần. Giữ gìn những giá trị đặc sắc của DTTS trong tỉnh chính là hoạt động để góp phần xây dựng vững chắc “biên giới văn hoá” trong việc “bảo vệ” bản sắc văn hoá người Việt nói chung.
Trước thực trạng này, nhiều già làng, trưởng bản ở các thôn, bản vùng cao trong tỉnh đã tìm cách giữ gìn, bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc mình theo nhiều phương pháp khác nhau như truyền dạy văn hóa, ngôn ngữ dân tộc mình qua tiếng hát, tiếng đàn như hát Then, đàn tính, hát soọng cô… hay tự mày mò nghiên cứu biên soạn tài liệu tiếng dân tộc để mở các lớp truyền dạy miễn phí về tiếng nói, ngôn ngữ DTTS của mình cho thế hệ nối tiếp trong thôn, xã mình.
Trong một bài viết bàn về bảo tồn và phát huy giá trị ngôn ngữ các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Bắc giang, ông Lê Bá Xuyên - Phó trưởng Ban Dân tộc tỉnh Bắc Giang cho hay hiện nay, thôn Đồng Bây, xã An Lạc đang duy trì được 2 lớp truyền dạy tiếng Sán Chí và Cao Lan. Mỗi lớp gần 20 học viên, học vào buổi sáng ngày Chủ Nhật hằng tuần, chủ yếu là các cháu đang học bậc THCS.
Ở thị trấn Tây Yên Tử, Nghệ nhân ưu tú Bàn Văn Cường, năm nay đã 78 tuổi, vẫn là người “giữ lửa, truyền lửa” ngôn ngữ dân tộc Dao qua việc tự nghiên cứu biên soạn bộ tài liệu tiếng Dao. Ông Cường đã chủ động, tích cực trong việc sưu tầm những cuốn sách cổ của người Dao.
Khi được tham gia “Đề án bảo tồn và phát triển tri thức bản địa các DTTS Việt Nam” thuộc Trung tâm vì Sự phát triển bền vững Miền núi, ông được cung cấp “Bộ sách dạy và học chữ Dao Việt Nam” gồm 9 quyển: Tam Tự Kinh; Khai Thiên Địa; Thượng Cổ; Khai Thiên Lập Địa; Sơ Khai Tạo Thiên Địa; Thiên Tự Trọng; Thiên Tử; Thuyết Nhân; Hiền Văn. Đây là bộ sách cổ, viết bằng chữ Hán - Nôm, đã có từ hàng trăm năm, được người Dao sử dụng trong sinh hoạt gia đình, cộng đồng và xã hội, thể hiện một phần bản sắc văn hóa và lịch sử phát triển của dân tộc Dao ở Việt Nam.
Trên cơ sở tài liệu từ trung ương cung cấp, ông mở được hơn 10 lớp truyền dạy tiếng Dao ở nhiều thôn, xã trong huyện. Tất cả đều tự nguyện và miễn phí. Ông mong muốn là được tận mắt nhìn thấy "lớp lớp con cháu còn nói được tiếng Dao, còn giữ được bản sắc văn hóa của mình”.
Nhận thức rõ vị trí, vai trò của việc bảo tồn ngôn ngữ các DTTS trong đời sống hiện nay và những tâm tư nguyện vọng của đồng bào DTTS trong tỉnh, Ban Dân tộc tỉnh đã nghiên cứu và xây dựng được Đề cương về bảo tồn và phát huy giá trị tiếng nói DTTS trong tỉnh Bắc Giang được phê duyệt ngày 11/4/2023 là bước đầu góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn văn hóa các DTTS của tỉnh.
Đề cương nêu rõ 5 nhiệm vụ chính gồm các hoạt động: Điều tra, khảo sát, đánh giá thực trạng sử dụng tiếng DTTS trong cộng đồng và nhu cầu học tiếng DTTS; điều tra, thống kê người có khả năng, điều kiện, tâm huyết trong việc truyền dạy tiếng DTTS trong cộng đồng; xây dựng Kế hoạch tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng sư phạm cho lực lượng truyền dạy tiếng DTTS; xây dựng tài liệu truyền dạy tiếng dân tộc (tài liệu lưu hành nội bộ) của 7 DTTS là: Tày, Nùng, Hoa, Dao, Sán Chí, Cao Lan, Sán Dìu...
Để thực hiện tốt các nội dung trên, thời gian tới, tỉnh tập trung thực hiện một số giải pháp cụ thể như: Đưa nội dung môn học tiếng dân tộc vào hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa của các trường Phổ thông Dân tộc Nội trú, Phổ thông Dân tộc bán trú trên địa bàn tỉnh; xây dựng cơ chế chính sách của tỉnh hỗ trợ cho người học, người truyền dạy tiếng DTTS; tích cực tuyên truyền về sự cần thiết của bảo tồn, phát huy tiếng DTTS...
Đây là tin vui cho đồng bào DTTS trong tỉnh để bảo tồn tiếng DTTS, là điều kiện, nền tảng quan trọng trong hoạt động phát triển du lịch cộng đồng ở vùng đồng bào dân tộc, đồng thời khẳng định việc giữ gìn và phát huy giá trị nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
.svg){kind=icon}
