Chiều ngày 13/4/2015, tại Hà Nội, Bộ TT&TT đã phối hợp cùng REACT Châu Á - Thái Bình Dương tổ chức hội thảo “Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường mạng” nhằm giới thiệu và chia sẻ kinh nghiệm, các giải pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường Internet.

Trao đổi tại hội thảo, ông Đỗ Hữu Trí, Phó Chánh Thanh tra Bộ TT&TT nhận định, bên cạnh những mặt tích cực, Internet đang đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết đặc biệt là vấn đề sở hữu trí tuệ (SHTT). Sự phát triển của khoa học công nghệ và tiện ích của môi trường mở là điều kiện thuận lợi để ai đó có ý đồ xấu, thực hiện mục đích trục lợi bằng hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan. Hàng ngày hàng giờ, người dùng vẫn tiếp cận những sản phẩm trên mạng (có thể là một bản nhạc, một bài hát, một ấn phẩm sách hay thường xuyên hơn là một tác phẩm báo chí trên mạng), song người dùng rất khó nhận biết sản phẩm đó có đáp ứng yêu cầu bản quyền không.

“Thực tế công tác thanh tra, kiểm tra những năm gần đây cho thấy, tình hình vi phạm bản quyền có chiều hướng gia tăng, diễn ra ở nhiều nơi, đối tượng tham gia ngày càng nhiều, ảnh hưởng không tốt đến đời sống xã hội, là rào cản lớn trong hoạt động nghiên cứu, sáng tạo. Đồng thời, nhiều tổ chức, cá nhân còn hạn chế trong nhận thức về vấn đề bản quyền, bên cạnh đó môi trường mở đòi hỏi tính tự giác rất cao dẫn đến công tác quản lý trong lĩnh vực này còn rất nhiều khó khăn, thử thách”, ông Trí cho hay.

Cũng theo chia sẻ của đại diện Thanh tra Bộ TT&TT, nhiều người kinh doanh trên mạng đã tìm mọi cách để thu lợi và trong nhiều trường hợp họ không thực hiện nghĩa vụ trả phí bản quyền cho tác giả, chủ sở hữu tác phẩm. Để làm được điều đó, họ đã sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi để đối phó với chủ thể quyền và cơ quan quản lý nhà nước.

Trong đó, cách thức phổ biến nhất hiện nay là khi website bị xử lý đóng cửa, họ mở website khác với cách thức cung cấp thông tin tương tự nhưng thay đổi tên doanh nghiệp, tên người điều hành, quản lý. Một số đối tượng thì đăng ký tên miền quốc tế nhưng giấu danh tính, hoặc cố tình khai báo thông tin không đúng để tránh sự kiểm tra, không thông báo việc sử dụng tên miền quốc tế tại Việt Nam.

Đặc biệt, có đối tượng sử dụng tên miền quốc tế, đặt server ở nước ngoài, sử dụng IP nước ngoài và cung cấp dịch vụ vào trong nước. Còn với tác phẩm báo chí cụ thể, việc vi phạm bản quyền thường bằng cách thay tên tác phẩm, xào xáo lại nội dung, hoặc bị sử dụng dưới dạng tổng hợp chung chung. “Vì vậy, cuộc chiến chống vi phạm bản quyền trên Internet rất cam go, cần phải tiến hành lâu dài và thường xuyên, không thể giải quyết triệt để trong một sớm một chiều”, đại diện Thanh tra Bộ TT&TT khẳng định.

Đề cập đến thực trạng công tác thanh tra và xử lý các vấn đề vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trên mạng Internet, Phó Chánh thanh tra Bộ TT&TT Đỗ Hữu Trí cũng thẳng thắn thừa nhận, hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm hiện vẫn còn nhiều hạn chế.

Do những quy định chưa rõ ràng về thẩm quyền nên TT&TT chưa tổ chức các cuộc thanh tra chuyên đề, diện rộng về lĩnh vực này mà chỉ kết hợp, lồng ghép vào các nội dung khác trong quá trình thanh tra hoặc xử lý một cách đơn lẻ khi chủ sở hữu có yêu cầu. 

Cụ thể, năm 2012, Thanh tra Bộ đã tham mưu cho Bộ TT&TT chỉ đạo các Sở TT&TT triển khai thanh tra diện rộng trên phạm vi toàn quốc trong lĩnh vực truyền hình trong đó có nội dung về bản quyền.Tổng hợp kết quả thanh tra cho thấy nhiều số đài truyền hình, doanh nghiệp truyền hình trả tiền đã vi phạm bản quyền về phim, chương trình phát sóng. Tiếp đó, từ năm 2012-2014 đã tiến hành thanh tra và nhắc nhở khoảng hơn 80 doanh nghiệp cung cấp dịch vụ nội dung, yêu cầu thực hiện đúng quy định về bản quyền tác phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng đã được số hóa và được xử lý, lưu trữ, trao đổi, truyền đưa, cung cấp trên môi trường mạng Internet và mạng viễn thông.

Theo thống kê, năm 2014, căn cứ vào Nghị định xử phạt mới, có hiệu lực từ cuối 2013, Thanh tra TT&TT xử phạt vi phạm hành chính về quyền tác giả, quyền liên quan đối với 4 trường hợp với tổng số tiền phạt là 32,5 triệu đồng. Đơn cử như, xử phạt Báo Đời sống và Pháp luật 7,5 triệu đồng do đăng bài viết chưa được sự đồng ý của chủ sở hữu; xử phạt Công ty CP Quang Minh Việt Nam 15 triệu đồng do đăng bài viết chưa được sự đồng ý của chủ sở hữu; và phạt 2 doanh nghiệp cung cấp phim trái phép.

“Cũng với khó khăn tương tự, các vụ vi phạm trên môi trường mạng bị Thanh tra Bộ VHTT&DL xử lý thời gian qua cũng rất ít, chỉ như “muối bỏ bể”. Hành vi công khai chiếu các bộ phim và các chương trình truyền hình không có bản quyền vẫn diễn ra hết sức phổ biến. Hàng trăm website trong nước vẫn cố tình vi phạm bản quyền, hàng ngàn bộ phim, chương trình truyền hình được “xài chùa” trên Internet nhằm thu món lợi bất chính”, ông Trí cho biết.

Một nguyên nhân cơ bản đưa đến tình trạng nêu trên, theo Thanh tra Bộ TT&TT, là do việc phân định thẩm quyền quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ chưa thật sự hợp lý. Bộ TT&TT là cơ quan quản lý hệ thống phương tiện phát sinh vấn đề bản quyền lớn nhất nhưng chỉ có vai trò là cơ quan phối hợp. Mặt khác, bản quyền trên môi trường mạng gắn liền với trách nhiệm của Bộ VHTT&DL và Bộ TT&TT, tuy nhiên sự phân định chưa thật sự rõ ràng, chưa có sự phối hợp chặt chẽ, bài bản.

Bên cạnh đó, còn có các nguyên nhân như: tình trạng người sử dụng dịch vụ trên Internet hầu như chưa có thói quen trả tiền, phần lớn là sử dụng miễn phí, đơn vị cung cấp dịch vụ trung gian phải bù đắp chi phí từ các nguồn thu khác, điều này tạo ra áp lực khiến họ tìm mọi cách có thể để trốn tránh nghĩa vụ với chủ sở hữu; Công tác thanh tra, kiểm tra chưa được tiến hành thường xuyên, liên tục, mới dừng lại ở việc xử lý sự vụ, mức xử phạt thấp chưa đủ sức răn đe; Nhận thức chung trong xã hội về sở hữu trí tuệ còn hạn chế, người dùng dễ dãi trong sử dụng sản phẩm, tác giả, chủ sở hữu tác phẩm chưa quyết tâm trong việc bảo vệ quyền hợp pháp của mình.

Để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc nêu trên, đại diện Thanh tra Bộ TT&TT đề xuất cần khuyến khích tác giả, chủ sở hữu tác phẩm áp dụng các giải pháp kỹ thuật để bảo vệ sản phẩm của mình, kịp thời phản ánh đến cơ quan chức năng khi bị xâm phạm; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm minh những đối tượng có hành vi vi phạm quyền tác giả, quyền liên quan; đồng thời đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, giáo dục, nâng cao hơn nữa nhận thức của các tầng lớp nhân dân về sở hữu trí tuệ, tạo chuyển biến tích cực trong xã hội.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ TT&TT trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, nhất là bản quyền phần mềm. Đặc biệt, cần chú trọng xây dựng cơ chế phối hợp trong công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm giữa Bộ TT&TT với Bộ VHTT&DL nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.