Vĩnh biệt 'người thầy của những người thầy'

GS.NGND Phan Trọng Luận, người thầy của nhiều thế hệ sinh viên trường ĐH Sư phạm Hà Nội, đã qua đời vào lúc 5 giờ 30 sáng ngày 19/10, hưởng thọ 87 tuổi.

Ông là một nhà sư phạm, một học giả chân chính. Bằng tâm huyết và những cống hiến khoa học của mình, ông góp phần to lớn cho giáo dục nước nhà, đồng thời góp một tiếng nói chung vào đời sống văn hoá xã hội trong hơn nửa thế kỉ qua.

GS.NGND Phan Trọng Luận

Người thầy tận tụy, tâm huyết

GS.NGND Phan Trọng Luận là người đã có công đưa khoa học dạy văn trong nhà trường Việt Nam phát triển lên một tầm cao mới.

Tận tụy, tâm huyết, GS đã xây dựng nên một hệ thống lí thuyết cơ bản về khoa học dạy văn trong nhà trường Việt Nam, đề xuất được một hệ thống luận điểm khoa học mới mẻ và một phương pháp luận tiếp cận đúng đắn vấn đề văn học nhà trường.

Nhiều công trình của thầy đã đánh dấu những cột mốc quan trọng trên bước đường trưởng thành và phát triển của khoa học dạy văn ở nước ta. Chuyên luận Rèn luyện tư duy qua giảng dạy văn học (1969) đã đặt ra “vấn đề thời sự cấp bách”: dạy văn phải chú ý đến vai trò người học, chú ý bồi dưỡng và phát triển tư duy hình tượng, tư duy sáng tạo cho học sinh. Lần đầu tiên trong lịch sử khoa học dạy văn Việt Nam, vai trò chủ thể học sinh được đặt ra như một vấn đề khoa học bức xúc, gợi mở một hướng tiếp cận căn bản vấn đề dạy – học văn.

Năm 1977, cuốn Phân tích tác phẩm văn học trong nhà trường của Giáo sư có thể nói là một bộ giáo trình giảng văn tương đối dày dặn. Ở đây, nhiều vấn đề cơ bản, mới mẻ của khoa học dạy văn lần đầu tiên được đề cập đến như vấn đề cơ chế dạy – học văn, “những con đường đưa tác phẩm văn học đến với học sinh”.

Với chuyên luận Cảm thụ văn học – giảng dạy văn học (1983), Giáo sư không chỉ đem đến những thông tin mới về lí thuyết tiếp nhận văn học, góp phần hiện đại hóa lí thuyết dạy học văn mà người đọc còn có thể tìm thấy ở đây một phương pháp tư duy, một phương pháp tiếp cận chân lí khoa học.

Năm 1988, giáo sư Phan Trọng Luận đã chủ biên bộ giáo trình Phương pháp dạy học văn (1988). Bộ giáo trình này vừa là hệ thống lí thuyết chuyên sâu về khoa học dạy văn vừa có tính ứng dụng nghề nghiệp cao. Giáo trình đã được tái bản hơn 10 lần, được Giáo sư bổ sung, hiệu chỉnh thành giáo trình chuẩn dùng chung cho các trường Đại học và Cao đẳng sư phạm trong cả nước.

Năm 2000, GS Phan Trọng Luận được tặng Giải thưởng Nhà nước về khoa học công nghệ đợt 1.

Năm 2002, GS cho ra mắt chuyên luận Văn học, giáo dục thế kỉ XXI đề cập đến nhiều vấn đề có tính định hướng, chiến lược về giáo dục và giáo dục văn học trong nhà trường, tránh những đề xuất, cải tiến chắp vá, manh mún.

Công trình đã đi sâu vào mục tiêu cuối cùng của giáo dục là giải phóng tiềm năng sáng tạo của xã hội và học sinh sinh viên.

Năm 2007, chuyên luận Văn học nhà trường - Nhận diện - Tiếp cận - Đổi mới đã đặt ra vấn đề cần phải nhận diện đúng bản chất, đặc thù của văn học nhà trường, cần phải có phương pháp tiếp cận hệ thống đối với một vấn đề phức tạp và nhạy cảm là dạy học Văn trong nhà trường.

Giáo sư vừa mới hoàn thành bản thảo của cuốn chuyên luận dày 200 trang bổ sung cho những hạn chế trong những cuốn sách ông đã viết trong nửa thế kỷ qua về khoa học dạy văn, với hi vọng khắc phục được những hạn chế ông nhìn thấy, đáp ứng được những đòi hỏi mới của việc dạy học văn trong nhà trường hiện nay.

Thầy Luận trong tâm trí học trò

Không chỉ là nhà khoa học có bề dày thành tựu và cống hiến, GS Phan Trọng Luận còn là một tấm gương tự học và một nhà sư phạm mẫu mực, người thầy đáng kính trọng của nhiều thế hệ sinh viên Trường ĐHSP Hà Nội và của cả những “học trò” chưa từng được gặp mặt “Thầy”.

Tiến sĩ Hoàng Thị Mai (ĐH Hồng Đức), đã bày tỏ “Niềm vinh dự và hạnh phúc được làm học trò GS-NGND Phan Trọng Luận”. Trong một bài viết rất công phu, bên cạnh những phân tích kỹ càng về phương pháp giảng dạy của GS Phan Trọng Luận, thì TS Hoàng Thị Mai khẳng định “Sáu năm cắp sách theo Thầy (từ thạc sĩ đến tiến sĩ), tri thức, tài năng sư phạm và nhân cách của một bậc thầy, một nhà văn hóa ở Thầy đã ảnh hưởng quan trọng đến cuộc đời tôi”.

“Ai học với thầy cũng nhận thấy, thầy yêu cầu rất cao đối với học trò, sẵn sàng mắng mỏ đến nơi đến chốn mỗi khi học trò viết bài, làm bài không đạt.

Nhưng rồi cũng tỉ mỉ như không thể hơn được nữa, thầy chữa từng câu, từng dấu chấm, dấu phẩy. Chúng tôi đã lớn lên cùng những dấu chấm, dấu phẩy ẩn chứa biết bao niềm kì vọng thiết tha của Thầy như thế.

Nhớ về Thầy cũng là nhớ về một con người rất giàu tình cảm. Có người cho rằng, nói đến một bậc thầy đại học mà chỉ quẩn quanh việc thầy yêu thương, quan tâm đến việc ăn, việc ở của học trò như thế nào thì hơi “thỏn mỏn” quá.

Tôi nghĩ, không hoàn toàn như vậy. Cách sống, cách ứng xử, tình cảm và sự quan tâm của Thầy đối với học trò luôn nhắc nhở tôi phải sống cho chân thật, thẳng thắn, có ích. Mỗi khi chúng tôi mắc lỗi, thầy quở mắng hết sức nghiêm khắc. Nhưng rồi cũng con người nghiêm khắc ấy đã lại rất chăm chú, khóe mắt rưng rưng khi nghe tôi kể về một chị bạn học trò nghèo mất trộm xe đạp, một cậu bạn mồ côi lận đận vừa kiếm sống vừa học thạc sĩ mà rằng: “Bảo nó đến đây thầy cho tiền mà trả nợ”; hoặc “Để thầy bảo cho việc mà làm thêm”…

Những lứa học trò hơn 20, 30 như tôi, thầy coi như con gái, khuyên nhủ từ những điều nhỏ nhặt, rằng: “Làm mẹ mà không thương con, chăm con thì hỏng; phải biết thu xếp công việc gia đình để nghiên cứu khoa học; phải biết kiếm sống bằng chính khoa học…"

Bài viết “Một người thầy không biết mặt” của tác giả Nguyễn Thành Công (Bạc Liêu) (đăng trên báo Người lao động online) cách đây còn chưa lâu, là câu chuyện của một người thanh niên ngày đi làm thuê kiếm sống, đêm về tự học, chỉ qua đọc được trong sách 12 bài viết về sự tự học của GS Phan Trọng Luận và vui mừng nhận ra chìa khóa mở con đường tự học tốt nhất cho cá nhân mình mà “tự coi mình là học trò của ông”...

“Số là sách làm văn 12 có mấy bài cho dù ghi rõ là tham khảo, song tôi thấm thía lắm. Bài viết về tinh thần khoa học, về văn hóa… và đặc biệt bài viết về sự tự học được giáo sư Phan Trọng Luận chấp bút. Tự học theo Giáo sư là tất yếu đối với mỗi cá nhân và xã hội trong thời đại mà kho tri thức dường như vô tận, khi quỹ thời gian của mỗi con người là hữu hạn. Giáo sư nêu bật sự coi trọng con đường tự học ngay cả ở những xã hội phát triển cao, như nước Mỹ, và sự lên ngôi của các hình thức giáo dục đào tạo không chính quy. Bàn sâu, nói kỹ, khơi trúng vấn đề, cứ như giáo sư nói với riêng tôi, phân tích cho tôi nghe và chỉ cho tôi con đường đi hợp với hoàn cảnh của mình.

Tôi thực sự bị chinh phục.

Tốt nghiệp THPT, tôi tiếp tục giải quyết hàng loạt lỗ hổng về tin học, lô gich, tâm lý, mỹ học, triết học, lý luận văn học và ngôn ngữ… bằng cách tự học “khổ sai’ như đã nói, có khi muốn phát khùng. Chẳng thành thám hoa bảng nhãn, nhưng coi như đã có chút chữ nghĩa cần thiết để tiếp tục dấn bước trên đời. Nhìn lại, trong nhiều nguyên nhân, thì đóng góp của bài viết có tính khơi gợi của giáo sư Phan là then chốt”.

• Chi Mai (tổng hợp)