Tê mặt, méo miệng: Nghĩ ngay đến đột quỵ

 - Bệnh đột quỵ xảy ra đột ngột và để lại những di chứng nặng nề với tỷ lệ tử vong cao trong giai đoạn cấp.

Bệnh thường xảy ra đột ngột, với những triệu chứng có thể cấp tính rầm rộ, song có nhứng triệu chứng thậm chí chỉ thoáng qua, nhưng là dấu hiệu báo trước của các cơn đột quỵ tiếp diễn sau này.

Thời gian là não

PGS.TS Nguyễn Hoàng Ngọc, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ não - bệnh viện Trung ương Quân đội 108 cho biết cách nhận ra những dấu hiệu của đột quỵ như sau:

Đột ngột tê mặt, méo miệng hoặc yếu liệt tay hay chân, đặc biệt ở một nửa cơ thể cùng bên; Đột ngột lú lẫn, rối loạn hay không hiểu lời nói; Đột ngột rối loạn thị giác ở một bên mắt (mù thoảng qua); Đột ngột rối loạn việc đi đứng, choáng váng, mất thăng bằng chóng mặt hay mất khả năng phối hợp động tác; Đột ngột đau đầu, nôn nhiều không biết nguyên nhân…

Chữ viết tắt FAST là một cách để nhớ những dấu hiệu của đột quỵ và những điều nên làm nếu bạn nghĩ đột quỵ đã xảy. FAST có nghĩa là:

FACE (mặt): Yêu cầu bệnh nhân cười; Kiểm tra để phát hiện nếu một bên mặt rũ xuống.

ARMS (tay): Yêu cầu bệnh nhân đưa cả hai tay lên; Kiểm tra để phát hiện nếu một tay rơi xuống.

SPEECH (nói chuyện): Yêu cầu bệnh nhân lặp lại một câu đơn giản; Kiểm tra để phát hiện nếu nói những từ không trôi chảy và kiểm tra sự lặp lại chính xác câu. 

TIME (thời gian): Nếu bệnh nhân có bất kỳ triệu chứng nào nói trên, hãy đưa bệnh nhân đến bệnh viện trong thời gian nhanh nhất có thể.

“Trong cấp cứu đột quỵ, thời gian là não (Time is Brain)  vì nếu chậm trễ, mỗi phút qua đi sẽ có hàng triệu tế bào thần kinh bị chết không có cơ hội hồi phục, đặc biệt các tế bào trong vùng tranh tối tranh sáng xung quanh ổ tổn thương (Penumbra)”, PGS.TS Nguyễn Hoàng Ngọc nhấn mạnh. 

Theo PGS.TS Hoàng Ngọc, đột quỵ là một cấp cứu y tế khẩn cấp. Vì vậy khi phát hiện các dấu hiệu báo động của đột quỵ, cần chuyển ngay tới các cơ sở y tế gần nhất sẽ giúp giảm tỷ lệ tử vong và tàn phế. 

Nếu được cấp cứu đúng thời điểm giờ vàng (3-4,5 giờ đầu) bằng các thuốc tiêu huyết khối đường tĩnh mạch, hoặc trong cửa sổ 6 giờ đầu áp dụng lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học đối với các bệnh nhân đột quỵ thiếu máu não thì khả năng cứu sống cũng như hạn chế được di chứng càng cao.

Nhầm lẫn các loại, thể đột quỵ

Cho đến thời điểm hiện tại, vẫn còn rất nhiều người nhầm lẫn giữa đột quỵ tim với đột quỵ não, hay thậm chí gọi chung chung là cảm mạo.

PGS.TS Nguyễn Hoàng Ngọc cho biết, đột quỵ do tim (heart attack: nhồi máu cơ tim) và đột quỵ não (strokes: hay còn gọi là tai biến mạch máu não) là hai nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở người hiện nay. 

Cơn đột quỵ tim như tên gọi của nó đề cập đến tim, còn đột quỵ não hay tai biến mạch máu não liên quan đến não. 

Nguyên nhân chính về cơ bản, cả hai căn bệnh này đều gây nên bởi sự tổn thương các động mạch cấp máu tới cho hai bộ phận quan trọng của cơ thể là tim (tắc nghẽn, huyết khối vữa xơ động mạch vành) và não (huyết khối tắc các mạch nuôi não hoặc đứt rách mạch máu não gây tràn máu trong não).

Đột quỵ do tim

Thường là do nhồi máu cơ tim cấp (tắc các nhánh động mạch vành nuôi cơ tim): làm cơ tim bị hoại tử ngưng co bóp, nếu vùng tổn thương rộng sẽ gây đột tử. Đây là hậu quả của việc thiếu máu cục bộ cơ tim. 

Theo các chuyên gia tim mạch, có nhiều nguyên nhân gây nhồi máu cơ tim nhưng nguyên nhân chính là do xơ vữa động mạch vành. Mảng xơ vữa làm giảm khẩu kính lòng mạch và dần dần gây tắc mạch dẫn đến việc máu không thể lưu thông…

Nói chung triệu chứng quan trọng nhất gợi ý đột quỵ do tim đó là những cơn đau thắt ngực lan ra tay, vai trái, mức độ đau có thể dữ dội hoặc tức ngực, nặng ngực, mệt, tay chân lạnh, khó thở, vã mồ hôi, trụy tim mạch nếu tổn thương rộng...

Rối loạn nhịp tim nặng gây ngưng tim đột ngột: Bệnh nhân rơi vào trạng thái hồi hộp, đánh trống ngực, ngất xỉu. Mức độ nặng có thể không có triệu chứng báo trước và bệnh nhân có thể ngưng tim sau đó tử vong rất nhanh chóng.

Đột quỵ não

“Đột quỵ não biểu hiện đặc trưng bởi sự mất đột ngột cấp tính các chức năng của não, tồn tại quá 24 giờ hoặc tử vong trước 24 giờ. Tình trạng này có thể do sự tắc nghẽn mạch máu não làm ngừng trệ dòng máu lên nuôi não phía sau chỗ tắc gọi là đột quỵ thiếu máu não; hoặc do rách vỡ thành động mạch gây ra máu chảy vào trong nhu mô não hay não thất, khoang dưới nhện xung quanh não - gọi là đột quỵ chảy máu não hay chảy máu màng não.

Triệu chứng quan trọng của đột quỵ não thường là: Yếu nhẹ nửa người hoặc liệt hoàn toàn nửa người; Giảm và mất cảm giác một bên cơ thể; Rối loạn ngôn ngữ, nói khó; Khó nuốt hoặc nuốt sặc; Giảm thị lực hay mù đột ngột một mắt, đau đầu dữ dội, chóng mặt đột ngột. Nặng hơn có thể hôn mê. 

Những người bị tăng huyết áp, bệnh tim mạch, bệnh đái tháo đường, tiền căn đột quỵ, thừa cân béo phì, nghiện hút thuốc lá, mỡ máu, ít vận động… có nguy cơ bị đột quỵ não cao.

Thể đột quỵ não

Đột quỵ não thường được xác định là một trong hai dạng: Đột quỵ thiếu máu não hay còn gọi nhồi máu não (nguyên nhân do tắc nghẽn một động mạch); Đột quỵ chảy máu não (nguyên nhân do rách, vỡ thành động mạch gây ra máu chảy vào trong nhu mô não hay não thất, khoang dưới nhện xung quanh não - chảy máu màng não).

Đối với bệnh đột quỵ thiếu máu não (Nhồi máu não): Nguyên nhân các động mạch mang máu đến não bị tắc nghẽn. Tùy thuộc vào mức độ động mạch bị ảnh hưởng mà não bị ảnh hưởng nhiều hay ít nhưng nhìn chung toàn bộ não không bị ngừng hoạt động trong cùng một lúc. 

Triệu chứng não chung như đau đầu và nôn thường ít gặp. Rối loạn ý thức hôn mê xảy ra khi tổn thương tắc mạch lớn trong não cấp tính như động mạch cảnh trong, động mạch não giữa hoặc động mạch sống nền.

Chảy máu não: Triệu chứng cấp tính hơn, khởi phát bệnh nhân đau đầu các mức độ, có thể đau đầu kịch phát dữ dội, thường có tăng huyết áp khi khởi phát đột quỵ, nôn hay gặp do kích thích màng não và tăng áp lực nội sọ. Bệnh nhân có các triệu chứng thần kinh khu trú như liệt nửa người, chóng mặt... và đặc biệt dễ đi vào hôn mê ngay từ đầu khi ổ máu tụ lớn cấp tính trong não.

Chảy máu màng não hay chảy máu dưới nhện là một thể của chảy máu não. Đây là dạng đột quỵ xảy ra khi mạch máu trên bề mặt của não vỡ, dẫn đến máu chảy vào khoang dưới nhện và vùng nền sọ.

Dạng này hay gặp ở người trẻ do vỡ dị dạng mạch máu não như phình mạch hoặc dị dạng động tĩnh mạch não. 

Triệu chứng lâm sàng: Bệnh nhân đột ngột đau đầu dữ dội, nôn nhiều, ý thức u ám. Co giật hay gặp; Có thể liệt hoặc không có liệt, diễn biến nhanh tùy mức độ máu tràn vào khoang dưới nhện, tỷ lệ tử vong cao.

Thái An