Sơn La là tỉnh miền núi, biên giới, có diện tích tự nhiên 14.109,83km2, dân số trên 1,3 triệu người, có 12 huyện, thành phố, nằm ở phía Tây Bắc của Tổ quốc. Sơn La vừa là giao điểm của nhiều nét văn hóa đặc sắc, vừa là một trong các trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, an ninh - quốc phòng chiến lược, quan trọng của vùng Tây Bắc Việt Nam.

Nói đến Sơn La là nói đến một vùng văn hóa đa dạng, phong phú và đậm đà bản sắc dân tộc, bởi mảnh đất này là nơi hội tụ sinh sống từ lâu đời của 12 dân tộc anh em, mỗi dân tộc đều có một kho tàng di sản văn hóa mang sắc thái riêng và hết sức quý giá đã tạo nên cho tỉnh Sơn La những giá trị văn hóa độc đáo, phong phú của các dân tộc.

Nhận thức được tầm quan trọng của văn hóa, con người đối với sự phát triển của đất nước và triển khai có hiệu quả Kết luận số 76-KL/TW, ngày 4-6-2020, của Bộ Chính trị khóa XII, “Về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”; Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Sơn La lần thứ XV, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đã xác định phương hướng, mục tiêu phát triển: “Tiếp tục khơi dậy, phát huy ý chí, khát vọng vươn lên của nhân dân..., gắn kết chặt chẽ và triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, trong đó phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, phát triển văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh là trọng yếu, thường xuyên”; “kết hợp chặt chẽ, hài hòa giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa - xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trường; huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực; khai thác và phát huy cao nhất tiềm năng, lợi thế, nhất là điều kiện tự nhiên, bản sắc văn hóa, con người Sơn La;... phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc trong tỉnh..., thúc đẩy tăng trưởng xanh, xây dựng tỉnh Sơn La phát triển nhanh và bền vững”.

Ngày 26-7-2021, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Sơn La đã ban hành Kết luận số 335-KL/TU, “Về việc phê duyệt Đề án xây dựng và phát triển văn hóa, con người Sơn La đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030”, trong đó tập trung xây dựng và phát triển văn hóa Sơn La từng bước trở thành một nguồn lực quan trọng của mục tiêu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế; bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa; phát huy sức mạnh nội sinh, nền tảng văn hóa truyền thống để giới thiệu, quảng bá tới bạn bè trong nước và quốc tế; chú trọng nâng cao trình độ dân trí, đặc biệt là tri thức khoa học và đào tạo các kỹ năng xã hội, hình thành và phát triển tri thức văn hóa nhân loại, trình độ ngoại ngữ, tin học, luật pháp, quan tâm tới xã hội hóa văn hóa, cải thiện tầm vóc con người Sơn La; chủ động, năng động, sáng tạo, giao thoa văn hóa, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại trong quá trình hội nhập quốc tế về văn hóa; thay đổi mạnh mẽ cơ chế, chính sách, nhận thức về pháp luật, các quy ước, quy định, chế tài trong nước, quốc tế và khu vực; phát triển công nghiệp văn hóa đi đôi với xây dựng, hoàn thiện thị trường văn hóa.

Theo ông Nguyễn Hữu Đông, Bí thư Tỉnh ủy tỉnh Sơn La, việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước trên địa bàn tỉnh Sơn La đạt được nhiều thành tựu, đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ trong đời sống xã hội; nhận thức về vị trí, vai trò của văn hóa được nâng lên, hình thành nhiều phong trào văn hóa, thu hút đông đảo quần chúng tham gia, góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự xã hội, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, thúc đẩy kinh tế phát triển. Cụ thể:

Thứ nhất, tư tưởng cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân trên địa bàn tỉnh ổn định; phấn khởi và kỳ vọng vào những chủ trương, quyết sách mới của Đảng, Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa. Qua đó, tạo không khí phấn khởi, khích lệ, động viên cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân đoàn kết, tập hợp đội ngũ các nhà văn hóa, trí thức, văn nghệ sĩ chung sức xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam.

Thứ hai, việc cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về văn hóa vào điều kiện thực tiễn được quan tâm, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia tích cực vào hoạt động sáng tạo và hưởng thụ văn hóa; đóng vai trò là phương tiện để thực hiện chủ trương của Đảng về xã hội hóa hoạt động văn hóa, thu hút đầu tư cho văn hóa, từng bước triển khai chủ trương phát triển các ngành công nghiệp văn hóa.

Ảnh minh họa

Thứ ba, công tác bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa của dân tộc đã đạt được nhiều kết quả tích cực; nhiều di tích lịch sử được xây dựng, tôn tạo, như Di tích nhà tù Sơn La; Di tích lịch sử kháng chiến chống Pháp khu rừng bản Nhọt, xã Gia Phù, huyện Phù Yên; Khu tưởng niệm tâm linh thuộc Dự án tôn tạo và phát huy giá trị khu Di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La; Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu; Di tích lịch sử đèo Phạ Đin tại xã Phổng Lái, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La... Nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể được nghiên cứu, nhận diện, bảo vệ và phát huy giá trị, đặc biệt, trong năm 2021, tỉnh Sơn La đã phối hợp với Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam, Cục Di sản văn hóa và các tỉnh Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái trình Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh “Nghệ thuật Xòe Thái” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào ngày 15-12-2021. Các hoạt động dân ca, dân vũ được quan tâm phát triển, qua đó, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, khơi dậy lòng tự hào và nhận thức bảo vệ di sản trong nhân dân, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Thứ tư, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được mở rộng và đi vào chiều sâu, với những tiêu chí cụ thể, mang lại hiệu quả thiết thực. Tỷ lệ gia đình văn hóa đạt 72% (tăng 2% so với năm 2020); tỷ lệ bản, tiểu khu tổ dân phố văn hóa  đạt 57% (tăng 7% so với năm 2020); tỷ lệ cơ quan, đơn vị đạt chuẩn văn hóa đạt 98% (tăng 1% so với năm 2020). Phong trào xây dựng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Tổ dân phố văn hóa” đã góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển, đề cao giá trị đạo đức, phát huy truyền thống tốt đẹp của gia đình, làng bản, khu phố văn hóa, loại bỏ dần những tập tục lỗi thời, lạc hậu.

Thứ năm, công tác gia đình trên địa bàn tỉnh đã đạt được những thành tích đáng ghi nhận: nhận thức về vai trò, vị trí, trách nhiệm của gia đình và cộng đồng trong việc thực hiện tốt chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật về hôn nhân và gia đình, bình đẳng giới, phòng, chống bạo lực gia đình từng bước được nâng lên. Công tác thông tin, tuyên truyền về vai trò, vị trí, trách nhiệm của gia đình từ tỉnh đến cơ sở thường xuyên được đổi mới về hình thức, phong phú đa dạng về nội dung đã nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân trong việc giáo dục đạo đức, lối sống, cách ứng xử tốt đẹp trong gia đình, kế thừa, phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam. Tình trạng bạo lực gia đình giảm qua từng năm. Công tác kiểm tra, giám sát thi hành Luật Phòng, chống bạo lực gia đình được quan tâm thực hiện. Đội ngũ cán bộ thực hiện công tác gia đình từ cơ sở đến cấp tỉnh từng bước được kiện toàn.

Thứ sáu, phong trào thể dục, thể thao quần chúng tiếp tục phát triển rộng rãi, số lượng người tham gia tập thể dục, thể thao thường xuyên đạt 28,2%; toàn tỉnh hiện có 500 câu lạc bộ thể dục, thể thao đáp ứng nhu cầu tập luyện thường xuyên của nhân dân, góp phần phòng ngừa bệnh tật, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng lối sống lành mạnh; hình thành, bồi dưỡng các phẩm chất, nhân cách con người. Năm 2022, tỉnh Sơn La tham gia thi đấu 53 giải khu vực, toàn quốc, tính đến tháng 5-2022: đạt 123 huy chương, trong đó 28 huy chương vàng, 40 huy chương bạc, 55 huy chương đồng, vận động viên (VĐV) được phong cấp: 8 VĐV kiện tướng, 13 VĐV cấp I. Đặc biệt, tham dự Đại hội Thể dục thể thao Đông Nam Á (Seagame 31) tổ chức tại Việt Nam, tỉnh Sơn La có 4 VĐV tham gia thi đấu, trong đó đạt 3 huy chương vàng môn Pancatsilat, Teakwondo, Ném lao.

Thứ bảy, hoạt động văn học, nghệ thuật đã nỗ lực phản ánh chân thật cuộc sống và lao động sáng tạo của nhân dân, có nhiều tác phẩm chất lượng trong tất cả các loại hình nghệ thuật. Lực lượng văn nghệ sỹ, đặc biệt các nhà văn hóa, văn nghệ các dân tộc thiểu số có bước phát triển. Năm 2022, tỉnh Sơn La đã tổ chức Giải Báo chí về xây dựng Ðảng (Giải Búa liềm vàng) cấp tỉnh, tuyên truyền, vận động hưởng ứng giải báo chí “Vì sự nghiệp Đại đoàn kết toàn dân tộc”;  Cuộc vận động sáng tác tác phẩm văn học, nghệ thuật về chủ đề “Khu căn cứ cách mạng Lao Khô - Biểu tượng quan hệ hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào”...

Thứ tám, hoạt động hợp tác quốc tế về văn hóa, thể thao và du lịch được quan tâm thực hiện trở thành một trong những kênh quan trọng trong công tác đối ngoại của tỉnh; qua đó giới thiệu hình ảnh đất nước, con người, văn hóa - nghệ thuật các dân tộc Sơn La ra thế giới, đồng thời tiếp nhận có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại, làm phong phú thêm văn hóa dân tộc để bắt kịp xu thế của thời đại; tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ nhân Tết cổ truyền Bunpimay; các hoạt động kỷ niệm 60 năm Ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Lào (5-9-1962 - 5-9-2022); 45 năm Ngày ký kết Hiệp ước hữu nghị và hợp tác Việt Nam - Lào (18-7-1977 - 18-7-2022).

Thứ chín, hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao và du lịch trong toàn tỉnh đã được đầu tư xây dựng tuy chưa hoàn chỉnh, nhưng đã từng bước bảo đảm được sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, đáp ứng yêu cầu phục vụ nhiệm vụ chính trị và nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. 

Thứ mười, tổ chức tốt các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo, các hoạt động lễ hội đầu năm phù hợp với thuần phong mỹ tục, đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng chính đáng của nhân dân.

Nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”(3), Đảng bộ, nhân dân các dân tộc Sơn La đã và đang nỗ lực quyết tâm thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ đã đề ra, góp phần thực hiện có hiệu quả, chất lượng việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Sơn La đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước, sớm đưa Sơn La trở thành tỉnh phát triển khá trong khu vực miền núi và trung du Bắc bộ.

Như Quỳnh (lược ghi), Xuân Quý, Ngọc Ánh