Học hàm danh dự: Ngoại giao, hữu nghị là chính

- Việc Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến vừa được ĐH Oxford trao danh hiệu Giáo sư thỉnh giảng danh dự vào ngày 17/10 vừa qua khiến không ít người Việt Nam bất ngờ. Tiêu chí xét danh hiệu của các trường đại học, đặc biệt là các trường đại học nổi tiếng như thế nào, là điều băn khoăn của không ít người.

Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến

Biểu dương danh tiếng của trường

Có một bài viết khá sâu sắc của giáo sư Nguyễn Văn Tuấn, nhan đề “Hệ thống học vị và học hàm khoa học ở vài nước Tây phương”, đăng trên “Ykhoa.net” nêu khá đầy đủ về vấn đề học hàm, học vị ở một số nước phương Tây.

Theo ông Tuấn, hầu như tất cả các trường đại học ở các nước Tây phương đều có những kế hoạch để biểu dương tên tuổi và danh tiếng của trường mình đến với thế giới bên ngoài. Để đạt được mục tiêu này, các trường đại học thường dùng chính sách cấp học vị và học hàm danh dự cho những nhân vật quan trọng trong cộng đồng. Những học vị và học hàm danh dự được trao tặng thường là những văn bằng và chức vụ cao nhất trong đại học: "Tiến sĩ" (Honorary Doctor) hay "Giáo sư" (Honorary Professor). Người được trao tặng không nhất thiết phải là cựu sinh viên hay cựu nhân viên của trường, cũng không cần phải có quá trình học vấn nào, mà có thể là một nhà hoạt động chính trị, nhà hoạt động xã hội, một nghệ sĩ, nhà báo, công chức có tiếng tăm. Ở Úc, cựu Thủ tướng Paul J. Keating, người có trình độ học vấn cấp phổ thông trung học, sau khi rời chính trường, được trường ĐH New South Wales trao tặng học hàm "Honorary Professor", để ghi nhận đóng góp của ông trong nỗ lực đem tên tuổi nước Úc vào thị trường Á châu.

Những học vị và học hàm danh dự, vì thế, có tính ngoại giao, "hữu nghị", hơn là những chứng chỉ khoa bảng. Do đó, trong thực tế, phần đông những người Tây phương được trao học vị và học hàm danh dự ít khi nào dùng nó như là một thành tích hoạt động khoa bảng hay trình độ học vấn.

Trong bài viết “Chức danh giáo sư và hệ thống khoa bảng”, ông Nguyễn Văn Tuấn cho biết thêm trong trào lưu tương tác giữa đại học, chính phủ và kĩ nghệ, cần phải có qui chế về chức danh cho những người không làm việc trong các đại học. Ở các nước phương Tây, một số chuyên gia tuy không nằm trong biên chế của đại học, nhưng do có những đóng góp cho đại học qua giảng dạy và nghiên cứu cũng có thể được phong chức danh giáo sư, nhưng tiêu chuẩn rất khác với các giáo sư của đại học.

Trong đó, Giáo sư thỉnh giảng (Visiting Professor) là một chức danh khá phổ biến trong các đại học và viện nghiên cứu phương Tây. Đây là một loại chức danh được phong tặng cho các nhà khoa học ngoài đại học để họ đến giảng hay nghiên cứu tại đại học trong một thời gian ngắn (thường từ 3 tháng đến 1 năm). Đây cũng là một hình thức mà các đại học ở các nước đang phát triển "bóc lột" tri thức từ các chuyên gia có tên tuổi một cách khá hữu hiệu. Thông thường, trường đại học mời các nhà khoa học hay giáo sư nước ngoài có uy tín tốt về một chuyên ngành tiêu ra một thời gian ngắn tại đại học để trao đổi với các giáo sư và nghiên cứu sinh, và qua đó tăng cao khả năng nghiên cứu của trường. Giáo sư thỉnh giảng thường được đại học trả lương tượng trưng, nhưng đại học tài trợ các chi phí ăn ở và đi lại trong thời gian lưu lại tại đại học.

Tất cả những chức danh giáo sư kiêm nhiệm, giáo sư danh dự, cựu giáo sư, và giáo sư thỉnh giảng là một hình thức nhằm tăng cường mối liên hệ và tương tác giữa đại học với viện nghiên cứu hay kĩ nghệ. Ở các đại học phương Tây, người ta ghi rõ người được phong các chức danh trên đây khi công bố công trình nghiên cứu phải đề tên đại học trong địa chỉ tác giả, chỉ được sử dụng chức danh giáo sư trong những trường hợp thích hợp và cụ thể. Chẳng hạn như người có chức danh giáo sư kiêm nhiệm chỉ được xưng là "Adjunct Professor" (kèm theo tên trường đại học), chứ không được xưng "Professor".

Danh hiệu có hiệu lực ngắn

PGS, TS Đức Vượng, Viện trưởng Viện Khoa học nghiên cứu nhân tài - nhân lực (ISSTH) trong một nghiên cứu của mình cho rằng muốn nghiên cứu về hệ thống học hàm, học vị, thì phải đến nước Mỹ. Tại Mỹ, danh hiệu "giáo sư" được chia thành "trợ lý giáo sư", "phó giáo sư", "giáo sư hoàn chỉnh".

Đối với giáo sư, thì sau khi xem xét hồ sơ với các thành tích học thuật trong môi trường đại học và viện khoa học (có nghiên cứu sinh), đồng thời, xem xét nhân cách của người đó, phó giáo sư có thể được phong danh hiệu giáo sư (gọi là "giáo sư hoàn chỉnh"). Trong hầu hết các trường cao đẳng và đại học truyền thống ở Mỹ, danh hiệu "giáo sư hoàn chỉnh" thường được dành cho các giảng viên chính thức có những cống hiến đặc biệt xuất sắc trong giảng dạy và nghiên cứu.

Ngoài giáo sư chính thức, ở Mỹ còn có một số danh hiệu đặc biệt, như giáo sư danh dự, giáo sư ưu tú (trong giảng dạy và nghiên cứu), giáo sư thỉnh giảng, giáo sư chuyên nghiên cứu.

Giáo sư danh dự là người đã về hưu, nhưng có đóng góp tốt cho giảng dạy và nghiên cứu, hoặc giáo sư "emerita" (danh dự, khi đã về hưu) nếu là phụ nữ. Danh hiệu này cũng được trao cho giáo sư đã về hưu, nhưng còn tiếp tục giảng dạy. Những người này có thể nhận được một khoản tiền lớn như tiền trợ cấp khoa học. Một số đơn vị đào tạo có thể áp dụng danh hiệu này cho các trợ lý giáo sư. Giáo sư danh dự còn được phong cho những người có những đóng góp đáng kể cho các trường học và cộng đồng. Những người này có thể có hoặc không có học vị tiến sĩ.

Giáo sư thỉnh giảng là giáo sư đến từ một trường đại học khác để giảng dạy trong một thời gian ngắn. Danh hiệu này cũng được dùng để gọi một ai đó là giáo sư ở nơi khác, hoặc là học giả một diễn đàn và không phải là người của đơn vị đào tạo. Danh hiệu này chỉ có hiệu lực trong một thời gian từ 1 đến 3 năm. Một giáo sư trong trường hợp này có thể được gọi là một giáo sư thỉnh giảng danh dự.

• Chi Mai tổng hợp