Nhà phê bình Văn Giá: 'Viết tự truyện cần giữ đạo đức thể loại'

Tại Hội sách trực tuyến quốc gia 2020 diễn ra trên trang book365.vn, nhà thơ Hữu Việt, nhà thơ Trần Đăng Khoa, nhà phê bình Văn Giá,...cùng nhiều độc giả đã có cuộc giao lưu xung quanh chủ đề: “Xu hướng viết tự truyện”. 

Có thể nói, xu hướng viết tự truyện trong những năm gần đây vô cùng nở rộ và có đời sống trong sự phát triển chung của văn chương.

Nhà thơ Hữu Việt - người dẫn của cuộc giao lưu trực tuyến về chủ đề viết tự truyện.

Xu hướng tự truyện - xu hướng văn chương tận cùng chân thực

Lý giải về việc tại sao tự truyện lại nở rộ như vậy, nhà phê bình Văn Giá nhận định, lý do chính nhất có lẽ là thời đại ngày nay, con người được quyền nói về con người riêng của mình một cách công khai. Mà những thứ thuộc riêng tư người ta lại tò mò. Khi những kho bí mật được lắng nghe lại kích thích người ta kể về nó. 

Thứ nữa theo nhà phê bình Văn Giá, mỗi nhân vật lại gắn liền với hoàn cảnh sống khác nhau, một giai đoạn lịch sử khác nhau khi người ta viết lên giai đoạn đó, toàn bộ quá trình lịch sử giai đoạn đó hiển hiện, điều đó khiến độc giả khao khát tìm hiểu.

“Như tác giả Bình Ca viết về những năm tháng chiến tranh ở miền Bắc thì toàn bộ đời sống của miền Bắc năm tháng đó hiển hiện lên. Độc giả biết thêm được một thời kỳ mà có thể họ chưa biết, chưa trải qua”, nhà phê bình Văn Giá nói. 

Thêm vào đó ông cũng thẳng thắn thừa nhận rằng, văn chương hư cấu đem lại sự chân thực cho con người hình như hơi thiếu thì để bù đắp vào chỗ có thể thiếu này nên tự truyện ra đời. Nó tạo ra sự chân thực tận cùng của văn chương.

Cuốn hồi ký 'Tuổi thanh xuân còn mãi' khiến nhà thơ Trần Đăng Khoa rất thích thú khi đọc.

Đồng tình với quan điểm của nhà phê bình Văn Giá, nhà thơ Hữu Việt cho rằng sự cởi mở trong việc xuất bản tự truyện hiện nay khiến cho con người có thể nói ra những suy nghĩ thầm kín của mình. Mạng xã hội xuất hiện làm cho mọi người kết nối với nhau được dễ dàng, nhiều cuốn sách ra đời từ những những status trên mạng xã hội.

“Con người càng ngày càng có nhu cầu chia sẻ vì nó làm cho người ta thấy mềm lòng và sung sướng nhất chính là chia sẻ về quá khứ. Khi kể về quá khứ chúng ta được sống lại một đời sống của mình thêm một lần nữa”, nhà thơ Hữu Việt chia sẻ.

Nguyễn Hy Hoài Nam – một facebooker rất hot trên mạng xã hội cho rằng, khi tiểu thuyết bình thường không có quá nhiều tác phẩm xuất sắc thì có sân chơi dành cho hồi ký nở rộ - họ có thể kể về một thời điểm lịch sử, cũng có thể là một quãng thời gian gần nhưng lại có dấu ấn trong đời sống của họ.

“Ví dụ như gần đây có 'Quân khu Nam Đồng' của Bình Ca, nói nhiều về những năm 1960-70, người Hà Nội thời đó đọc là hiểu ngay. Những người thời đó giờ trưởng thành và đi khắp các tỉnh thành trong cả nước có khi là đi nước ngoài, họ vẫn tìm đọc và chính vì thế cuốn sách được tái bản nhiều lần vô cùng thành công. Cũng như cuốn Hồi ức tập thể 'Tuổi thanh xuân còn mãi ' của chúng tôi – có thể nó có thể chỉ hơn ‘báo tường’ một chút thôi nhưng nhiều người tò mò về cuộc sống của lưu học sinh ở Liên Xô thời bấy giờ... Nó tạo khung cảnh Đông Âu thời đời đó, có gì đó chân thực hơn những tiểu thuyết bình thường, nó có đất sống riêng”, anh Nguyễn Hy Hoài Nam chia sẻ. 

Nhà thơ Trần Đăng Khoa nói ông thích cuốn Tuổi thanh xuân còn mãi – nó không nằm ngoài xu hướng chung của văn học trong những năm gần đây – xu hướng tự truyện hồi ức quá khứ.

“Những năm gần đây xu hướng viết tự truyện nổi trội rất đặc biệt, người ta thích những điều không hư cấu. Nhưng thực chất, điều này nó đã manh nha từ rất lâu rồi. Có lẽ bắt đầu từ Duy Kháng với cuốn Tuổi thơ im lặng. Ông viết rất nhiều nhưng thời gian rảnh ông viết cho con, ông hoàn toàn kể câu chuyện lặt vặt về những thứ xung quanh mình như chuyện con gà, con chó, chị gái, cổng chùa... nhưng tập hợp lại thành một quyển tự truyện rất hay.

Sau đó Thời xa vắng của nhà văn Lê Lựu - cái đó cũng có thể xem như là một cuốn tự truyện. Một loạt như cuốn tự truyện Nhật ký Đặng Thùy Trâm, Nhật ký Sống mãi tuổi hai mươi, Biên bản chiến Tranh của nhà báo Trần Mai Hạnh... và tất cả chúng hấp dẫn người đọc là bởi tính chân thực”, nhà thơ Trần Đăng Khoa chia sẻ.

Nghệ sĩ nổi tiếng cũng xuất bản rất nhiều tự truyện kể về cuộc đời mình.

Viết tự truyện phải giữ đạo đức thể loại

Xu hướng tự truyện xuất hiện nhiều nhưng theo nhà thơ Hữu Việt, chất lượng của nó lại không đồng đều. Cuốn đầu tiên viết tốt, cảm giác như xuất hiện một tác giả văn chương xuất sắc nhưng đến cuốn thứ 2 lại rất dở.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa cho rằng, sở dĩ có hiện tượng như vậy là bởi có thể cuốn đầu tiên khi xuất bản đã là tinh tuý, được ‘khơi trong gạn đục rồi’, đến cuối thứ 2 chẳng còn gì để viết, thành ra nhạt và dở. 

Nhà phê bình Văn Giá khẳng định, đã là tự truyện tất nhiên được quyền bộc lộ con người cá nhân nhưng nếu chỉ dừng lại ở câu chuyện cá nhân không thôi là thất bại. Nhưng nếu qua câu chuyện cá nhân, người viết cài cắm khiến độc giả hiểu được về một câu chuyện thời đại giữa, đời sống khi đó như thế nào mới thành công. Nếu quá nhiều chuyện riêng tư không có mối liên hệ hệ xúc động giữa người kể với đời sống bên ngoài là thất bại”, nhà phê bình Văn Giá thẳng thắn. 

Facebooker Nguyễn Hy Hoài Nam đồng ý với quan điểm của nhà phê bình Văn Giá. Anh cho rằng, nếu tự truyện chỉ nói việc tôi đi đâu, ăn gì, làm gì ở một thời điểm nào đó rất cá nhân đúng là thất bại thảm hại.

“Viết tự truyện làm sao để người ta nhìn giọt nước thấy được đại dương mênh mông, nhìn cây nhỏ mà thấy đại ngàn, thế mới thành công”, nhà thơ Hữu Việt nói.

Tự truyện, thật quá cũng nguy nhưng không thật lại nhạt, giống như rất nhiều tự truyện của các nghệ sĩ nổi tiếng gần đây như Lê Vân, Hoàng Thuỳ Linh, Hari Won, Thương Tín... Và nhiều người cho rằng, vốn sống của các nghệ sĩ chưa nhiều, đôi khi, viết tự truyện là để PR bản thân.

Về quan điểm này, nhà phê bình Văn Giá cho rằng: “Tất nhiên, người viết có thể có động cơ PR cho chính mình, nhưng nếu quá đi chút thì đánh bóng tên tuổi quá đà. Nhưng nếu thông qua đời sống của anh hiện lên số phận của những người xung quanh, khiến cho người khác nghĩ ngợi về đời sống này, sống tốt, sâu hơn và nhân ái hơn, thì đó là tự truyện thành công. Còn nếu kể lể quá riêng tư, thể hiện cái tôi bản thân quá đà thì tự truyện không có ý nghĩa gì cả. Cái này người ta gọi là đạo đức thể loại. Nếu anh có đạo đức thể loại, anh biết mối quan hệ giữa cá nhân anh và những người xung quanh, đặc biệt với cộng đồng xung quanh và đất nước. Lúc đó anh mới được coi là giữ đạo đức thể loại, bạn đọc mới chấp nhận và đón đọc”.

Tình Lê

Nhà văn best-seller Dương Thuỵ: 'Đừng đọc sách theo trào lưu'

Nhà văn Dương Thuỵ nhận định, Việt Nam có rất nhiều diễn đàn đọc sách, các bạn trẻ hiện tại đọc cũng kha khá, nên chị khuyên không đọc theo phong trào.