Bằng sáng chế phần mềm cản trở đổi mới công nghệ

Biếm họa chân dung “Quỷ lùn bằng sáng chế” Patent troll.

Những “gã lùn” tiêu tốn 500 tỷ USD

Thuật ngữ Patent troll - Quỷ lùn bằng sáng chế - không hề xa lạ ở thung lũng Silicon. Patent troll là những công ty chuyên giữ giấy phép bằng sáng chế không phải để sản xuất hàng hóa mà chỉ “rình” các hãng công nghệ lớn vi phạm bằng sáng chế của mình để kiện tụng hòng thu tiền nhanh chóng.

Theo nghiên cứu của Đại học Luật Boston, trong khoảng thời gian từ năm 1990-2010, các “Quỷ lùn bằng sáng chế” đã gây thất thoát 500 tỷ USD. Riêng 4 năm vừa qua, chi phí phát sinh từ các vụ kiện tụng là trung bình 80 tỷ USD/năm. Vì đâu Patent troll lại có cơ hội lộng hành như vậy? Nếu cái giá phải mất vì vi phạm bằng sáng chế phần mềm quá lớn, cớ sao các công ty không xem xét kỹ trước khi áp dụng một công nghệ? Nguyên nhân xuất phát chính từ “sự phân biệt ranh giới không rõ ràng của bằng sáng chế”.

Bùng nổ số lượng bằng sáng chế và các hệ lụy

Trước đây, các cá nhân hay công ty được trao bằng sáng chế phần mềm như phần thưởng cho ý tưởng sáng tạo của họ. Ngoài ra, bằng sáng chế còn để ngăn cản hành vi đánh cắp hoặc sử dụng trái phép thành quả lao động của người khác. Hệ thống này đã từng đem lại kết quả khá tốt khi hoạt động nghiên cứu diễn ra ở quy mô nhỏ với ít bằng sáng chế được trao. Tuy nhiên trong tình hình hiện nay, với sự bùng nổ của Internet và mạng xã hội, sự chia sẻ tri thức diễn ra trên phạm vi toàn cầu với tốc độ nhanh chóng theo thời gian thực, số lượng người tham gia phát triển phần mềm máy tính bùng nổ và những sản phẩm mới ra đời với tốc độ nhanh chưa từng có trong lịch sử. Điều này dẫn đến hệ quả là số lượng bằng sáng chế cũng tăng lên.

Theo thống kê trong cuốn sách The Truth About Patents (Sự thật về những bằng sáng chế) của Bill Roberts, tổng số bằng sáng chế phần mềm được cấp trên thế giới đã tăng gấp 21 lần, từ 1.300 lên 21.000 bằng sáng chế từ năm 1990 đến năm 1999. Tháng 08/2011, riêng vụ Google mua lại Motorola Mibility đã liên quan tới 17.000 bằng sáng chế đã cấp và 7.500 bằng sáng chế đang chờ được xét duyệt. Từ đó, chúng ta có thể tưởng tượng số lượng bằng sáng chế trên toàn thế giới ở thời điểm hiện tại nhiều đến mức nào.

Đến đây, lại xét đến quá trình xây dựng một phần mềm rất phức tạp. Một phần mềm chứa hàng ngàn các đơn vị lập trình nhỏ hơn, thường là các module. Khi số lượng các bằng sáng chế quá nhiều, bất kỳ module nào cũng có nguy cơ đã xuất hiện trong một bằng sáng chế đã tồn tại. Trong khi đó, các lập trình viên phát triển phần mềm, trong quá trình lập trình, không thể biết được liệu mình có ngẫu nhiên sử dụng module thuộc một trong hàng trăm ngàn bằng sáng chế hay không. Đó là chưa kể, số lượng bằng sáng chế gia tăng còn gây khó khăn cho chính các nhà cấp bằng sáng chế. Năm 2010, khi Bộ trưởng Bộ Thương mại Mỹ, ông Gary Locke yêu cầu Văn phòng Thương hiệu và Bằng sáng chế Mỹ USPTO giải quyết những tồn đọng về bằng sáng chế, vụ việc vỡ lở là USPTO đôi khi chỉ đơn giản thông qua bằng sáng chế mà không thể xem xét kỹ lưỡng những bằng sáng chế thuộc dạng nghi vấn. Điều này khiến người ta lo ngại số lượng bằng sáng chế “không chất lượng” sẽ tăng lên.

Vì khó tránh khỏi vi phạm bằng sáng chế của người khác trong quá trình phát triển phần mềm, các công ty lớn vẫn phải dự đoán tổn thất có thể xảy ra trong trường hợp bị kiện tụng sau này và cộng thêm số tiền đó vào chi phí phát triển công nghệ hay sản phẩm mới. Đây rõ ràng là những rào cản đối với việc đổi mới công nghệ.

( Từ năm 1990 đến năm 1995 là số liệu cụ thể, từ năm 1996 đến năm 1999 là số liệu ước tính). Số lượng bằng sáng chế phần mềm ngày càng gia tăng.

Khó khăn cho các công ty nhỏ và hành động của Nhà Trắng

Sau một loạt các cuộc kiện tụng gây tốn kém tiền bạc cũng như tổn hại về tiếng tăm, một số công ty lớn đã giải quyết vấn đề bằng cách mua lại bằng sáng chế hay“thâu tóm” những tổ chức khác đang sở hữu bằng sáng chế.

Tuy nhiên, đối với các công ty nhỏ, đặc biệt là những công ty ở các nước đang phát triển, họ không thể có tiền để mua bằng sáng chế. Vậy làm cách nào để tránh vi phạm bằng sáng chế của người khác? Liệu có thể tìm hiểu nội dung của hàng trăm ngàn bằng sáng chế phần mềm đã tồn tại cũng như những bằng sáng chế đang chờ xét duyệt để tránh vi phạm? Câu trả lời là không thể làm được vì khối lượng bằng sáng chế quá lớn.

Trước những tác động xấu không thể chối cãi của bằng sáng chế, đã có kiến nghị gửi Nhà Trắng ra lệnh cho Văn phòng Thương hiệu và Bằng sáng chế Mỹ USPTO chấm dứt trao các bằng sáng chế phần mềm. Nhà Trắng đã ra thời hạn 1 tháng (từ ngày 23/09/2011 đến 23/10/2011) để thu thập các chữ ký ủng hộ kiến nghị. Nếu đủ 5000 chữ ký cho tới hết thời hạn 1 tháng, Nhà Trắng sẽ trả lời công dân bằng văn bản. Chỉ trong ngày đầu tiên, kiến nghị đã thu được 4469 chữ ký. Và tính tới thời điểm bài báo này được viết (ngày 16/10/2011) đã có 13.742 chữ ký ủng hộ. Bạn có thể đóng góp chữ ký của mình tại website http://WhiteHouse.gov.

Nội dung được đăng trên báo Bưu điện Việt Nam số 124 ra ngày 17/10/2011.