Điều ẩn sâu trong quan hệ Nga-Mỹ sau cái cớ Snowden?

- Ngày 8/8, Tổng thống Mỹ Obama đã quyết định hủy bỏ cuộc gặp với Tổng thống Nga Putin vào tháng 9 tới nhằm đáp trả việc Nga cho Edward Snowden tạm trú một năm. Nhưng vụ Snowden chỉ là cái cớ...

Sau phản ứng của Mỹ, cả hai bên đều tỏ ý thất vọng về quyết định của mỗi bên được coi là thiếu thiện chí, làm cho quan hệ Nga - Mỹ thêm căng thẳng, khiến dư luận quốc tế quan tâm.

Chưa "bình đẳng"

Bày tỏ sự thất vọng về quyết định của Nhà Trắng, cố vấn đối ngoại của Tổng thống Nga Yuri Ushakov tuyên bố động thái trên cho thấy Mỹ không thể phát triển quan hệ với Nga trên “một nền tảng bình đẳng”.

Tổng thống Mỹ Obama đã quyết định hủy bỏ cuộc gặp với Tổng thống Nga Putin. Ảnh: AP

Giới phân tích cho rằng, trong quan hệ hợp tác với Nga, Mỹ mới chỉ dừng lại ở tuyên bố “mong muốn”, còn trên thực tế lại chưa đưa ra nhượng bộ nào đáng kể về cắt giảm kho vũ khí chiến lược, hệ thống NMD châu Âu, kế hoạch mở rộng NATO về phía đông, không can thiệp từ bên ngoài vào Iran, chấp nhận quyền của Iran đối với chương trình hạt nhân vì mục đích hòa bình... khiến quan hệ Nga - Mỹ không thể có được những bước tiến triển thực chất và bình đẳng.

Mặc dù chiến tranh Lạnh đã qua đi hơn 20 năm, nhưng mối quan hệ mang tính đối kháng vẫn còn “tồn đọng”. Sự ám ảnh của tính khác biệt về ý thức hệ và chế độ chính trị, sự cân bằng chiến lược và thực lực quân sự giữa hai cường quốc... Vì thế, cho dù hai bên đều thể hiện mong muốn tăng cường hợp tác, nhưng hành động thực tế vẫn còn có khoảng cách khá xa.

Nước Mỹ dưới thời Tổng thống Obama, tuy đã tuyên bố chấp nhận một thế giới đa cực, nhưng trên thực tế vẫn theo đuổi mục tiêu nắm quyền “lãnh đạo” thế giới, và Mỹ vẫn chưa thật sự chấp nhận sự trỗi dậy của Nga với không gian hậu Xô Viết - SNG nằm trong phạm vi ảnh hưởng của nước này.

Mỹ vẫn khẳng định sẽ không đóng cánh cửa hợp tác với Nga và cho biết một cuộc họp giữa các bộ trưởng quốc phòng và ngoại giao hai nước sẽ vẫn diễn ra như kế hoạch tại thủ đô Washington. Còn Nga cho rằng, quyết định mới nhất của Mỹ thể hiện họ chưa sẵn sàng thiết lập quan hệ với Nga “trên cơ sở bình đẳng” đồng thời khẳng định vẫn giữ lời mời ông Obama sang thăm Nga.

"Giữ miếng" lẫn nhau

Theo giới quan sát, hồi đầu tháng 5, một động thái bất ngờ là Robert Mueller, Giám đốc Cục Điều tra Liên bang Mỹ tới thăm Moscow để thảo luận về việc xây dựng lại mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan an ninh hai nước. Vì sau vụ khủng bố ở Boston, Mỹ đã nhận ra rằng có sự phối hợp chân thành và hiệu quả của ngành tình báo Nga đối với Mỹ.

Trước đó Nga, đã cảnh báo nguy cơ khủng bố liên quan đến hai anh em nhà Tsarnaev người gốc Chechnya (Nga), nhưng tình báo Mỹ đã bỏ qua sự cảnh báo đó cho đến khi vụ đánh bom kép nổ ra... Các nhà phân tích cho rằng thảm kịch Boston có thể là chất xúc tác giúp ông Obama và ông Putin có cơ hội làm những gì họ đã rất muốn thực hiện nhằm cải thiện mối quan hệ đôi bên.

Tuy nhiên, ngay sau đó (14/5) Nga đã cho công bố vụ bắt giữ điệp viên Mỹ tại Moscow chỉ sau 7 ngày khi Ngoại trưởng Mỹ John Kerry tới Moscow và dường như đã đạt một bước đột phá ngoại giao quan trọng với một sáng kiến chung Nga - Mỹ trong nỗ lực đưa các bên cả chính phủ Syria và phe đối lập vào bàn đàm phán.

Lần này theo công bố của Nga, điệp viên bị bắt là một quan chức Mỹ mang theo tiền mặt để dụ dỗ các điệp viên “hai mang” tiềm ẩn của Nga, với lời hứa họ sẽ còn nhận được nhiều tiền hơn thế nếu làm việc có hiệu quả.

Theo giới phân tích, với động thái bắt điệp viên Mỹ vào thời điểm này, Cơ quan An ninh Nga có thể đang cố gắng làm gia tăng căng thẳng giữa ông Kerry và CIA, vì CIA trước đây đã tùy tiện mở một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái ở Pakistan, khiến ông John Kerry mất mặt. Hoặc rất có thể, Cơ quan An ninh Nga đã tìm kiếm một cách đáp trả cho vụ điệp viên Nga bị phát hiện tại Mỹ năm 2010. Theo giới phân tích thì cả hai bên Mỹ - Nga vẫn đang “giữ miếng” lẫn nhau.

Snowden chỉ là cái cớ

Chỉ sau hơn hai tháng quan hệ Nga - Mỹ lại càng “nóng hơn” trước việc Edward Snowden được Nga cấp phép tỵ nạn tạm thời, khiến Mỹ tỏ ra “rất thất vọng”. Tổng thống Mỹ Obama từng điện đàm với Tổng thống Putin về vấn đề này. Nga cho rằng vụ Snowden không nên và không thể ảnh hưởng đến mối quan hệ hai nước, nhưng ông Obama đã không làm như vậy.

Thông báo của Nhà Trắng nêu rõ: “Chúng tôi đi đến kết luận rằng hiện không hội đủ những tiến triển để có thể xúc tiến việc tổ chức hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Nga”. “Chúng tôi tin rằng hoãn cuộc họp thượng đỉnh cho tới khi hai bên có thêm kết quả từ chương trình nghị sự chung là có tính xây dựng hơn”.

Ben Rhodes, Trợ lý Nhà Trắng cũng nói: “Chúng tôi sẽ vẫn hợp tác với Nga trong những vấn đề chúng tôi có thể tìm được những điểm chung, nhưng cả tổng thống và ban an ninh quốc gia đều thấy cuộc gặp thượng đỉnh không hợp lý trong bối cảnh hiện nay”, việc Snowden được cấp phép tạm trú ở Nga đã làm tồi tệ thêm mối quan hệ vốn đã căng thẳng giữa hai nước.

Các chuyên gia nhận định thêm, nếu quan hệ Nga - Mỹ rơi vào trạng thái “đóng băng” hoặc “ngầm đối đầu” mới, hợp tác song phương về vấn đề Afghanistan, vấn đề hạt nhân Iran, vấn đề Syria… sẽ ngừng lại, điều này sẽ bất lợi cho cả hai bên, đặc biệt là với Mỹ.

Dư luận cho rằng, Nga - Mỹ cần phải gia tăng độ tin cậy lẫn nhau, và hành động nhiều hơn nữa, nhất là từ phía Mỹ, như ông Putin từng nhấn mạnh, “điều mấu chốt vẫn là Mỹ thực hiện cam kết như thế nào”. Vì thế, vụ việc Snowden chỉ là cái cớ, còn điều ẩn sâu mới là lý do khiến cuộc gặp thượng đỉnh chưa thể diễn ra vào tháng 9 năm nay.

Nguyễn Nhâm