Prius nằm trong số các phương tiện tiết kiệm năng nhất và “sạch” nhất từng sản xuất. Trong bối cảnh giá xăng tăng mạnh, nhu cầu với mẫu xe tăng lên và gợi cảm hứng để các hãng khác triển khai những phiên bản hybrid tương tự. Dù vậy, khi ngành công nghiệp xe hơi chuyển dịch sang xe điện (EV), nhà sản xuất Nhật Bản lại bị thất sủng vì chưa muốn chơi “tất tay” cho xe chạy điện hoàn toàn.

“Sự thật là xe lai ghép ngày nay không phải công nghệ xanh. Xe Prius chạy bằng đồng cơ đốt gây ô nhiễm không khí như các xe chạy xăng khác”, Katherine García - Giám đốc chiến dịch Clean Transportation for All - viết trên blog.

Mạng lưới Greenpeace tuần trước xếp Toyota cuối bảng nỗ lực phi carbon hóa của các hãng xe. Lý do là tiến độ chậm chạp trong chuỗi cung ứng và doanh số các xe phát thải bằng không như EV chiếm chưa tới 1% tổng doanh số của hãng.

Nếu như các hãng xe khác như GM, Volkswagen… đã cam kết đầu tư hàng tỷ USD để phát triển xe chạy điện hoàn toàn, không cần động cơ chạy xăng như Prius, Toyota lại đi sau và gần đây mới công bố các khoản đầu tư như đối thủ. Công ty cũng đầu tư vào danh mục xe điện hóa, từ xe hybrid truyền thống như Prius đến mẫu crossover điện bZ4X chưa ra mắt.

Chiến lược đặt hãng xe hơi lớn nhất thế giới vào vị trí đối lập với nhiều đối thủ và làm dấy lên câu hỏi về cam kết bền vững. Mục tiêu của Toyota là đạt trung lập carbon vào năm 2050. Thực ra, theo CNBC, Toyota không đơn độc. Stellantis, Ford và các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản khác cũng đầu tư vào các mẫu xe hybrid điện hóa. Dù vậy, cách tiếp cận thận trọng với EV vẫn đáng chú ý.

Các lãnh đạo Toyota tranh luận chiến lược của công ty là hợp lý, không phải mọi khu vực trên thế giới sẽ ứng dụng EV như nhau do chi phí cao và thiếu cơ sở hạ tầng. Trong hội nghị của Hiệp hội Báo chí Ô tô, Jack Hollis, Phó Chủ tịch bán hàng Toyota Bắc Mỹ, tháng trước nhận xét: “Thị trường EV chưa chín muồi và đủ sẵn sàng ở mức mà chúng tôi phải có động thái lớn”.

Ông cũng dự đoán mục tiêu 50% xe mới bán ra vào năm 2030 là xe điện của Mỹ khó thành công do thiếu nhu cầu. Ông không quá lạc quan vào sự phổ biến của EV và thị phần của chúng. Toyota giới thiệu xe hybdrid từ 20 năm trước nhưng ngay cả với các mẫu xe ăn khách như Prius, thị phần xe hybrid tại Mỹ vẫn chưa tới 10%.

Ván cược đầy rủi ro

Tháng 12/2021, Toyota thông báo kế hoạch đầu tư 4.000 tỷ yen (xấp xỉ 28 tỷ USD) cho khoảng 30 mẫu xe điện dùng pin vào năm 2030. Cùng lúc này, hãng tiếp tục đầu tư vào xe hybrid như Prius và các lựa chọn tiềm năng khác thay thế xe điện chạy pin. 

Gill Pratt, nhà khoa học trưởng kiêm CEO Viện nghiên cứu Toyota, chia sẻ, công ty muốn mang đến cho mỗi người một giải pháp để họ đóng góp nhiều nhất cho môi trường. 

Vài tuần trước, Toyota tuyên bố dành tối đa 5,6 tỷ USD cho sản xuất pin điện và hybrid tại Nhật Bản và Mỹ để hỗ trợ các kế hoạch trước đó. Con số nghe có vẻ to tát song chưa bằng các “ông lớn” như GM hay Volkswagen. Chẳng hạn, GM đặt mục tiêu cung cấp độc quyền các loại xe điện không phát thải vào năm 2035, bao gồm những thương hiệu Cadillac và Buick vào năm 2030. Một số hãng khác cũng muốn khoảng 50% lượng xe bán ra tại Bắc Mỹ chạy điện hoàn toàn.

Toyota kỳ vọng bán 3,5 triệu xe điện mỗi năm cho đến năm 2030, gấp 1/3 lần doanh số hiện nay. Chúng bao gồm khoảng 1 triệu xe đến từ nhãn hiệu xe sang Lexus. Paul Waatti, Giám đốc phân tích tại AutoPacific, tin rằng Toyota rõ ràng khá bảo thủ về xe điện nhưng đây không hẳn là việc xấu. Ông đồng tình với nhận xét của quan chức Toyota khi cho rằng từ góc độ toàn cầu, nhiều thị trường đang di chuyển với nhịp độ khác nhau. Mỹ chậm hơn EU và Trung Quốc trong ứng dụng EV nhưng cũng có các thị trường còn chưa có hạ tầng nào cho xe điện. 

Năm 2021, Toyota bán được 10,5 triệu xe tại khoảng 200 quốc gia và khu vực, nhiều hơn bất kỳ hãng xe nào khác. Volkswagen-  hãng xe lớn thứ hai thế giới bán được 8,9 triệu xe tại 153 quốc gia; GM và các công ty liên doanh bán được 6,3 triệu xe, chủ yếu tại Bắc Mỹ và châu Á.

Xe điện chỉ là một giải pháp

Toyota tin rằng xe chạy điện hoàn toàn chỉ là một trong nhiều giải pháp để hoàn thành mục tiêu trung lập carbon. Jim Adler, Giám đốc sáng lập Toyota Ventures, “chưa nhìn thấy” tương lai xe điện phủ 100% thị trường ô tô. Theo ông, nó sẽ là một thị trường hỗn hợp.

Các lãnh đạo Toyota dự đoán nhiều khu vực khác nhau trên toàn cầu sẽ ứng dụng xe điện với tốc độ không giống nhau, phần lớn dựa vào năng lượng, hạ tầng và vật liệu thô cần thiết cho pin xe điện. Bên cạnh xe hybrid và xe điện, Toyota còn đầu tư mạnh vào xe dùng pin nhiên liệu khí hydro. Loại xe này vận hành giống xe dùng pin điện nhưng sử dụng năng lượng sinh ra từ khí hydro và oxy. Chúng được làm đầy bằng vòi phun nhanh chóng như xe xăng và dầu truyền thống. Dù vậy, xe nhiên liệu hydro cũng gặp thách thức tương tự xe điện hoàn toàn như chi phí, hạ tầng, hiểu biết của khách hàng.

Một rào cản giữa người tiêu dùng với xe điện chính là giá bán. Mẫu xe hybrid Toyota Prius 2022 có giá khởi điểm khoảng 25.000 USD, rẻ hơn 17.000 USD so với bZ4X. Pin của xe điện lại đắt đỏ do lạm phát và thiếu hụt vật liệu sản xuất như lithium, cobalt, nickel.

Theo hãng tư vấn AlixPartners, chi phí vật liệu thô trong xe điện đã tăng giá gấp đôi trong suốt dịch Covid-19, khiến cho chiến lược kết hợp của Toyota có tính kinh tế hơn. Pratt dự đoán khoảng 10 năm nữa, sẽ có điểm nghẽn nghiêm trọng trong nguồn cung lithium, nickel trên toàn cầu.